روزنامه قدس | سامانه «بازارگاه» اتفاقی خوب در زمان نامناسب

همه‌چیز درباره بازار دام‌وطیور در گفت‌وگو با رئیس انجمن صنایع خوراك دام، طیور و آبزیان:

سامانه «بازارگاه» اتفاقی خوب در زمان نامناسب

واقعیت انکارناپذیر از نگاه فعالان اقتصادی این است که عدم دسترسی به‌موقع و کافی صنایع دام و طیور به نهاده‌های دامی و ارجاع بخش زیادی از تقاضای واحدها به‌بازار آزاد آن‌هم در شرایطی که تولیداتشان مشمول قیمت‌گذاری دستوری دولت است، تا اینجای کار به‌ وارد آمدن خسارت سنگین به‌حوزه تولید و قدرت خرید خانوارها منجر شده، اما منافع رانت‌خواران ارز 4هزارو200تومانی را به‌خوبی تأمین کرده است.

در نخستین روزهای انتشار لایحه بودجه1401 و در حالی که دولت بنا دارد ارز‌ترجیحی را -البته در صورت تصویب مجلس- از دخل و خرج کشور حذف کند، با مجید موافق قدیری رئیس انجمن صنایع خوراك دام، طیور و آبزیان ایران هم‌کلام شدیم. او در این گفت‌وگو از غیر‌منطقی بودن تداوم تخصیص ارز 4هزارو200تومانی به واردات نهاده‌های دامی می‌گوید و در عین حال بر این عقیده است که حذف ارز‌ترجیحی از چرخه واردات، امروز و با توجه به افزایش شدید مابه‌التفاوت نرخ رسمی و آزاد ارز نیازمند الزاماتی است تا حوزه تولید محصولات پروتئینی و توان خرید مصرف‌کنندگان از تورم سنگین ناشی از آزادسازی تا حدودی در امان بماند. گفت‌وگوی ما را با وی بخوانید.

ایران از نظر تولید محصولات پروتئینی در جهان چه جایگاهی دارد و چه میزان از نیاز واحدهای تولیدکننده محصولات دامی و پروتئینی کشور به نهاده‌های دامی، در داخل تأمین می‌شود؟
ایران یکی از کشورهای مطرح جهان در تولید محصولات پروتئینی است و به‌خصوص در حوزه تولید گوشت مرغ ‌وتخم مرغ جزو 10کشور اول جهان به‌شمار می‌رود. طبعاً برای تولید این محصولات با این حجم عظیم باید خوراک دام و نهاده‌های دامی مورد نیاز چه از طریق واردات و چه تولید داخل به موقع تأمین شود، اما متأسفانه باتوجه به موقعیت جغرافیایی ایران که در منطقه گرم و خشک قرار گرفته، نمی‌توانیم بخش عمده‌ای از نیاز کشور به‌نهاده‌های دامی را از طریق تولید داخل تأمین کنیم. در حال حاضر بیش از 80درصد نهاده‌های دامی مورد نیاز کشور از طریق واردات تأمین می‌شود. دولت حدود سه‌سال‌و‌نیم پیش در جهت کاهش قیمت تمام‌شده محصولات پروتئینی و با این هدف که شیر، گوشت و تخم‌مرغ با قیمت مناسب‌تری به سفره مردم راه پیدا کند، ارز 4هزارو200تومانی را رونمایی کرد و این ارز را به واردات نهاده‌های دامی تخصیص داد، اما متأسفانه این اهداف حمایتی تاکنون محقق نشده است.

فهرست کالاهای مشمول ارز 4هزارو200تومانی در دو سال اخیر به‌شدت کوتاه شده، اما نهاده‌های دامی به‌دلیل حساسیت و نقش بالایی که در قیمت تمام‌شده تولید دارند، همچنان مشمول این ارز است، مگر اینکه حذف ارز‌ترجیحی در بودجه سال آینده قطعی شود. به‌نظر شما چرا امروز در نقطه‌ای قرار گرفته‌ایم که تولیدکنندگان عطای تخصیص این ارز را به لقایش بخشیده‌اند؟
تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی منافع ارز 4هزارو200تومانی را نچشیدند و همیشه گلایه دارند نهاده‌های دامی با این نرخ ارز به‌دستشان نمی‌رسد. اما واقعیت این است امروز دو ضلع اصلی دیگر که با ارز 4هزارو200تومانی مرتبط هستند؛ یعنی مردم و دولت هم ناراضی هستند. نتیجه تخصیص این ارز به‌گونه‌ای شده که دولت به‌اهداف حمایتی‌اش نرسیده و برای مردم هم نارضایتی ایجاد شده است؛ چون محصولات پروتئینی را در اغلب فصول سال باقیمت مصوب دولتی دریافت نمی‌کنند.

به‌عقیده شما چه ملاحظاتی سبب شد دولت در حذف ارز 4هزارو200تومانی برای واردات نهاده‌های دامی تا این حد دست‌به‌عصا حرکت کند، آن‌هم در شرایطی که فسادزایی این روند، واضح بود و چنین یارانه‌ای به نقطه هدف اصابت نکرده بود؟
طبعاً ادامه این روند دور از منطق است اما یادمان باشد اگر امروز از حذف ارز 4هزارو200تومانی حرف می‌زنیم باید تبعات این کار را هم بپذیریم. زمانی ما از حذف ارز 4هزارو200تومانی حرف می‌زدیم و مابه‌التفاوت این نرخ با نرخ آزاد ارز آنچنان زیاد نبود، اما امروز که بازار دلار بالای 30هزارتومان را هم تجربه کرده، اختلاف 26هزار تومانی بین این دو نرخ برای قیمت نهاده‌های دامی و محصولات پروتئینی به‌شدت مشکل‌ساز خواهد شد. وقتی نهاده‌های دامی با نرخ آزاد وارد شده باشد، قیمت هر کیلو مرغ برای مصرف‌کننده به بالای 100هزار تومان می‌رسد! این اتفاق، هم تورم‌زاست و هم نارضایتی شدید بین مردم ایجاد می‌کند، ضمن اینکه مایه نگرانی تولیدکننده هم خواهد بود؛ چون مثلاً امروز ذرت را کیلویی هزارو900تومان می‌خرد اما با ارز آزاد باید همین نهاده را حداقل 13تا 14هزار تومان بخرد که این اتفاق، فاجعه‌آفرین خواهد شد. از زاویه‌ای دیگر اگر با ارز 4هزارو200تومانی هزینه یک کشتی ذرت در بنادر کشور 120میلیارد تومان تمام می‌شود با حذف ارز 4200 باید حدود 800تا 900میلیارد تومان برای تأمین نقدینگی ریالی هزینه شود تا بتوان این محموله را به‌کشور وارد کرد. در این صورت تعداد واردکنندگان و تأمین‌کنندگان و رقابت بین آن‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد. این درحالی‌است که شائبه‌ها و حاشیه‌هایی که همیشه درخصوص اینکه یکی‌دو نفر انحصار واردات نهاده‌های دامی را در اختیار دارند دوباره پررنگ می‌شود. واقعیت این است تولیدکننده همیشه نگران است که برای تولیداتش، مصرف‌کننده‌ای باشد پس وقتی قیمت هر کیلو مرغ به بالای 100هزار تومان برسد، برای مردم توان و قدرت خریدی باقی نمی‌ماند.

حذف ارز 4هزارو200تومانی از چرخه واردات نهاده‌های دامی را نیازمند چه مقدمات و الزاماتی می‌دانید؟
برای حذف ارز 4هزارو200تومانی ابتدا باید تورم کنترل شود. مقدمه دیگر این است که حداقل 20میلیارد دلار ارز به کشور تزریق شود که طبیعتاً برای این کار باید روی کاهش اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران و افزایش مراودات تجاری با دیگر کشورها برنامه‌ریزی جدی‌تری صورت گیرد که همه این‌ها به دیپلماسی اقتصادی ما برمی‌گردد. مطمئنم دولت خیلی خوب این الزامات را می‌داند و روی چنین مسائلی اهتمام جدی دارد و بهتر از همه می‌داند چه زمانی باید چه اقدامی را انجام دهد.

وضعیت آماری واردات نهاده‌های دامی و نحوه توزیع را در سال گذشته و امسال چطور ارزیابی می‌کنید؟
هنوز آمار واردات مربوط به ماه‌های سپری شده در سال 1400را در اختیار نداریم اما آمار سال 99نشان می‌دهد بیش از 16میلیون تن انواع نهاده دام و طیور به‌کشور وارد شده است. میزان مصرف هم حدوداً 20میلیون تن انواع خوراک دام است که این مابه‌التفاوت 4تا 5میلیون تنی در داخل کشور تولید می‌شود. البته امسال به‌دلیل خشکسالی طبعاً پیش‌بینی می‌شود سهم تولید داخل در تأمین نهاده کمتر باشد و مدیریت این شرایط نیازمند تأمین ارز بیشتر برای تقویت ذخایر راهبردی نهاده‌های دامی است. چند نکته مهم در اینجا مطرح است و نباید فراموش شود؛ اول اینکه حتی در سال گذشته هم بیش از نیاز کشور نهاده‌های دامی وارد شد، دیگر اینکه نهاده به موقع وارد کشور نمی‌شود و از این‌ها مهم‌تر اینکه ما شبکه توزیع مناسبی نداریم. این‌ها در شرایطی است که از قبل انقلاب تاکنون دولت‌ها انواع یارانه‌ها را به‌بخش کشاورزی و دامپروری کشور تزریق می‌کنند، اما هنوز شبکه توزیع مطمئن و قابل اتکایی نداریم که بتواند کالاهای یارانه‌ای خود را بدون واسطه و بدون حاشیه‌هایی که اطراف فساد و رانت می‌چرخد، به‌دست مصرف‌کنن��ه برساند و از همه مهم‌تر اینکه دولت باید بتواند رصد و پایش مناسب و منظم‌تری داشته باشد، اما متأسفانه نتوانسته چنین نظام توزیعی را تعبیه کند.

چرا «سامانه بازارگاه» که ظرف یکی‌دو‌سال اخیر فعال شد و واردکنندگان هم الزام قانونی برای عرضه نهاده‌ها در این سامانه داشتند، به اهدافش نرسید و عمده نهاده‌های دامی از طریق بازار آزاد و نرخ‌های دلخواه این بازار، تأمین می‌شود؟
بازارگاه نتوانست انتظارات تولیدکنندگان، فعالان اقتصادی و البته وزارت جهاد کشاورزی را به‌خوبی تأمین کند. من معتقدم ایجاد این سامانه اتفاق خوبی بود که در زمان بدی رخ داد و مدیریت متناسب ‌‌با شرایط روز و بحران موجود برآن حاکم نبود. متأسفانه این شرایط نامطلوب در بازارگاه همچنان ادامه دارد و اصلاحات این سامانه به‌صورت لاک‌پشتی و بسیار کُند در حال انجام است و با شرایط بحرانی کشور، همخوانی ندارد. بنابراین انتظار می‌رود وزارت جهاد کشاورزی نسبت‌به اصلاحات سامانه بازارگاه، تغییر این سامانه و یا تغییر رویکرد آن نگاه جدی‌تر و چابک‌تری داشته باشد؛ چون امروز تمام نهاده‌های دامی باید از طریق سامانه بازارگاه توزیع شود. درخصوص عرضه بخش زیادی از نهاده‌ها خارج از بازارگاه اجازه بدهید بگوییم شبکه غیررسمی و نه بازار آزاد! اینکه بخش زیادی از نهاده‌های دامی از طریق شبکه غیررسمی عرضه می‌شود، طبیعتاً یا به‌این دلیل بوده که برخی واحدهای تولیدی، محصولی را تولید نکرده‌اند، یا از محصولات جایگزین نهاده‌ها برای دام‌و‌طیور استفاده کرده‌اند. طبیعتاً آنچه در شبکه بازار غیررسمی رخ داده و البته من معتقدم نسبت‌به گذشته خیلی کمتر شده، به‌این‌دلیل است که نهاده به‌اندازه کافی و به‌موقع وارد کشور نشده که اگر می‌شد دلالان و واسطه‌ها کمتر می‌توانستند در بازار غیررسمی فعالیت کنند.

تخصیص ارز 4هزارو200 تومانی به‌واردات نهاده‌های دامی چه تغییر آماری در تعداد واردکنندگان ایجاد کرده است؟
حواسمان باشد وقتی امروز در کشور کالای 4هزارو200تومانی موجود است که در بازار حداقل 30هزار تومان ارزش دارد، طبیعتاً هرکسی برای چنگ‌زدن به این سفره خوش‌رنگ‌ولعاب و برداشتن لقمه از آن‌ترغیب می‌شود. تا پیش از اینکه دولت ارز 4هزارو200تومانی را به‌عنوان تنها نرخ معتبر جهت پاسخگویی به‌همه نیازهای کشور، اعلام کند حدوداً 30شرکت، واردکننده عمده نهاده‌های دامی بودند، اما بعد از اعلام این موضوع تعداد شرکت‌ها به‌بیش از 400شرکت رسید. چون بسیاری از شرکت‌های فاقد تخصص و اهلیت به‌این حوزه وارد شدند و یا اصولاً هدفشان از ورود به‌این بیزینس، تأمین به‌موقع نهاده‌های دامی نبود و شاید هدفشان
سوء استفاده از شرایط بود. متأسفانه گزارش‌های رسمی نهادهای نظارتی کشور هم نشان می‌دهد برخی شرکت‌ها تخلفاتی داشته‌اند و ارز را گرفته اما یا نهاده نیاورده‌اند یا این واردات به‌خوبی صورت نگرفته یا کالاهای بی‌کیفیت و مغایر با آنچه باید وارد کنند، وارد کرده‌اند که پرونده‌هایشان هم در جریان است. امروز اما واردات نهاده‌های دامی بدون انتقال ارز و به‌صورت اعتباری انجام می‌شود. یعنی در یکی دو سال گذشته وزارت جهاد کشاورزی برای اینکه مانع چنین تخلفاتی شود، اعلام کرد واردکننده، اول باید نهاده‌های دامی را وارد و در بازارگاه عرضه کند و بعد از دو تا سه ماه ارز را بگیرد. قبلاً واردکننده، سواره بود و دولت، پیاده، اما امروز فرایند برعکس شده است که این امر تبعات و حاشیه‌های مربوط ‌به ‌فساد و رانت را تا حدود زیادی کاهش می‌دهد.

آیا کاهش حاشیه‌های رانت و فساد در حوزه واردات نهاده‌های دامی به‌این‌معنی است که دیگر اخبار مربوط به انحصار واردات نهاده در دست یک نفر یا یک شرکت را نخواهیم شنید؟
این نکته را لازم است بگویم که همواره و در همه جهان شرکت‌هایی هستند که به‌واسطه تجربه و سابقه ارزشمندشان در حوزه تجارت بین‌الملل، سهم بیشتری هم در بازار نهاده‌های دامی دارند، اما امروز این موارد که بگوییم به آقای فلانی ارز بدهیم و به آقای فلانی ندهیم کاهش پیدا کرده؛ چون نظارت‌ها افزایش یافته و ساختار ‌«سامانه‌ای» شکل گرفته است.
امروز در ایران به‌طور متوسط 20شرکت بیش از 80درصد نهاده‌های دامی را وارد می‌کنند و این اصلاً اتفاق عجیب‌و‌غریبی نیست؛ چون حتی در آمریکا هم که بزرگ‌ترین کشور دارنده اقتصاد آزاد و بزرگ‌ترین بازیگر محصولات کشاورزی در جهان است حدود 5شرکت بازیگر اصلی نهاده‌های دامی و کالاهای کشاورزی هستند.