در گفت‌وگو با مهدی قیصری نیک بررسی شد
نقش رسانه‌ای «موزه» در تحقق زیارت متعالی
موزه‌ها نقش بسزایی در استحکام ریشه‌های ملی، مذهبی و تاریخی عموم مردم دارند و به عنوان یک پدیده اجتماعی باید در خدمت جامعه باشند.
در همین زمینه مهدی قیصری نیک، معاون موزه‌ها و ترویج میراث فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی معتقد است موزه‌های این نهاد مقدس به عنوان یک نهاد آموزشی (غیررسمی) و رسانه‌ای می‌توانند نقش مهمی در تحقق زیارت متعالی داشته باشند.
موزه‌های آستان قدس رضوی چگونه می‌توانند در زمینه تحقق زیارت متعالی تأثیرگذار باشند؟
موزه یکی از مهم‌ترین نهادهای فرهنگی در جهان به‌شمار می‌آید که کارکرد آن به عنوان یک ماشین هویت‌آفرینی و فرهنگ‌سازی اجتماعی، غیرقابل انکار است. از طرف دیگر آستان قدس رضوی به عنوان یک نهاد فرهنگی و مذهبی بزرگ در ایران و جهان اسلام مطرح است که بیش از هزار سال خدمات مهمی به زائران بارگاه مطهر رضوی و جامعه مراجعان و مخاطبان خود ارائه داده است. یکی از بازوهای مهم این نهاد مقدس، مجموعه موزه‌های آن است که نزدیک به 85 سال سابقه مستند آن، در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی برای پژوهشگران تاریخ موزه‌داری ایران قابل بازیابی است و به عنوان جزئی جدایی‌ناپذیر، سند هویت قرن‌ها عشق و ارادت اقشار مختلف مردم به این آستان مقدس و در عمل حاصل برآیند بیش از هزارو200 سال فرایند توسعه حرم مطهر رضوی و فعالیت‌های مذهبی و دینی، فرهنگی، هنری، وقفی و... در ادوار مختلف بوده و در واقع یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های وقفی جهان به شمار می‌رود.
آستان قدس رضوی از طریق رسانه موزه می‌تواند با ارائه‌ای متناسب با نیازهای زمان حاضر، به طور مستند به مخاطبانش در ایران و جهان، عشق، ارادت و اخلاصی را که واقفان و هنرمندان صنعتگر برای خلق آثار هنری و بناهای ارزشمند داشته‌اند، نشان دهد. به عبارت دیگر، موزه‌های آستان قدس رضوی می‌توانند میراث ملموس و ناملموس رضوی را حفظ و چه بسیار وقایع شیرین و تلخی را به نحو تأثیرگذار بیان کنند و در مسیر نائل شدن به هدف غایی زیارت متعالی که همان زیارت بامعرفت است نیز تأثیرگذار باشند.
معرفی این میراث ملموس و ناملموس رضوی که گفتید تاکنون چگونه انجام شده است؟
انجام طرح‌های پژوهشی دراین زمینه نقش بسزایی داشته است. معاونت موزه‌هایِ سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی با توجه به ساختار علمی خود و با بهره‌گیری از ظرفیت علمی کارشناسان داخل و خارج از سازمان، برای انجام یکی از وظایف اصلی خود یعنی «پژوهش»، در تولید و انتشار انواع محتوای فرهنگی با قالب‌های متنوع و با کیفیت زیبا و فاخر و اثرگذار در گستره ملی و جهانی اقدام کرده و به معرفی آثار ملموس منقول (موزه‌ای) یا غیرمنقول(مانند اماکن تاریخی) پرداخته است. از جمله طرح‌های اجرا شده که شاهد انتشار نتایج آن بودهایم عبارت‌اند از:«معرفی گزیده‌ای از نفایس گنجینه‌های رضوی در قالب کتاب موزه‌های آستان قدس رضوی»، «معرفی گنجینه زرین فام رضوی در قالب کتاب احادیث کاشی‌های زرین فام حرم مطهر»، «معرفی گنجینه سفالینه‌های تاریخی مکشوفه و اهدایی در مخازن آستان قدس رضوی و تدوین اهمیت آن در نگارش تاریخ سکونت اقوام مستقر در مشهدالرضا(ع) در قالب کتاب سفال‌های آستان قدس رضوی»، «معرفی کتیبه‌های سنگی حرم مطهر و سکه‌های دوران تاریخی موجود در موزه سکه آستان قدس رضوی»، «تأمین محتوای معرفی موزه و آثار میراث ملموس رضوی برای شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به صورت اینفوگرافیک، موشن گرافیک، کلیپ و... ازطریق پیام‌رسان‌های فضای مجازی مانند اینستاگرام، واتساپ، سروش، بله، گپ و...».
همچنین ارائه موضوع و مشاوره به پژوهشگران و دانشجویان سایر مراکز علمی و فرهنگی در 15 سال اخیر، مستندسازی و طبقه‌بندی سیستماتیک آثار میراث فرهنگی ملموس رضوی در یک نظام یکپارچه با تهیه شناسنامه علمی و برنامه نرم‌افزاری رایانه‌ای، پیگیری انتشار دو فصلنامه مطالعات موزه‌ای «زرین فام» و... از دیگر اقدامات مؤثر در این زمینه بوده است.
پس در همین زمینه حتماً به بهینه‌سازی فعالیت موزه‌های آستان قدس رضوی مطابق با استانداردهای روز دنیا هم توجه کرده‌اید؟
بله، یکی از این موارد، طرح مرکز فناوری‌های فرهنگی و هنری الکترونیک (دیجیتال) برای اجرای مؤثر در اَبرپروژه موزه جدید آستان قدس رضوی است. با اجرای این طرح در محل بنای موزه جدید، این مکان یکی از دیدنیترین و دوست‌داشتنی‌ترین مراکز فرهنگی مکمل زیارت در مشهد و ایران خواهد بود که خاطرهای عمیق و به‌یادماندنی همراه با بینشی بایسته در مخاطبان خود ایجاد کرده و یکی از مؤثرترین مراکز تولید محتوای فرهنگی دیجیتال در سطح ملی و جهانی به شمار خواهد رفت. با اجرای طرح بهینه‌سازی موزه‌های آستان قدس رضوی، این امکان فراهم می‌شود که این موزه‌ها در قالب ساخت موزه‌ای جدید و فناورمحور و متناسب با رویکردهای جدید در موزه‌داری، با ایجاد تغییرات لازم در فضاهای نمایشی از شیوه نمایش سنتی و ناکارآمد فاصله گرفته و با فراهم‌آوری بستر مناسبی برای زیارت متعالی در جریان بازدید زائران و گردشگران، به وظیفه و مأموریت مهم دیگر خود یعنی ارتباط با انواع مخاطبان نیز عمل کنند.
در همین زمینه مواردی همچون «تهیه نقشه راه 10 ساله در برنامه توسعه و تحول موزه‌های آستان قدس رضوی»، «بررسی، نقد و ارائه طرح‌های پیشنهادی برای ساخت موزه جامع رضوی»، «ارائه طرح فیزیکی پیشنهادی برای احداث موزه جدید آستان قدس رضوی (با رعایت ملاحظات آینده‌نگری و الزامات حرفهای)»، «ارائه پیشنهاد کلان فضاهای موزه رضوی در تدوین برنامه فیزیکی برای ساخت موزه جدید»، «ارتباط و تعامل علمی و پژوهشی با مراکز بزرگ فرهنگی و موزه‌ای جهان»، «استانداردسازی فراگیر تمامی امور موزه‌داری»، «اصلاح ساختار و فرایندهای داخلی با رویکرد نخبه‌گرایی» و... از دیگر موارد مرتبط با بهینه‌سازی فعالیت‌های موزه‌های آستان قدس رضوی است.
موزه‌های آستان قدس رضوی چگونه می‌توانند در زمینه تحقق زیارت متعالی تأثیرگذار باشند؟
موزه یکی از مهم‌ترین نهادهای فرهنگی در جهان به‌شمار می‌آید که کارکرد آن به عنوان یک ماشین هویت‌آفرینی و فرهنگ‌سازی اجتماعی، غیرقابل انکار است. از طرف دیگر آستان قدس رضوی به عنوان یک نهاد فرهنگی و مذهبی بزرگ در ایران و جهان اسلام مطرح است که بیش از هزار سال خدمات مهمی به زائران بارگاه مطهر رضوی و جامعه مراجعان و مخاطبان خود ارائه داده است. یکی از بازوهای مهم این نهاد مقدس، مجموعه موزه‌های آن است که نزدیک به 85 سال سابقه مستند آن، در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی برای پژوهشگران تاریخ موزه‌داری ایران قابل بازیابی است و به عنوان جزئی جدایی‌ناپذیر، سند هویت قرن‌ها عشق و ارادت اقشار مختلف مردم به این آستان مقدس و در عمل حاصل برآیند بیش از هزارو200 سال فرایند توسعه حرم مطهر رضوی و فعالیت‌های مذهبی و دینی، فرهنگی، هنری، وقفی و... در ادوار مختلف بوده و در واقع یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های وقفی جهان به شمار می‌رود.
آستان قدس رضوی از طریق رسانه موزه می‌تواند با ارائه‌ای متناسب با نیازهای زمان حاضر، به طور مستند به مخاطبانش در ایران و جهان، عشق، ارادت و اخلاصی را که واقفان و هنرمندان صنعتگر برای خلق آثار هنری و بناهای ارزشمند داشته‌اند، نشان دهد. به عبارت دیگر، موزه‌های آستان قدس رضوی می‌توانند میراث ملموس و ناملموس رضوی را حفظ و چه بسیار وقایع شیرین و تلخی را به نحو تأثیرگذار بیان کنند و در مسیر نائل شدن به هدف غایی زیارت متعالی که همان زیارت بامعرفت است نیز تأثیرگذار باشند.
معرفی این میراث ملموس و ناملموس رضوی که گفتید تاکنون چگونه انجام شده است؟
انجام طرح‌های پژوهشی دراین زمینه نقش بسزایی داشته است. معاونت موزه‌هایِ سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی با توجه به ساختار علمی خود و با بهره‌گیری از ظرفیت علمی کارشناسان داخل و خارج از سازمان، برای انجام یکی از وظایف اصلی خود یعنی «پژوهش»، در تولید و انتشار انواع محتوای فرهنگی با قالب‌های متنوع و با کیفیت زیبا و فاخر و اثرگذار در گستره ملی و جهانی اقدام کرده و به معرفی آثار ملموس منقول (موزه‌ای) یا غیرمنقول(مانند اماکن تاریخی) پرداخته است. از جمله طرح‌های اجرا شده که شاهد انتشار نتایج آن بودهایم عبارت‌اند از:«معرفی گزیده‌ای از نفایس گنجینه‌های رضوی در قالب کتاب موزه‌های آستان قدس رضوی»، «معرفی گنجینه زرین فام رضوی در قالب کتاب احادیث کاشی‌های زرین فام حرم مطهر»، «معرفی گنجینه سفالینه‌های تاریخی مکشوفه و اهدایی در مخازن آستان قدس رضوی و تدوین اهمیت آن در نگارش تاریخ سکونت اقوام مستقر در مشهدالرضا(ع) در قالب کتاب سفال‌های آستان قدس رضوی»، «معرفی کتیبه‌های سنگی حرم مطهر و سکه‌های دوران تاریخی موجود در موزه سکه آستان قدس رضوی»، «تأمین محتوای معرفی موزه و آثار میراث ملموس رضوی برای شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به صورت اینفوگرافیک، موشن گرافیک، کلیپ و... ازطریق پیام‌رسان‌های فضای مجازی مانند اینستاگرام، واتساپ، سروش، بله، گپ و...».
همچنین ارائه موضوع و مشاوره به پژوهشگران و دانشجویان سایر مراکز علمی و فرهنگی در 15 سال اخیر، مستندسازی و طبقه‌بندی سیستماتیک آثار میراث فرهنگی ملموس رضوی در یک نظام یکپارچه با تهیه شناسنامه علمی و برنامه نرم‌افزاری رایانه‌ای، پیگیری انتشار دو فصلنامه مطالعات موزه‌ای «زرین فام» و... از دیگر اقدامات مؤثر در این زمینه بوده است.
پس در همین زمینه حتماً به بهینه‌سازی فعالیت موزه‌های آستان قدس رضوی مطابق با استانداردهای روز دنیا هم توجه کرده‌اید؟
بله، یکی از این موارد، طرح مرکز فناوری‌های فرهنگی و هنری الکترونیک (دیجیتال) برای اجرای مؤثر در اَبرپروژه موزه جدید آستان قدس رضوی است. با اجرای این طرح در محل بنای موزه جدید، این مکان یکی از دیدنیترین و دوست‌داشتنی‌ترین مراکز فرهنگی مکمل زیارت در مشهد و ایران خواهد بود که خاطرهای عمیق و به‌یادماندنی همراه با بینشی بایسته در مخاطبان خود ایجاد کرده و یکی از مؤثرترین مراکز تولید محتوای فرهنگی دیجیتال در سطح ملی و جهانی به شمار خواهد رفت. با اجرای طرح بهینه‌سازی موزه‌های آستان قدس رضوی، این امکان فراهم می‌شود که این موزه‌ها در قالب ساخت موزه‌ای جدید و فناورمحور و متناسب با رویکردهای جدید در موزه‌داری، با ایجاد تغییرات لازم در فضاهای نمایشی از شیوه نمایش سنتی و ناکارآمد فاصله گرفته و با فراهم‌آوری بستر مناسبی برای زیارت متعالی در جریان بازدید زائران و گردشگران، به وظیفه و مأموریت مهم دیگر خود یعنی ارتباط با انواع مخاطبان نیز عمل کنند.
در همین زمینه مواردی همچون «تهیه نقشه راه 10 ساله در برنامه توسعه و تحول موزه‌های آستان قدس رضوی»، «بررسی، نقد و ارائه طرح‌های پیشنهادی برای ساخت موزه جامع رضوی»، «ارائه طرح فیزیکی پیشنهادی برای احداث موزه جدید آستان قدس رضوی (با رعایت ملاحظات آینده‌نگری و الزامات حرفهای)»، «ارائه پیشنهاد کلان فضاهای موزه رضوی در تدوین برنامه فیزیکی برای ساخت موزه جدید»، «ارتباط و تعامل علمی و پژوهشی با مراکز بزرگ فرهنگی و موزه‌ای جهان»، «استانداردسازی فراگیر تمامی امور موزه‌داری»، «اصلاح ساختار و فرایندهای داخلی با رویکرد نخبه‌گرایی» و... از دیگر موارد مرتبط با بهینه‌سازی فعالیت‌های موزه‌های آستان قدس رضوی است.