«خلخال» در حسرت کسب عنوان شهر ملی جاجیم
جاجیم‌بافی یکی از هنرهای دستی رایج در شهرستان خلخال است. مردمان این دیار در کنار بقیه صنایع دستی، بیشتر به تولید جاجیم مشغول‌اند و نقش و نقوش آن‌ها روی این دست‌بافته توجه همگان را جلب می‌کند. به همین دلیل اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل به دنبال ثبت خلخال به عنوان شهر ملی جاجیم است.
جاجیم‌بافی یکی از رشته‌های صنایع دستی است که در جای جای ایران رایج است؛ اما هنرهای دستی معمولاً در هر منطقه با آداب و رسوم و طبیعت آن منطقه آمیخته می‌شوند و رنگ و بوی بومی به خود می‌گیرند. جاجیم که بیشتر به عنوان زیرانداز شناخته می‌شود در قدیم به عنوان روانداز و محافظ سرما نیز استفاده می‌شد. در برخی مناطق آن را برای استفاده به عنوان روانداز کرسی می‌بافتند و در مناطق دیگری نیز از آن بالاپوش می‌دوختند.
شهرستان خلخال در استان اردبیل یکی از مناطقی است که جاجیم‌بافی در آن رونق زیادی دارد و می‌توان از خلخال به عنوان یکی از مهدهای این هنر دست نام برد.
مردمان خلخال با صنایع دستی عجین‌اند و در هر خانه یکی از انواع صنایع دستی تولید می‌شود. علاوه بر جاجیم، صنایع دستی دیگری مثل پالاز، گلیم، ورنی و فرش نیز در این شهرستان بافته می‌شود؛ اما جایگاه جاجیم‌بافی در میان مردم خلخال متفاوت است. این هنر سینه به سینه، به ویژه از مادران به دختران انتقال یافته است. تاکنون صدها سال است که مردمان در این منطقه بافته‌هایی به نام جاجیم تولید می‌کنند. بافندگان در تولید جاجیم طرح‌ها و نقشه‌ها را ذهنی ایجاد می‌کنند و هیچ چیز از روی نقشه نیست.
طرح‌های مختلف
سرقا، جولما و همیان، برخی از طرح‌های اجرا شده در جاجیم‌های منطقه شهرستان خلخال است. آن‌ها نقش‌ها را به صورت ذهنی و با توجه به الگویی که از قبل یاد گرفته‌اند، روی جاجیم‌ها ایجاد می‌کنند و با توجه به شکل و شمایلی که در این طرح‌ها وجود دارد، عناوینی برای این طرح‌ها انتخاب کرده‌اند. سرقا در ترکی به معنی گوشواره است و به طرحی اطلاق می‌شود که نقش‌هایی شبیه گوشواره دارد. همیان؛ طرحی است که نقش‌های موجود در آن متنوع‌اند. نقش گلاب‌پاش، کوزه، فانوس، علامت نه روز و نه شب، شانه، سماور و گل در طرح همیان اجرا می‌شوند. علاوه بر این طرح‌های مختلف دیگری در گوشه گوشه شهر و روستاهای اطراف بافته می‌شوند که بسیاری از آن‌ها ابداع خود بافندگان است. آن‌ها در خلخال به خاطر سردسیر بودن منطقه بیشتر از رنگ‌های گرم در بافت جاجیم استفاده می‌کنند.
مواد اولیه جاجیم‌بافی
برای تهیه مواد اولیه، بافندگان پشم بهاره گوسفند را تهیه می‌کنند و در مدل سنتی و قدیمی آن را به صورت دستی با وسیله‌ای به اسم شانه، حلاجی می‌کنند. پس از آن با وسیله‌های سنتی پشم شانه شده را می‌ریسند. در منطقه خلخال از دو نوع وسیله برای ریسیدن نخ استفاده می‌شود. «جهره» وسیله رایج‌تر در این منطقه است که بیشتر در مناطق ترک‌نشین از آن استفاده می‌کنند و در روستاهایی که کردنشین‌اند از وسیله‌ای به اسم «تشی» برای نخریسی استفاده می‌شود.
رنگرزی نخ‌های استفاده شده در جاجیم‌بافی در دو مرحله انجام می‌شود. برخی از بافندگان بعد از نخریسی، محصول نخ را رنگرزی می‌کنند؛ اما برخی دیگر یک مرحله قبل‌تر و پشم چیده شده از گوسفندان را با روش خاصی رنگ می‌کنند و معتقدند در این روش رنگ نخ‌های حاصل هیچ‌وقت از بین نمی‌رود.
آن‌ها طبق سنت رنگرزی از مواد مختلفی برای این کار استفاده می‌کنند. پوست انار، پوست گردو، جاشیر، اسپرک، نیل، روناس و زاج سفید از جمله موادی‌اند که برای رنگرزی از آن‌ها استفاده می‌شود. در مقیاس‌های بزرگ‌تر برخی از تولید کنندگان، مراحل نخریسی و رنگرزی را در واحدهای صنعتی و به صورت گسترده انجام می‌دهند.