زندگی و زمانه مرحوم دکتر قاسم رسا، آخرین ملک‌الشعرای آستان قدس رضوی
دل مشتاق ز بس تشنه دیدار تو بود...
شعر فارسی از زمان شکوفایی‌اش در قرن‌های سوم و چهارم هجری قمری همواره در خدمت ترویج معارف اسلامی بوده است و به همین دلیل باید توجه شاعران به مقام والا و مرقد مطهر حضرت ثامن‌الحجج(ع) را دارای سابقه‌ای طولانی و پُربار بدانیم. به تدریج و در گذر زمان، شعر به عنوان یکی از رسانه‌های قدرتمند روزگار قدیم، جایگاه ویژه‌ای در آستان قدس یافت و با شکل گرفتن سنت‌هایی مانند سلام، شام غریبان، خطبه‌خوانی و... نقشی خاص و ویژه در برنامه‌های حرم مطهر پیدا کرد. بر همین اساس بود که احتمالاً از دوره صفوی به بعد، فردی را به عنوان ملک‌الشعرای آستان‌قدس برمی‌گزیدند. البته به دلیل تغییر ساختارهای رسانه‌ای در فرهنگ عمومی و تنزل جایگاه شعر و شاعری در این عرصه، مقام ملک‌الشعرایی در آستان قدس رضوی با درگذشت استاد دکتر قاسم رسا، در سال 1356 به پایان رسید و دیگر کسی این مقام را پیدا نکرد. در صفحه نخست رواق امروز می‌خواهیم از آخرین ملک‌الشعرای آستان قدس، روان‌شاد دکتر قاسم رسا یاد کنیم؛ مردی که 21 سال ملک‌الشعرای آستان بود و پس از درگذشت در صحن عتیق حرم رضوی مدفون شد.
پزشکی که شاعر بود
اگر اهل شعر و ادب باشید، حتماً این شعر را درباره امام هشتم(ع) خوانده یا در کتیبه مسجد بالاسر حرم مطهر دیده‌اید که می‌گوید: «بیا که مظهر آیات کبریا اینجاست/ بیا که تربت سلطان دین، رضا اینجاست / بیا که خسرو اقلیم طوس، شمس شموس / بیا که وارث دیهیم ارتضا اینجاست / شهنشهی که به چشمان غبار درگاهش / کشند حور و ملائک چو توتیا اینجاست / اگر کلید در رحمت خدا جویی / بیا کلید در رحمت خدا اینجاست»؛ این اشعار جاندار و پرمعنا، ساخته طبع زنده‌یاد دکتر قاسم رساست؛ پزشکی عالی‌مقام و البته شاعری توانا که به مقام ملک‌الشعرایی آستان قدس هم رسید و اشعارش به مناسبت‌های گوناگون در منقبت و مدح ثامن‌الحجج(ع) ورد زبان ارادتمندان حضرت می‌شد. مرحوم دکتر رسا در سال 1290 خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود و در 10سالگی همراه والدین خود به مشهد مهاجرت کرد و مجاور حرم رضوی شد. او در 19سالگی و پس از گذراندن دوره تحصیلی ابتدایی و دبیرستان در مشهد، به تهران رفت و به تحصیل در رشته پزشکی در مدرسه طب دارالفنون پرداخت و در سال 1315 دانش‌آموخته شد. رسا پس از اتمام تحصیلات به مشهد بازگشت و در کنار خدمت به مردم این شهر، علاقه قدیمی خود را که از کودکی در پی آن بود، دنبال کرد؛ شعر و ادب.
ورود به محافل ادبی مشهد
او به تدریج توانایی خود را در شاعری ظاهر کرد و در محافل ادبی آن روزگار مشهد که از مهم‌ترین محافل ادبی ایران بود و شاعران بسیار توانمندی در آن عضویت داشتند، خوش درخشید و مورد توجه قرار گرفت. مرحوم رسا به دلیل اشعار پرمغز و روانش و البته عشق و علاقه فراوان به حضرت ثامن‌الحجج(ع)، اوایل دهه 1320 خورشیدی به جمع شاعران آستان قدس رضوی پیوست و در سال 1325خورشیدی با قرائت شعری درباره ولادت حضرت سیدالشهدا(ع)، حکم خادم افتخاری و صله دریافت کرد. او در سال 1330 رسماً به عنوان شاعر و سخنور آستان قدس برگزیده شد و در سال 1335 در 45سالگی به مقام ملک‌الشعرایی آستان قدس رضوی رسید. مرحوم «گلشن آزادی» شاعر نامدار معاصر مشهد درباره استاد رسا می‌نویسد: «او مردی معتقد و شریف و عضو انجمن ادبی و از مشاهیر شعرای ماست. رسا از اوایل عمر به شاعری پرداخته، شعر را روان و صاف می‌سازد و چون در اعیاد مذهبی و جشن‌های آستان قدس قصیده می‌خواند، به سمت ملک‌الشعرایی آستان قدس منصوب گردید».
این همه طبع و ظرافت، از کجا؟
مرحوم رسا از شاعران پُرکار بود؛ بخش اعظم اشعار وی را قصایدی تشکیل می‌داد که در منقبت ائمه اطهار(ع) می‌سرود؛ با این حال، حجم سروده‌های او با مضامین نصایح و پند و اندرز هم کم نیست. دیوان اشعار وی در سال 1340 خورشیدی در 6هزار بیت منتشر شد و در دسترش علاقه‌مندان قرار گرفت. او کتابی دیگر هم با موضوع مرثیه سیدالشهدا(ع) دارد که در میان اهل منبر و مداحان شناخته شده است. مرحوم رسا، سخت به امام هشتم(ع) علاقه‌مند بود و حتی قریحه و استعداد شعری خود را مرحمتی از سوی آن امام همام می‌دانست؛ وی در جایی سروده است: «طبع سرشار و کمال و ادب و ذوق سلیم/ همه از دولت سلطان خراسان دارم». زنده‌یاد استاد دکتر قاسم رسا در 25 آبان سال 1356 در 66 سالگی دار فانی را وداع گفت و در صحن عتیق حرم رضوی به خاک سپرده شد.
اگر اهل شعر و ادب باشید، حتماً این شعر را درباره امام هشتم(ع) خوانده یا در کتیبه مسجد بالاسر حرم مطهر دیده‌اید که می‌گوید: «بیا که مظهر آیات کبریا اینجاست/ بیا که تربت سلطان دین، رضا اینجاست / بیا که خسرو اقلیم طوس، شمس شموس / بیا که وارث دیهیم ارتضا اینجاست / شهنشهی که به چشمان غبار درگاهش / کشند حور و ملائک چو توتیا اینجاست / اگر کلید در رحمت خدا جویی / بیا کلید در رحمت خدا اینجاست»؛ این اشعار جاندار و پرمعنا، ساخته طبع زنده‌یاد دکتر قاسم رساست؛ پزشکی عالی‌مقام و البته شاعری توانا که به مقام ملک‌الشعرایی آستان قدس هم رسید و اشعارش به مناسبت‌های گوناگون در منقبت و مدح ثامن‌الحجج(ع) ورد زبان ارادتمندان حضرت می‌شد. مرحوم دکتر رسا در سال 1290 خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود و در 10سالگی همراه والدین خود به مشهد مهاجرت کرد و مجاور حرم رضوی شد. او در 19سالگی و پس از گذراندن دوره تحصیلی ابتدایی و دبیرستان در مشهد، به تهران رفت و به تحصیل در رشته پزشکی در مدرسه طب دارالفنون پرداخت و در سال 1315 دانش‌آموخته شد. رسا پس از اتمام تحصیلات به مشهد بازگشت و در کنار خدمت به مردم این شهر، علاقه قدیمی خود را که از کودکی در پی آن بود، دنبال کرد؛ شعر و ادب.
ورود به محافل ادبی مشهد
او به تدریج توانایی خود را در شاعری ظاهر کرد و در محافل ادبی آن روزگار مشهد که از مهم‌ترین محافل ادبی ایران بود و شاعران بسیار توانمندی در آن عضویت داشتند، خوش درخشید و مورد توجه قرار گرفت. مرحوم رسا به دلیل اشعار پرمغز و روانش و البته عشق و علاقه فراوان به حضرت ثامن‌الحجج(ع)، اوایل دهه 1320 خورشیدی به جمع شاعران آستان قدس رضوی پیوست و در سال 1325خورشیدی با قرائت شعری درباره ولادت حضرت سیدالشهدا(ع)، حکم خادم افتخاری و صله دریافت کرد. او در سال 1330 رسماً به عنوان شاعر و سخنور آستان قدس برگزیده شد و در سال 1335 در 45سالگی به مقام ملک‌الشعرایی آستان قدس رضوی رسید. مرحوم «گلشن آزادی» شاعر نامدار معاصر مشهد درباره استاد رسا می‌نویسد: «او مردی معتقد و شریف و عضو انجمن ادبی و از مشاهیر شعرای ماست. رسا از اوایل عمر به شاعری پرداخته، شعر را روان و صاف می‌سازد و چون در اعیاد مذهبی و جشن‌های آستان قدس قصیده می‌خواند، به سمت ملک‌الشعرایی آستان قدس منصوب گردید».
این همه طبع و ظرافت، از کجا؟
مرحوم رسا از شاعران پُرکار بود؛ بخش اعظم اشعار وی را قصایدی تشکیل می‌داد که در منقبت ائمه اطهار(ع) می‌سرود؛ با این حال، حجم سروده‌های او با مضامین نصایح و پند و اندرز هم کم نیست. دیوان اشعار وی در سال 1340 خورشیدی در 6هزار بیت منتشر شد و در دسترش علاقه‌مندان قرار گرفت. او کتابی دیگر هم با موضوع مرثیه سیدالشهدا(ع) دارد که در میان اهل منبر و مداحان شناخته شده است. مرحوم رسا، سخت به امام هشتم(ع) علاقه‌مند بود و حتی قریحه و استعداد شعری خود را مرحمتی از سوی آن امام همام می‌دانست؛ وی در جایی سروده است: «طبع سرشار و کمال و ادب و ذوق سلیم/ همه از دولت سلطان خراسان دارم». زنده‌یاد استاد دکتر قاسم رسا در 25 آبان سال 1356 در 66 سالگی دار فانی را وداع گفت و در صحن عتیق حرم رضوی به خاک سپرده شد.