مراقب پنجره گفت‌وگو باشیم 

کارشناسان از تأثیر برنامه «شیوه» در بالابردن آستانه تحمل جامعه مخاطب در بیان نظرهای مخالف می‌گویند 

مراقب پنجره گفت‌وگو باشیم 

برنامه «شیوه» برنامه‌ای گفت‌وگومحور در باب حکمرانی بوده که تاکنون چهار فصل آن از شبکه4 سیما پخش شده است.


در این برنامه به موضوعات روز، مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پرداخته می‌شود و کارشناسان در هر قسمت میهمان «شیوه» به میزبانی عطاءالله بیگدلی می‌شوند تا با گفت‌وگو و مناظره درباره موضوع مطرح‌ شده به تحلیل، نقد و بیان دیدگاه‌های مخالف و موافق خود بپردازند. در قسمت اخیر این برنامه که «تقی آزاد ارمکی» و «علی انتظاری» دو استاد جامعه‌شناسی با موضوع مسئله مشارکت سیاسی در آن حضور داشتند، بخشی از صحبت‌های انتظاری که واژه‌ای نامناسب درباره فوت مهسا امینی به کار برده بود در فضای مجازی وایرال شد و واکنش‌های زیادی را در پی داشت که نهایتاً منجر به عذرخواهی وی و سازندگان برنامه از مردم شد اما ماجرا به همینجا ختم نشد؛ چند روز پیش روابط عمومی دانشکده علامه طباطبایی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد دکتر علی (اردشیر) انتظاری، رئیس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی در پی طرح مباحثی به دور از ادبیات ایرانی و اسلامی و استفاده از تعابیری نادرست در برنامه تلویزیونی «شیوه» از سمت خود برکنار شد. این ماجرا سبب شد بار دیگر نام «شیوه» بر سر زبان‌ها بیفتد و به بررسی این موضوع بپردازیم که آستانه تحمل جامعه در گفت‌وگو‌های آزاد تا کجاست و چنین برنامه‌ای تا چه اندازه می‌تواند در ترویج آداب گفت‌وگوی سازنده و باز شدن باب گفت‌وگو در جامعه به ویژه جامعه نخبگانی مؤثر باشد؟ دکتر پرویز امینی، استاد دانشگاه که از میهمانان برنامه «شیوه» بوده، در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: انتخاب فرم در حوزه ژورنالیسم اندیشه در مدیوم تلویزیون مهم است و باید فرمی انتخاب شود که هم از عهده طرح مباحث معرفتی و اندیشه‌ای بربیاید و هم وجه رسانه‌ای داشته باشد یعنی مخاطب‌پذیر باشد. 
او با تأکید بر اینکه رسانه با مخاطب معنا پیدا می‌کند، می‌افزاید: باید فرمی را انتخاب کرد که مخاطب‌پذیر باشد. کما اینکه برنامه‌های اندیشه‌ای همچون سخنرانی‌ها و گفت‌وگوها یک‌طرفه ساخته می‌شوند که وجه رسانه‌ای در آن‌ها ضعیف است اما بهترین فرم رسانه‌ای برای طرح مباحث اندیشه‌ای، فرمی دارای مناسبات معرفتی و مخاطب‌پذیری است.
امینی با بیان اینکه طرح اندیشه در رسانه به دو ویژگی «آزادی» و «گفت‌وگو» نیاز دارد، توضیح می‌دهد: آزادی به این معنا که افراد آرا و نظراتشان را در نظام معرفتی خودشان بدون خودسانسوری و دیگرسانسوری مطرح کنند و فشارهای درونی و بیرونی به آن‌ها تحمیل نشود. از سوی دیگر باید ظرفیت‌ها و بسترهای گفت‌وگو فراهم شود چون آزادی بدون گفت‌وگو کافی نیست. معنای گفت‌وگو هم این است که طرفینی و دگری برای طرح اندیشه‌ها وجود داشته باشد و ثانیاً فضای استدلال‌پذیر و شواهدپذیر کردن بحث‌ها نیز فراهم شود. 
او شرط لازم برای طرح مباحث اندیشه‌ای در بستر رسانه را «گفت‌وگو با مخالف» دانسته و می‌گوید: در یک گفت‌وگوی خوب، آزادی مخالفت وجود دارد و مباحث بایستی استدلال‌پذیر و شواهدپذیر باشد نه اینکه یکسری گزاره‌ها بدون استدلال طرح شود. 
امینی با تشریح این فرم رسانه‌ای در طرح مباحث اندیشه‌ای عنوان می‌کند: برنامه «شیوه» کمابیش دارای این ویژگی‌هاست و در برخی از برنامه‌ها، کفه آن سنگین‌تر بود و در برخی از برنامه‌ها، سبک‌تر. 
​​​​​​​
 هزینه‌های آزادی بیان را بالا نبرید!
این استاد دانشگاه درباره اینکه گاهی نظرات تند برخی کارشناسان این برنامه سبب تنش‌هایی در فضای اجتماعی می‌شود آیا کفه آثار مثبت برنامه سنگین‌تر از تبعات و حاشیه‌های آن است؟ پاسخ می‌دهد: مسئله این است که با خودمان روراست باشیم که داریم ادای آزادی و گفت‌وگو را درمی‌آوریم؟ مثلاً در برنامه اخیر شیوه یک معلم جامعه‌شناسی عبارت غلط و نادرستی به کار برد و عذرخواهی هم کرد، برکناری او از ریاست دانشکده تناسبی با خطای او ندارد. انتصاب و برکناری افراد از ریاست دانشکده تابع ضوابط، اقتضائات و فرایندهایی است و به خاطر اینکه آن فرد در تلویزیون چه گفته، نمی‌توان او را برکنار کرد. چنین اتفاقاتی سبب بالا رفتن هزینه‌های آزادی می‌شود. 
او با یادآوری ماجرای تعطیلی برنامه «زاویه» و برکناری حبیب رحیم‌پور، مجری آن که در قسمتی میهمان برنامه درباره رئیس جمهور حرفی زده بود، می‌گوید: همان کسانی که ادای آزادی را درمی‌آورند، از برکناری آقای انتظاری (که با ایشان اشتراکات نظری ندارم) از ریاست دانشکده خوشحال شدند. یکی به غلط حرفی را زده و بعد هم عذرخواهی کرده است، اینکه به خاطر فلان حرف او را از ریاست دانشکده برکنار کنند، شکل حرفه‌ای ندارد. در مناظرات انتخاباتی هم آقای پزشکیان تعبیر سوءتفاهم برانگیزی درباره شهید سلیمانی به کار برد و در مناظره دوم عذرخواهی کرد و مسئله حل شد. به خاطر چنین خطاهایی نباید باب گفت‌وگو و آزادی را بست و مخالف خود را تخطئه کرد. این امور خواه ناخواه پیش می‌آید و بایستی با تحمل و مدارا با آن روبه‌رو شد.
این تحلیلگر سیاسی خاطرنشان می‌کند: به هر حال آزادی هزینه‌هایی دارد و به خاطر هزینه‌هایش نمی‌توان از آن صرف نظر کرد. وقتی گفت‌وگوی درست و مستدل را رواج دادید، فرهنگ آن هم رواج می‌یابد اما نمی‌توان منتظر ماند تا شرایط ایده‌آل شود و سپس گفت‌وگو را رواج داد، راه‌اندازی گفت‌وگوی درست سبب می‌شود حاشیه‌ها و تبعات آن در جامعه کم شود و فوایدش ماندگار. 
امینی درباره اینکه آیا تلویزیون در مقاطع خاصی همچون انتخابات باب گفت‌وگوی آزاد را در شبکه‌هایش باز می‌کند؟ می‌گوید: تقریباً هیچ گروه و مجموعه فکری را نمی‌بینید که ملتزم به گفت‌وگوی آزاد باشند، فقط رسانه ملی نیست، مگر آزادی و گفت‌وگو در روزنامه‌ها و مجلات دیگر رواج دارد؟ هر کسی به اندازه امکانات و ظرفیت‌هایش باید ارزیابی شود، آیا آن مجلات و روزنامه‌ها هم به مخالفینشان تریبون می‌دهند و اصلاً شخصیت و فکر مخالفشان را به رسمیت می‌شناسند یا فقط غوغاسالاری می‌کنند؟ آنچه امروز در جامعه وجود دارد این است که کسی با آزادی مخالف نیست مگر آزادی مخالفانش! این پدیده فقط مربوط به صدا و سیما نیست.

 «شیوه» مستقل و آزادانه اداره می‌شود
سعید رجبی فروتن، کارشناس رسانه نیز درباره وجوه تمیز «شیوه» با دیگر برنامه‌های میزگردی تلویزیون به خبرنگار ما می‌گوید: جامعه ما مهارت و آداب گفت‌وگوی انتقادی را بلد نیست چون در مدرسه‌ها و دانشگاه‌ها، برنامه‌ای برای این موضوع نداشتیم بلکه سنت متکلم وحده بودن در گفت‌وگوها حاکم بوده و سبب شده آداب گفت‌وگو را یاد نگیریم از این رو برنامه‌ای همچون «شیوه» علاوه بر اینکه می‌تواند جذاب و تماشایی باشد، نقشی مهم در ترویج فرهنگ گفت‌وگو دارد و استمرار چنین برنامه‌هایی می‌تواند در طولانی‌مدت به مخاطبان آداب و مهارت‌های گفت‌وگو را منتقل کند که دلیلش نگرش حاکم بر برنامه و مشی مجری کارشناس آن است که مخاطب احساس می‌کند مجری در قبال هیچ کدام از میهمانان جانبداری ندارد و آزادانه و مستقل، میزگرد را اداره می‌کند. 
به باور وی اگر این برنامه از پیله محافظه‌کاری خارج شود می‌تواند اثرگذارتر باشد و می‌گوید: معمولاً زمانی توجهات به این برنامه معطوف می‌شود که بخش‌هایی از آن در شبکه‌های اجتماعی وایرال شود و بسیاری از مخاطبان در جریان پخش برنامه و میهمانان آن نیستند چون به قدر کافی اطلاع‌رسانی و تبلیغات نمی‌شود، معمولاً پس از اینکه بخشی جنجالی از برنامه در شبکه‌های اجتماعی وایرال می‌شود، عده‌ای برای تماشای آن قسمت به تلوبیون می‌روند.
به گفته این کارشناس رسانه، شترسواری دولا دولا نمی‌شود و مدیران صدا و سیما باید تبلیغات و اطلاع‌رسانی بیشتری درباره زمان پخش این برنامه داشته باشند تا جمعیت بیشتری آن را ببینند. 

 برنامه‌هایی مثل «شیوه» به وفاق کمک می‌کنند
رجبی فروتن یادآور می‌شود: در برنامه اخیر شیوه یک لغزش زبانی و لفظی را از سوی میهمان برنامه شاهد بودیم و به نظر می‌رسد مجری با حضور ذهن و سرعت عمل در لحظه می‌توانست پاره‌ای از اظهارات برخورنده را اصلاح یا میهمان برنامه را ترغیب کند که کلام خودش را اصلاح کند تا چنین واکنش‌ها و تنش‌هایی نسبت به آن اظهارات به وجود نیاید. 
این کارشناس رسانه با اشاره به سخنان اخیر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی که بالاترین رأی اعتماد را در میان وزیران فرهنگ دوره‌های مختلف گرفته نسبت به خطر کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش فاصله دولت و ملت، می‌گوید: با توجه به مشکلات زیربنایی که در کشور وجود دارد برنامه‌سازان تلویزیونی باید رودربایستی را کنار بگذارند و اجازه بدهند دیدگاه‌های مختلف به رسانه ملی بیایند و چالش‌های جامعه را با ادبیات علمی و منطقی تبیین کنند تا افکار عمومی برای تحقق وفاق ملی آماده شوند. 
وی یادآور می‌شود: گفتمان سیاسی دولت چهاردهم بر وفاق و همدلی متکی است و به تعدیل فضای دوسویه و متناقض گذشته کمک می‌کند تا شخصیت‌های مخالف مقابل هم بنشینند و با هم گفت‌وگو کنند، رواج برنامه‌هایی از جنس «شیوه» می‌تواند به تحقق گفتمان سیاسی وفاق منجر شود.
به باور رجبی، برنامه شیوه تلاش می‌کند با دعوت از جریان‌های مختلف و مخالف فکری، فضای گفت‌وگوها رادیکالی و دوقطبی نشود و عنوان می‌کند: اتاق فکر برنامه و سلوک مجری به سمت تحدید فضای دوقطبی است. معمولاً تداوم چنین برنامه‌هایی به مویی بند است و اگر مباحث مطرح شده از آستانه تحمل فراتر رود، بهانه‌ای برای تعطیل کردن آن‌ها پیدا می‌شود به همین دلیل این برنامه بنایی به تند و رادیکالیزه کردن گفت‌وگوها ندارد اگرچه موضوعات آن چالشی است. 
او در پایان می‌گوید: معمولاً صدا و سیما در موسم انتخابات، فیلش یاد هندوستان می‌کند و برنامه‌هایی همچون شیوه را در دیگر شبکه‌ها راه می‌اندازد که اتفاق خوبی است اما با توجه به میزان مشارکت پایین مردم در انتخابات ریاست جمهوری، مدیران رسانه‌ای و فرهنگی متوجه این موضوع باشند که برای جلب نظر و دلجویی از مردم، باید بساط تک‌صدایی از صدا و سیما و رسانه‌ها برچیده شود و همه افکار و سلیقه‌ها به صورت آزادانه تریبون داشته باشند.

خبرنگار:  زهره کهندل  

برچسب ها :
ارسال دیدگاه