در گفت‌وگو با آیت‌الله حاج شیخ محسن فقیهی، استاد دروس خارج و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، راهکارهای دین اسلام برای مقابله با غضب را بررسی کردیم. ایشان تصریح می‌کند یادآوری صفات الهی و تفکر در آیات قرآن می‌تواند به تسکین روح کمک کند و غلبه بر غضب نه تنها به بهبود روابط اجتماعی کمک می‌کند، بلکه به رشد معنوی و نزدیکی به خداوند نیز می‌انجامد. در نهایت، کنترل غضب می‌تواند به عنوان یک مهارت ضروری در زندگی روزمره مطرح شود که به مسلمانان این امکان را می‌دهد تا در چالش‌های زندگی با آرامش و بصیرت بیشتری گام بردارند.

غضب در آینه آموزه‌های اسلامی
آیت‌الله فقیهی در ابتدا با اشاره به اینکه غضب امّ‌الامراض است، می‌گوید: غضب به عنوان امّ‌الامراض در زندگی انسان، می‌تواند سبب بدبختی‌ها و مشکلاتی عمیق در دنیا و آخرت شود. این صفت اگر به‌طور نابجا بروز کند، نه ‌تنها روابط را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه می‌تواند به زوال آرامش درونی و ایجاد کینه و تنش میان افراد منجر شود. حب نفس و وابستگی به مال، جان و آبرو اگر چه طبیعی است اما باید در حد اعتدال باشد. وقتی این محبت به حدی برسد که فرد را به قضاوت‌های نادرست و زودهنگام وادارد، آسیب‌های جدی به روابط انسانی وارد می‌کند. بسیاری از مشکلات خانوادگی ازجمله طلاق‌ها و... ریشه در کم‌ظرفیتی و کنترل نکردن خشم دارند. اسلام به ما آموزش می‌دهد باید خود و خانواده‌مان را دوست داشته باشیم، اما این محبت باید به اندازه و با در نظر گرفتن منافع دیگران باشد. گذشت و بخشش در موقعیت‌های دشوار، نه‌تنها به ما کمک می‌کند از پیامدهای منفی غضب دوری کنیم، بلکه به تقویت روابط و ایجاد محیطی آرام و سالم نیز می‌انجامد.
ایشان توضیح می‌دهد: کنترل خشم و پرهیز از قضاوت‌های زودهنگام، نه‌تنها زندگی فردی ما را بهبود می‌بخشد، بلکه به ایجاد جامعه‌ای سالم و متعادل نیز کمک می‌کند. به یاد داشته باشیم در هر شرایطی، بخشش و درک متقابل می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مشکلات باشد. در روایات اسلامی نیز غضب به‌شدت نکوهش شده و از صفات ناپسند شناخته می‌شود. به‌طور نمونه پیامبر اسلام(ص) فرموده است «غضب از شیطان است» و این نشان می‌دهد خشم می‌تواند انسان را از مسیر درست خارج کرده و به فساد و گناه بکشاند. این آموزه‌ها نشان‌دهنده اهمیت کنترل غضب و ترویج صبر و درک متقابل در زندگی فردی و اجتماعی است. امام خمینی(ره) نیز در کتاب چهل حدیث به مسئله غضب و تأثیرات منفی آن بر روح و زندگی انسان توجه ویژه‌ای داشته است. ایشان در این کتاب تأکید می‌کند غضب یکی از صفاتی است که می‌تواند انسان را از مسیر صحیح منحرف کند و به فساد و گناه منجر شود.

راهکارهای دینی برای کنترل خشم
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در توضیح راهکارهایی برای مقابله با ام‌الامراض تصریح می‌کند: برای مقابله با غضب باید به راهکارهای دینی و اخلاقی توجه کنیم. نخستین و مهم‌ترین گام حفظ زبان و کنترل خویشتن است. در قرآن و سنت پیامبر اکرم(ص) به اهمیت کنترل غضب تأکید شده است، زیرا خشم‌ نابجا می‌تواند حیثیت، آبرو و دین انسان را به خطر بیندازد. برای مبارزه با این بیماری باید تلاش کنیم کنترل قوه غضبیه را در دست گرفته و بر خشم خود مسلط شویم. امام کاظم(ع) و سایر ائمه معصومین(ع) همواره در رفتار خود نمونه‌های عالی کظم غیظ را به ما نشان داده‌اند. این کنترل به معنای سرکوب احساسات نیست، بلکه به معنای مدیریت آن‌ها با حکمت و عقلانیت است.
آیت‌الله فقیهی ادامه می‌دهد: با تقویت روحیه صبر و شکیبایی نیز می‌توان بر غضب غلبه کرد. تقویت روحیه صبر و تحمل در برابر مشکلات و ناملایمات می‌تواند به کاهش خشم کمک کند. باید به یاد داشته باشیم خشم، زودگذر است اما نتایج آن می‌تواند پایدار و ویرانگر باشد. در نهایت همان‌طور که برای درمان امراض جسمانی نیاز به مراجعه به پزشک و رعایت اصول بهداشتی داریم، برای معالجه امّ‌الامراض نیز باید به آموزه‌های دینی، مشاوره‌های اهل علم و تقویت روحیه اخلاقی توجه کنیم. با پیروی از سیره اهل‌بیت(ع) و پیامبر اکرم(ص) می‌توانیم به بهبود روحی و اخلاقی خود نائل شویم.

غضب و فساد ایمان
این استاد اخلاق تصریح می‌کند: وقتی قوه غضبیه انسان شدت می‌گیرد، عقل او به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفته و در آن لحظه فرد نمی‌تواند به درستی تصمیم‌گیری کند. گاهی این خشم سبب می‌شود انسان از الفاظ رکیک استفاده کند و اعمالی ناپسند انجام دهد. امام علی(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرماید: «اَلغَضَبُ يُفسِدُ الألبابَ وَ يُبعِدُ مِنَ الصَّوابِ»؛ یعنی «خشم، عقل‌ها را فاسد و انسان را از راه درست دور می‌کند». این بیان نشان‌دهنده تأثیرات منفی غضب بر اندیشه و تصمیم‌گیری انسان است. از سوی دیگر در روایتی نقل شده در جلد5 شرح اصول کافی، رسول خدا(ص) نیز در مورد فساد ایمان به واسطه غضب می‌فرماید: «اَلْغَضَبُ یُفْسِدُ الایمانَ کَما یُفسِدُ الخَلّ العَسَلَ». این حدیث به وضوح بیان می‌کند خشم چگونه می‌تواند ایمان را نابود کند، مشابه نحوه‌ای که سرکه می‌تواند عسل را فاسد کند. این مقایسه نشان می‌دهد خشم نه تنها بر رفتار بلکه بر روح و ایمان انسان نیز اثر منفی می‌گذارد. از این رو، در لحظات خشم، فرد باید از هرگونه تصمیم‌گیری و اقدام خودداری کند. پیامبر اکرم(ص) در روایتی نقل شده در من لا يحضره الفقيه فرموده‌اند: «مَنِ ابتُليَ بالقَضاءِ فلا يَقضِينَّ و هُو غَضبانُ»؛ یعنی کسی که گرفتار قضاوت شود، نباید در حال خشم قضاوت کند. این حدیث به ما یادآوری می‌کند در مواقعی که تحت تأثیر خشم قرار داریم، باید از قضاوت و اقدام خودداری کنیم تا از اشتباهات و عواقب ناخواسته جلوگیری کنیم.
آیت‌الله فقیهی در پایان توصیه می‌کند: ضروری است در مسیر معرفتی خود تلاش کنیم و به شناخت خویشتن بپردازیم. باید به این نکته توجه داشته باشیم که خشم می‌تواند مشکلات زیادی برای ما به وجود آورد و به همین دلیل، دوری از آن باید در اولویت قرار گیرد. با تقویت روحیه صبر و حکمت می‌توانیم از آسیب‌های ناشی از خشم جلوگیری و بر زندگی خود تسلط بیشتری پیدا کنیم. قرآن کریم نیز در سوره آل‌عمران آیه 134 می‌فرماید: «وَ الَّذِينَ كَذَبُوا بِآيَاتِنَا عَذَّبْنَاهُمْ عَذَابًا شَدِيداً» که دعوت به صبر و دوری از خشم و انتقام‌جویی می‌کند. در نهایت، با درک صحیح از خشم و مدیریت آن می‌توانیم به آرامش روحی و ایمانی دست یابیم و در مسیر رشد و تعالی معنوی خود پیش برویم.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان