البته در بسیاری از مدارس قدیمی‌تر، برخوردهای سختگیرانه و تنبیهی در دستورکار قرار داشت و نشان می‌داد در این فضاها، معلمان معمولاً برای حفظ نظم و انضباط در کلاس از روش‌های کنترلی استفاده می‌کنند. این روش‌ها می‌توانستند شامل تنبیه‌های بدنی یا محدودیت‌های سخت در فعالیت‌های دانش‌آموزان باشند. اما در سال‌های اخیر تغییرات گسترده‌ای در آیین‌نامه‌های اجرایی مدارس اتفاق افتاده است. این تغییرات بیشتر بر توجه به کرامت انسانی و استفاده از شیوه‌های اصلاحی به جای تنبیه‌های فیزیکی تأکید دارد. 
با این‌حال، بسیاری از متخصصان تعلیم و تربیت بر این باورند که برای حفظ نظم در کلاس، باید به رشد اجتماعی و اخلاقی دانش‌آموزان توجه بیشتری شود و این موضوع می‌تواند از طریق تشویق و پاداش‌های مثبت، مشاوره‌های فردی و گفت‌وگوهای مؤثر با دانش‌آموزان محقق شود.
با گذشت بیش از سه دهه از تصویب نخستین آیین‌نامه اجرایی مدارس در ایران، همچنان مسئله اصلاح و به‌روزرسانی این آیین‌نامه در دستور کار وزارت آموزش و پرورش قرار دارد. این آیین‌نامه که برای نخستین بار در سال1372 تصویب شد، با هدف ایجاد چارچوبی منظم و جامع برای مدیریت مدارس و تنظیم قوانین مربوط به امور آموزشی، انضباطی و پرورشی دانش‌آموزان، به عنوان یکی از مهم‌ترین مستندات قانونی در نظام آموزش و پرورش کشور شناخته می‌شود. اما در سال‌های اخیر به‌ویژه در دهه‌های گذشته، نیاز به بازنگری در این آیین‌نامه بیشتر از پیش احساس شد.
یوسف نوری، وزیر آموزش و پرورش دولت سیزدهم در یکی از اظهارات خود گفته بود: آیین‌نامه اجرایی مدارس باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که علاوه بر رعایت نظم، به رشد شخصیت اجتماعی و احترام به حقوق فردی دانش‌آموزان توجه ویژه‌ای داشته باشد. مدارس باید فضایی را فراهم کنند که در آن، رفتارهای مثبت، تقویت شده و فرایند یادگیری براساس تعاملات انسانی و تشویق‌ها صورت گیرد.
همچنین در یکی از اظهارات علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش آمده است: شیوه‌های تنبیهی سخت و خشونت‌آمیز در مدارس باید کنار گذاشته شوند. هدف ما ایجاد فضایی است که دانش‌آموزان در آن احساس امنیت کنند و با رویکردهای مشاوره‌ای، رفتارهای نادرست را اصلاح کند.

همگام‌سازی آیین‌نامه با تحولات جدید جامعه و نیازهای آموزشی
سمیه سادات ابراهیمی، مدیرکل امورتربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه مسائل انضباطی که از نظر آموزش و پرورش حاد تلقی می‌شوند و نیاز به دخالت جدی مدیران مدارس دارند، شامل رفتارهایی است که با ضوابط و مقررات مدرسه فاصله دارد و ممکن است ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه‌ باشد، به خبرنگار ما می‌گوید: براساس آیین‌نامه اجرایی مدارس در مورد دانش‌آموزانی که با مشکلات اخلاقی و رفتاری خاص مواجه‌اند با حفظ و رعایت شأن و کرامت انسانی آنان و دانش‌آموزان مشمول ماده۸۴ این آیین‌نامه، موضوع با حضور مدیر، یکی از معاونان به انتخاب مدیر، معاون پرورشی یا یک نفر از مربیان امور تربیتی به انتخاب مربیان و مشاور مدرسه (در صورت وجود مشاور در مدرسه) و در صورت امکان یک مشاور دعوت شده از مراکز مشاوره آموزش و پرورش یا دیگر مراکز مجاز، بررسی و تصمیم لازم گرفته می‌شود.
او در خصوص ضرورت بازنگری آیین‌نامه اجرایی مدارس عنوان می‌کند: با توجه به تغییرات و تحولاتی که نهاد مدرسه در حوزه‌های مختلف اداری، آموزشی و تربیتی در این سال‌ها با آن روبه‌رو بوده، ضرورت دارد آیین‌نامه اجرایی مدارس نیز همچون دیگر اسناد بالادستی در یک دوره زمانی مورد بازنگری و به روزآوری قرار گیرد. این بازنگری با هدف به‌روزرسانی، کارآمدی و انطباق با تحولات اجتماعی و آموزشی در حال انجام است. همچنین همگام‌سازی با تحولات و نیازهای جدید جامعه، ارتقای کیفیت تربیتی و آموزشی، توجه به سلامت روان و نقش مشاوره و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی، رعایت حقوق دانش‌آموزان براساس قانون حمایت از اطفال و نوجوانان و در چارچوب سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش و... از جمله مواردی است که در بازنگری جدید مدنظر است.

نقاط ضعف آیین‌نامه اجرایی مدارس
ابراهیمی درباره نقاط ضعف آیین‌نامه این‌گونه توضیح می‌دهد: هر سندی که نوشته می‌شود، ممکن است دارای نواقصی باشد. آیین‌نامه اجرایی مدارس نیز با توجه به شرایط اجتماعی، محیطی، رویکردهای جدید آموزشی و تربیتی، فناوری‌های نوین و مهارت‌های قرن ۲۱ به‌روز نشده و کمتر به جزئیات پرداخته است؛ همچنین موضوع پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان در آن به‌خوبی تبیین نشده است.
آیین‌نامه اجرایی مدارس به عنوان یک سند رسمی باید با توجه به تغییرات اجتماعی، تربیتی و فناوری به‌روزرسانی شود تا بتواند به نیازهای متنوع مدارس در سراسر کشور پاسخ دهد. رعایت حقوق دانش‌آموزان و فراهم کردن محیطی امن و حامی برای یادگیری، از مهم‌ترین محورهایی است که در اصلاح این آیین‌نامه باید مورد توجه قرار گیرد.
او در پاسخ به این پرسش که میزان نقش شورای مدرسه و انجمن اولیا و مربیان در آیین‌نامه جدید تا چه حدی است، اظهار می‌کند: در آیین‌نامه اجرایی جدید مدارس، نقش شورای مدرسه و انجمن اولیا و مربیان به‌طور قابل توجهی گسترش یافته و بر مشارکت فعال‌تر خانواده‌ها و معلمان در تصمیم‌گیری‌های مدرسه تأکید شده است. این تغییرات برای تقویت مدیریت مشارکتی و بهبود کیفیت آموزش و پرورش طراحی شده‌اند. شورای مدرسه به عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در مسائل آموزشی، پرورشی و اجرایی مدرسه شناخته و از مدیر، معاونان، معلمان، نمایندگان دانش‌آموزان و اولیای دانش‌آموزان تشکیل می‌شود.

وظایف شورای مدرسه در زمینه‌های آموزشی و تربیتی
 مدیرکل امورتربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش به وظایف و اختیارات شورای مدرسه اشاره می‌کند و می‌گوید: شورای مدرسه وظیفه دارد چشم‌انداز و سیاست‌های حاکم بر مدرسه را در زمینه‌های آموزشی و تربیتی با توجه به ساحت‌های شش‌گانه تربیت و اهداف دوره تحصیلی بررسی و تصویب کند.
 این مصوبات باید جهت‌گیری‌های کلی مدرسه را برای سال‌های آینده مشخص کند. در کنار این، شورا مسئول بررسی و تصویب برنامه سالانه مدرسه است و باید تأمین منابع مالی و اعتبارات موردنیاز برای اجرای این برنامه‌ها را نیز مدنظر قرار دهد. توانمندسازی معلمان و کارکنان مدرسه یکی دیگر از اولویت‌های شورای مدرسه است. شورا با همکاری شورای معلمان، برنامه‌هایی برای ارتقای مهارت‌های حرفه‌ای معلمان و کارکنان مدرسه تنظیم می‌کند تا کیفیت آموزشی مدرسه به‌طور مداوم افزایش یابد. 
یکی از وظایف دیگر شورای مدرسه، تصمیم‌گیری برای تقویت فرهنگ مشارکت در مدرسه و برقراری ارتباط مؤثر با جامعه محلی است. این ارتباط می‌تواند در ارتقای کیفی فعالیت‌ها و پیشبرد هدف‌های فرهنگی و تربیتی مدرسه و محله مؤثر باشد. همچنین، شورا مسئول بررسی و تصویب منشور اخلاقی مدرسه است که هدف آن ارتقای رفتارهای اخلاقی و تعاملات مثبت در محیط مدرسه است.
او می‌افزاید: شورای مدرسه همچنین در مورد ارتقای سطح بهداشت و ایمنی مدرسه، حفظ محیط‌زیست، برگزاری اردوها، جشنواره‌ها و فعالیت‌های مختلف فوق‌برنامه تصمیم‌گیری می‌کند. این شورا باید اطمینان حاصل کند این فعالیت‌ها به‌طور مؤثر و طبق مقررات اجرا و منجر به رشد همه‌جانبه دانش‌آموزان می‌شوند. از طرفی در راست��ی برنامه‌ریزی‌های علمی، شورای مدرسه مسئول ایجاد و حمایت از انجمن‌های علمی و پژوهشی دانش‌آموزان است. این انجمن‌ها می‌توانند در همکاری با پژوهش‌سراها، از ظرفیت‌های آزمایشگاهی و پژوهشی برای ارتقای سطح علمی دانش‌آموزان بهره‌برداری کنند. شورا همچنین از پژوهشگران مدرسه حمایت کرده و در هفته پژوهش از آن‌ها تجلیل می‌کند. درخصوص استفاده بهینه از امکانات مدرسه، شورا باید در مورد نحوه استفاده از فضا و تجهیزات مدرسه برای فعالیت‌های فرهنگی، تربیتی و ورزشی تصمیم‌گیری کند. علاوه بر این، تصمیم‌گیری درخصوص نوع و رنگ لباس دانش‌آموزان با مشارکت شورای دانش‌آموزی از دیگر اختیارات شوراست.
ابراهیمی ادامه می‌دهد: همچنین شورای مدرسه مسئول بررسی و تأیید پیشنهادهای ارائه‌شده از سوی مدیر مدرسه، شوراها و انجمن اولیا و مربیان است. این شورا در زمینه چگونگی تشویق و تنبیه دانش‌آموزان، ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و رسیدگی به تخلفات آن‌ها نیز تصمیم‌گیری می‌کند. حمایت از دانش‌آموزان و کارکنان خلاق و مبتکر، رفع مشکلات تحصیلی، روانی و اجتماعی دانش‌آموزان و فراهم کردن تسهیلات لازم برای آنان از دیگر مسئولیت‌های شورای مدرسه است. این شورا باید درخصوص مشکلات اخلاقی و رفتاری خاص دانش‌آموزان با حفظ کرامت انسانی، تصمیمات مناسب بگیرد. شورای مدرسه همچنین درزمینه فعالیت‌های فوق‌برنامه مدرسه در اوقات خارج از برنامه روزانه و تعطیلات رسمی تصمیم‌گیری می‌کند تا فعالیت‌های آموزشی، پرورشی، ورزشی و سوادآموزی در این زمان‌ها به‌درستی برگزار شود. در نهایت، شورای مدرسه مسئول تهیه و تصویب شاخص‌های نظارتی برای ارزیابی عملکرد مدرسه و کارایی کارکنان است. این نظارت‌ها به‌منظور اطمینان از کیفیت اجرا و ارتقای اثربخشی فعالیت‌ها در مدرسه انجام می‌شود. همچنین، بررسی گزارش‌های عملکرد مالی مدرسه و نظارت بر نحوه اجرای مصوبات شورای مدرسه از دیگر وظایف مهم این شوراست.

نقش انجمن اولیا و مربیان در تقویت ارتباط خانه و مدرسه
مدیرکل امورتربیتی، مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش در ادامه درباره اختیارات و وظایف انجمن اولیا و مربیان این‌گونه توضیح می‌دهد: انجمن اولیا و مربیان در مدارس به‌عنوان یک پل ارتباطی حیاتی میان خانواده‌ها و مدرسه عمل کرده و نقش بسیار مهمی در تصمیم‌گیری‌های کلیدی مرتبط با پیشرفت تحصیلی و تربیتی دانش‌آموزان ایفا می‌کند. این انجمن با هدف تقویت همکاری میان خانه و مدرسه و فراهم کردن بستری مناسب برای ارتقای کیفیت آموزش و تربیت، مسئولیت‌ها و وظایف متعددی را بر عهده دارد. 
یکی از مهم‌ترین وظایف انجمن اولیا و مربیان، تقویت هماهنگی و همسویی دیدگاه‌های آموزشی و تربیتی خانه و مدرسه است. این هماهنگی برای تحقق ساحت‌های شش‌گانه تربیت دانش‌آموزان بسیار ضروری است تا خانواده‌ها و معلمان با همفکری و هم‌جهتی یکدیگر، برای رشد همه‌جانبه دانش‌آموزان گام بردارند. انجمن همچنین مسئول برنامه‌ریزی برای تبیین جایگاه و نقش اولیای دانش‌آموزان در بهبود فضا و فرهنگ سازمانی مدرسه است.
 در این راستا، باید بستری ایجاد شود که خانواده‌ها بتوانند به‌طور مؤثر در فرایند تصمیم‌گیری‌های مدرسه مشارکت کنند و این موضوع به ایجاد محیطی مثبت و حمایتی در مدرسه کمک می‌کند.
وی خاطرنشان می‌کند: یکی دیگر از وظایف اصلی انجمن، رصد عملکرد مدرسه و ارائه بازخورد به آن است. این بازخوردها می‌توانند شامل ارزیابی‌های آموزشی، تربیتی، فرهنگی و اجتماعی باشند که با هدف بهبود مستمر مدرسه به‌ویژه در زمینه پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان صورت می‌گیرد. بازخوردها باید به‌طور منظم به مدیر مدرسه و معلمان ارائه شده و اقدامات اصلاحی و بهبود فرایندها مورد بررسی قرار گیرد. همچنین، انجمن مسئول شناسایی ظرفیت‌های والدین و استفاده از توانایی‌های آن‌ها در برنامه‌های ویژه و اداره مدرسه است. والدین می‌توانند با داشتن تخصص‌ها و توانمندی‌های مختلف، در امور مختلف مدرسه مشارکت و به اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های مدرسه کمک کنند.
 این مشارکت می‌تواند شامل تدریس، مشاوره یا کمک‌های مالی و لجستیکی باشد.
به گفته ابراهیمی، یکی از مسئولیت‌های دیگر انجمن اولیا و مربیان، شناسایی خانواده‌های آسیب‌پذیر و آسیب‌دیده و برنامه‌ریزی برای انجام مداخلات آموزشی، توانمندسازی و حمایت‌های روانی- اجتماعی برای دانش‌آموزان در معرض خطر است. انجمن باید با همکاری مدیر مدرسه و مشاوران، برنامه‌هایی برای کمک به این دانش‌آموزان طراحی کند و به آن‌ها در زمینه‌های مختلف آموزشی، اجتماعی و روانی یاری رساند تا شرایط بهبود یابد. 
او می‌افزاید: در این راستا، انجمن همچنین موظف است شناسایی اولیای بی‌سواد دانش‌آموزان و افراد بی‌سواد محله و برنامه‌ریزی برای باسواد کردن آن‌ها را با استفاده از ظرفیت‌های مدرسه انجام دهد. این اقدام می‌تواند با همکاری معلمان، اولیای باسواد و دیگر نهادهای مربوط صورت گیرد تا خانواده‌ها از آموزش‌های ضروری بهره‌مند شوند. یکی دیگر از وظایف انجمن، شناسایی و تأمین منابع مالی موردنیاز مدرسه با هماهنگی مدیر مدرسه است. 
انجمن باید منابع مالی لازم برای انجام فعالیت‌ها و تأمین امکانات مدرسه را شناسایی و با مدیریت صحیح این منابع، از برنامه‌های مدرسه پشتیبانی کند.
ابراهیمی می‌گوید: در راستای امور مالی، انجمن اولیا و مربیان مسئول تشکیل شورای مالی و نظارت بر نحوه هزینه‌ها و تصویب تراز مالی مدرسه است.
 این شورا باید به‌طور شفاف هزینه‌ها را بررسی کند و گزارش عملکرد مالی را به شورای مدرسه ارائه دهد تا از صحت و دقت مصارف مالی مدرسه اطمینان حاصل شود. همچنین، انجمن باید به شناسایی خیران و افراد متمکن برای تأمین بخشی از هزینه‌های مالی مدرسه بپردازد. این افراد می‌توانند با ارائه کمک‌های مالی و یا دیگر حمایت‌ها، در تأمین هزینه‌های مدرسه مشارکت داشته باشند و به ارتقای شرایط آموزشی کمک کنند. در همین راستا، انجمن باید جلب مشارکت اولیای دانش‌آموزان، صاحبان حرفه‌ها، افراد خیر و مؤسسات خیریه در تأمین امکانات موردنیاز مدرسه را به‌طور فعال دنبال کند. این مشارکت‌ها می‌تواند شامل حمایت‌های مالی، تجهیزات، یا فراهم کردن فرصت‌های آموزشی و تربیتی برای دانش‌آموزان باشد. در نهایت، انجمن اولیا و مربیان مسئول همکاری در تدوین و اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های مدرسه و فوق‌برنامه است. این برنامه‌ها می‌تواند شامل فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی، ورزشی و اجتماعی باشد که به رشد و شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان کمک کرده و فضای مدرسه را غنی‌تر و پویاتر می‌کند.

نقش معلم و مدیر در مدیریت مشکلات انضباطی دانش‌آموزان
او با تأکید بر اینکه ملزم کردن دانش‌آموزان به مراجعه به مراکز مشاوره یا تهدید والدین به اخراج، آثار روان‌شناختی، اجتماعی و حقوقی گسترده‌ای دارد، بیان می‌کند: از نظر روان‌شناختی، چنین اقداماتی می‌تواند موجب ایجاد استیگما (انگ اجتماعی)، کاهش عزت‌نفس و افزایش اضطراب در دانش‌آموز شود و او را از خدمات مشاوره‌ای بیزار کند. این رفتار ممکن است والدین را نیز تحت فشار روانی قرار داده و اعتمادشان به نظام آموزشی را کاهش دهد. از منظر حقوقی، تهدید به اخراج یا برچسب زدن به سلامت روان، نقض حقوق کودک و مغایر با اصول اخلاقی مشاوره و آموزش است. این رویکرد در بلندمدت موجب تضعیف جایگاه حمایتی مشاوره، ترویج روش‌های غیرسازنده حل مسئله و آسیب به روابط والدین و مدرسه می‌شود. بهبود این وضعیت نیازمند آموزش مدیران درباره اصول روان‌شناسی تربیتی، تشویق به استفاده داوطلبانه از مشاوره، تقویت ارتباط والدین و مدارس و نظارت حقوقی برای جلوگیری از اقدامات خودسرانه است. تنها با تغییر نگرش و ایجاد محیطی حمایتی می‌توان تأثیرات منفی این رفتارها را کاهش داد.
 ابراهیمی در پاسخ به این پرسش که آیا در بررسی مشکلات انضباطی دانش‌آموزان نقش معلم، مدیر و... بررسی می‌شود، عنوان می‌کند: در آیین‌نامه اجرایی مدارس ایران، به‌ویژه در زمینه بررسی مشکلات انضباطی دانش‌آموزان، نقش معلم و مدیر به عنوان عوامل کلیدی در شکل‌گیری محیط آموزشی و تربیتی مورد توجه قرار می‌گیرد. معلمان به‌عنوان نخستین ناظر رفتارهای دانش‌آموزان، وظیفه دارند به مدیریت کلاس و هدایت رفتارهای دانش‌آموزان بپردازند. آیین‌نامه بر ضرورت توجه به رویکردهای تربیتی و حمایتی به جای روش‌های تنبیهی تأکید دارد. از طرفی مدیر به عنوان مسئول اصلی اجرای آیین‌نامه‌های انضباطی و تربیتی، نقش حیاتی در مدیریت رفتارهای دانش‌آموزان و کادر آموزشی ایفا می‌کند. آیین‌نامه اجرایی مدارس ایران نقش معلم و مدیر را در مشکلات انضباطی دانش‌آموزان به رسمیت شناخته است و بر مسئولیت‌پذیری مشترک تأکید دارد. این رویکرد به بهبود کیفیت آموزشی و ایجاد محیطی عادلانه و حمایتی در مدارس کمک می‌کند.

خبرنگار: محدثه رضایی