برای درک دقیق‌تر علل این تحولات تاریخی و بازخوانی حکمت‌های نهج البلاغه، در گفت‌وگو با اندیشمند فرزانه و نهج‌البلاغه‌پژوه برجسته، آیت‌الله سیدابوالفضل طباطبایی اشکذری به واکاوی ابعاد مختلف این مسئله پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

پیروزی حق بر باطل؛ وعده‌ای که تغییر نخواهد کرد
آیت‌الله طباطبایی اشکذری با اشاره به یکی از قوانین مسلم و قطعی در قرآن و روایات اسلامی می‌گوید: تحقق پیروزی حق و شکست باطل یکی از این قوانین حتمی است. این وعده‌ای است که خداوند در آیه9 سوره صف آن را بیان فرموده است «هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ» یعنی خداوند پیامبری را برای هدایت بشر و تحقق دین حق می‌فرستد تا این دین بر تمامی ادیان غلبه پیدا کند، حتی اگر مشركان از آن بیزار باشند. این وعده الهی و قانونی است که هیچ تغییری در آن نمی‌تواند به وقوع بپیوندد. با این حال، در تاریخ بشریت و اسلام، گاهی شاهد پیروزی‌ها یا شکست‌های جبهه حق هستیم. آیا این شکست‌ها و پیروزی‌ها با وعده الهی در پیروزی حق و شکست باطل تناقض دارد؟
این استاد برجسته حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: پیروزی‌ها و شکست‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند. یکی پیروزی‌ها و شکست‌های میانی و دیگری پیروزی‌ها و شکست‌های نهایی. پیروزی نهایی به معنای تحقق قطعی وعده الهی در پیروزی حق و نابودی باطل است، اما پیروزی‌ها و شکست‌های میانی تنها در طول مسیر تکامل و پیشرفت بشر رخ می‌دهند. آنچه ما در تاریخ می‌بینیم، جاده‌ای طولانی و پر پیچ و خم است که بشریت باید آن را طی کند. در این مسیر، گاهی جبهه حق عقب‌نشینی می‌کند، دشمن جلو می‌افتد و یا حتی پیروزی‌هایی بدست می‌آورد. با این حال، آنچه اهمیت دارد این است در نهایت، جبهه حق به پیروزی نهایی خواهد رسید، همان‌طور که وعده داده شده است. همان‌طور که در جنگ‌های بدر و احد شاهد پیروزی و شکست‌های مقطعی بودیم، در نهایت فتح مکه به وقوع پیوست و جبهه حق در آن زمان به پیروزی نهایی دست یافت. در نهایت آنچه از وعده‌های الهی برای جبهه حق و شکست باطل بدست می‌آید، این است که باطل در نهایت نابود خواهد شد. امام باقر(ع) در روایتی نقل شده در کافی تأکید کرده‌اند وقتی امام زمان(عج) ظهور کند، دولت باطل به پایان رسیده و جبهه حق به‌طور کامل به پیروزی خواهد رسید؛ «إذا قام القائم ذهبت دولة الباطل». این وعده الهی در نهایت تحقق خواهد یافت، حتی اگر در مسیر تاریخ، شکست‌ها و عقب‌نشینی‌هایی وجود داشته باشد.

چرا جبهه حق در برخی مراحل تاریخی دچار شکست‌ها و عقب‌نشینی‌هایی می‌شود؟
این نهج‌البلاغه‌پژوه برای پاسخ به این پرسش به سخنان امیرالمؤمنین علی(ع) در خطبه 166 نهج‌البلاغه اشاره کرده و توضیح می‌دهد: حضرت علی(ع) در این خطبه فرموده است: «لِيَتَأَسَّ صَغِيرُكُمْ بِكَبِيرِكُمْ، وَ لْيَرْأَفْ كَبِيرُكُمْ بِصَغِيرِكُمْ؛ وَ لَا تَكُونُوا كَجُفَاةِ الْجَاهِلِيَّةِ، لَا فِي الدِّينِ يَتَفَقَّهُونَ وَ لَا عَنِ اللَّهِ يَعْقِلُونَ، كَقَيْضِ بَيْضٍ فِي أَدَاحٍ يَكُونُ كَسْرُهَا وِزْراً، وَ يُخْرِجُ حِضَانُهَا شَرّاً». اين خطبه از سه بخش تشكيل شده است. بخش نخست برخی از نکات اخلاقی را معرفی می‌کند. در بخش دوم از آينده بنى‌اميه خبر مى‌دهد كه بر همه چيز مسلط مى‌شوند؛ چرا كه مسلمين دچار تفرقه شده و از اصل خويش دور مانده‌اند. آن‌ها در اقصى نقاط بلاد اسلامى نفوذ مى‌كنند؛ ولى چندی نمى‌گذرد كه آنچه بدست آورده‌اند را از دست مى‌دهند. در بخش سوم نیز از علل شكست مسلمين در آخرالزمان خبر مى‌دهد كه عمدتاً يارى نكردن حق و سستى در مبارزه با باطل و تنها گذاشتن پيشوايان عادل است.
آیت‌الله طباطبایی اشکذری تصریح می‌کند: در این خطبه، حضرت علی(ع) به مسلمانان هشدار می‌دهد اگر در حمایت از حق کوتاهی کنند و از آن رو برگردانند، جبهه باطل قوی‌تر خواهد شد. حضرت در این خطبه به داستان بنی‌امیه و سلطه آن‌ها بر جبهه حق اشاره می‌کند و می‌فرماید: «اگر شما در یاری حق سست و پراکنده نمی‌شدید، باطل بر شما غلبه نمی‌کرد». این سخنان درسی است برای همه جوامع در تمام دوران‌ها، چرا که نشان می‌دهد اگر مؤمنان از حمایت یکدیگر دست بکشند و در مسیر حق تزلزل پیدا کنند، جبهه باطل قوت خواهد گرفت.

رهنمود حضرت علی(ع) در برابر چالش‌های جبهه حق و باطل
این استاد حوزه به متن خطبه اشاره کرده و توضیح می‌دهد: حضرت علی(ع) می‌فرماید: «اى مردم، اگر از يارى حق بازنمى‌نشستيد و در خوار کردن باطل سستى نمى‌ورزيديد، كسانى كه همپايه شما نبودند، در شما طمع نمى‌كردند و مدعيان نيرومندى بر شما سرورى نمى‌يافتند. ولى شما چون قوم بنى‌اسرائيل سرگردان شديد. به جان خودم سوگند كه پس از اين، سرگردانى شما چند برابر افزون خواهد شد، زيرا حق را پشت سر افكنديد و از آن كه نزديک‌تر است به رسول خدا(ص) بريديد و به آن كه دورتر است، پيوستيد. بدانيد اگر از كسى پيروى كنيد كه اينک شما را فرامی‌خواند، شما را به راه پيامبر(ص) خواهد برد». از کلام امیرالمؤمنین(ع) این‌طور دریافت می‌شود که ممکن است سلطه جبهه حق بر باطل انجام شود، اما همیشگی نیست. مطابق فرمایش مولا(ع) ملاک پیروزی، مقاومت ملت‌هاست. اگر امت‌ها در تقویت جبهه حق کوتاهی کنند، جبهه حق ضعیف شده و شکست میانی حاصل می‌شود. در مقابل، ضعیف دانستن جبهه باطل هم سبب سستی جبهه حق می‌شود. وظیفه امت‌ها، تقویت جبهه حق و تضعیف جبهه باطل یا همان مقاومت است. این دو نکته، دو راهکار اساسی برای پیروزی و ماندگاری و سلطه جبهه حق و شکل‌گیری تمدن انسانی و اسلامی است.

وعده‌ای الهی که باطل را شکست می‌دهد
ایشان توضیح می‌دهد: بنی‌امیه، معاویه و عمروعاص جزو بزرگ‌ترین گروه‌های اهل کید و حیله بودند که در تاریخ اسلام نظیر آن‌ها را نمی‌شناسیم. این حیله‌ها برای آنان قدرت‌ها و سلطه‌های میانی هم آورد اما در نهایت به شکست انجامید، زیرا خدای عزوجل وعده داده است که باطل شکست خواهد خورد. در جامعه امروز نیز شاهد هستیم در برخی نقاط در جبهه مقاومت حوادثی ناراحت‌کننده رخ می‌دهد. جبهه باطل پیشروی کرده و از جبهه حق شهید می‌گیرد و یا به پیروزی‌هایی دست پیدا می‌کند، اما یقین داریم ماندگار نیست. این همان رفتارهای میانی است که در جبهه تمدنی اسلام به شکست رسیده است. امروز نیز اگرچه جبهه استکبار جهانی، جبهه صهیونیسم و امثال آن که در حقیقت همان شاگردان بنی‌امیه هستند، در تلاش برای سلطه بر جبهه حق‌اند، اما باید بدانیم هرچند ممکن است گاهی جبهه باطل در برخی نقاط پیروز شود، ولی این شکست‌های موقتی هیچ‌گاه به معنای پیروزی نهایی جبهه باطل نخواهد بود. جبهه حق در نهایت پیروز خواهد شد، چون این وعده الهی است.
آیت‌الله طباطبایی اشکذری در پایان بیان می‌کند: این وعده الهی است که هیچ‌گاه تغییر نخواهد کرد و جبهه حق در نهایت پیروز خواهد شد، حتی اگر در میانه راه گاهی شکست‌های موقتی یا پیروزی‌های جبهه باطل به چشم بخورد. رهبر معظم انقلاب در فرمایشات اخیر خود اشاره کرده‌اند که دشمن دچار خطای محاسباتی شده است و براساس این فرمایش باید اشتباه محاسباتی دشمن را بر هم زد. این امر همین فرمایش مولا امیرالمؤمنان(ع) است که فرمود اگر امت‌ها اینچنین باشند که «لَوْ لَمْ تَتَخَاذَلُوا عَنْ نَصْرِ الْحَقِّ وَ لَمْ تَهِنُوا عَنْ تَوْهِينِ الْبَاطِلِ» در این‌صورت محاسبه دشمنان بر هم خواهد خورد. امید است امت اسلام بتواند این درس نهج‌البلاغه را در زندگی خود به کار گرفته و پیاده کند. آینده روشن پیش روی ماست؛ اگرچه ممکن است در برخی از نقاط، تاریکی‌های موقتی پیش آید. اگر ملت‌ها وظیفه خود را انجام دهند، پیروزی در انتظار امت اسلام است.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان