از مرگ دردناک «پیروز» یوزپلنگ ایرانی تا مرگ یک شیر در باغ‌وحش تهران، از عکس گرفتن‌های بی‌رحمانه و اذیت حیوانات در برخی باغ‌‌های وحش‌ تا قاچاق حیوانات به بازارهای سیاه؛ این اتفاقات تنها گوشه‌ای از شرایط بحرانی حیوانات در باغ‌‌های وحش ایران است که هر روز در سایه بی‌توجهی و نبود نظارت پیش می‌رود. اگر گوش شنوا و چشم بینایی باشد، این اتفاقات زنگ خطری جدی برای مسئولان است. شاید وقت آن رسیده که باغ‌‌های وحش از یک نمایش صرف به مراکز آموزشی و حفاظتی برای حیات‌وحش تبدیل شوند، نه مکان‌هایی برای نمایش درد و رنج حیوانات.
علیرضا شهرداری، فعال محیط زیست با بیان اینکه بسیاری از منتقدان باغ‌‌های وحش‌ در ایران به وضعیت نامطلوب و رعایت نکردن استانداردهای جهانی در طراحی و مدیریت این اماکن اشاره دارند، به خبرنگار ما می‌گوید: در کشورهای پیشرفته، باغ‌‌های وحش‌ براساس استانداردهای مشخصی ازجمله طراحی جایگاه‌ها، ایمنی، تغذیه و مراقبت از حیوانات عمل می‌کنند. طراحی جایگاه‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که علاوه بر امنیت فیزیکی، رفاه حیوانات و جذابیت بصری برای بازدیدکنندگان را نیز در نظر بگیرد. برای مثال در نگهداری حیواناتی مانند خرس، وجود پناهگاه برای استراحت یا فرار از نگاه بازدیدکنندگان ضروری است. همچنین شرایط محیطی مانند دما و رطوبت باید به دقت رعایت شود.
او ادامه می‌دهد: مسئله نگهداری حیوانات، به‌ویژه خزندگان و دوزیستان در ایران با چالش‌های زیادی روبه‌رو است، زیرا این حیوانات به شرایط خاصی مانند دما و رطوبت مشخص نیاز دارند که در بیشتر باغ‌‌های وحش‌ فراهم نمی‌شود. برخی خزندگان به نور ماورای بنفش نیاز دارند که باید به‌طور مرتب تعویض شود، اما این مسئله معمولاً نادیده گرفته می‌شود. علاوه بر این، در مورد حیوانات بزرگی مانند زرافه‌ها و گورخرها، مشکلاتی از قبیل جایگاه‌های غیراستاندارد، تغذیه و حمل‌ونقل نادرست وجود دارد که حتی موجب مرگ این حیوانات شده است.
به گفته شهرداری، در بسیاری از کشورهای پیشرفته صاحبان باغ‌‌های وحش‌ باید دوره‌های تخصصی را بگذرانند و با استانداردهای جهانی آشنا شوند تا حیوانات را به‌درستی نگهداری کنند. او توضیح می‌دهد: این استانداردها شامل طراحی جایگاه‌ها، مراقبت‌های بهداشتی، تغذیه و ایمنی حیوانات است. اما در ایران بسیاری از مسئولان بدون داشتن دانش تخصصی وارد این حوزه می‌شوند و از روش‌های نادرست استفاده می‌کنند که موجب مشکلاتی مانند طراحی غیراصولی جایگاه‌ها، شرایط نادرست برای حیوانات و رعایت نکردن اصول بهداشتی می‌شود. مشکلات باغ‌‌های وحش‌ در رسانه‌ها کمتر انعکاس می‌یابد و این مسائل به رفاه و سلامت حیوانات آسیب می‌زند، مانند از دست رفتن تمامی کروکودیل‌های ایرانی در باغ‌وحش ارم تهران که از لحاظ زیست‌محیطی و اکولوژیکی بسیار مهم بود. این اتفاق نه تنها به‌درستی در رسانه‌ها پوشش داده نشد، بلکه هیچ واکنشی به این تخلف‌ها و مشکلات نشان داده نشد.
وی می‌افزاید: مشکلات در باغ‌‌های وحش‌ به همین‌جا محدود نمی‌شود. در برخی موارد حیوانات در شرایط نامناسب و غیراستاندارد نگهداری می‌شوند که سبب آسیب به آن‌ها می‌شود. به‌طور مثال شاهد بوده‌ایم گربه‌های جنگلی به دلیل وجود شرایط خطرناک و غیراستاندارد، حیوانات دیگری مانند بچه میمون‌ها را تکه‌تکه کرده‌اند. چنین حوادثی نشان‌دهنده‌ ضعف در طراحی جایگاه‌ها و ناآگاهی از نیازهای حیوانات است. همچنین، بسیاری از پرندگان مانند طوطی‌ها، کاسکوها و کاکادوها که در باغ‌‌های وحش‌ نگهداری می‌شوند، به‌طور مداوم دچار مرگ‌ومیر می‌شوند. با وجود اینکه این پرندگان از لحاظ زیستی بسیار حساس هستند، تعداد زیادی از آن‌ها به‌دلیل شرایط بد نگهداری و نبود توجه به نیازهای خاصشان، جان خود را از دست می‌دهند. از آنجایی که این پرندگان کوچک‌تر از دیگر حیوانات هستند، مرگ آن‌ها اغلب نادیده گرفته شده و اخبار آن در رسانه‌ها کمتر منتشر می‌شود.
شهرداری خاطرنشان می‌کند: در ایران سازمان محیط زیست مسئول نظارت بر باغ‌‌های وحش‌ است، اما کمبود دانش تخصصی در میان ناظران و مسئولان این مجموعه‌ها وجود دارد. بسیاری از مسئولان فقط در زمینه‌هایی خاص مانند گربه‌سانان تجربه دارند و از تخصص در نگهداری دیگر گونه‌ها مانند خزندگان برخوردار نیستند. این کمبود دانش منجر به بی‌توجهی به نیازهای خاص حیوانات و رعایت نکردن استانداردهای علمی در نگهداری آن‌ها می‌شود. در کشورهای پیشرفته، مسئولان باغ‌‌های وحش‌ با توجه به تخصص و پس از گذراندن دوره‌های علمی انتخاب می‌شوند، ولی در ایران اغلب به‌دلیل علاقه شخصی یا روابط فامیلی مسئولیت می‌پذیرند که این موضوع موجب نادیده گرفتن رفاه حیوانات می‌شود. یکی از نمونه‌های بارز این مشکلات، فیلمی است که در چند سال‌اخیر در فضای مجازی پخش شد و توجه زیادی را جلب کرد. در آن فیلم، نگهبان قفس در حالی که یک میله آهنی در دست دارد، با خانمی بحث می‌کند و خانم از او می‌پرسد: «چرا شیر را می‌زنی؟» در حالی که خون از بینی شیر جاری است، نگهبان در پاسخ به اعتراض خانم می‌گوید: «این‌قدر می‌زنمش تا خون بالا بیاره». این رفتار نه تنها موجب آسیب‌های جسمی به شیر می‌شود، بلکه نشان‌دهنده‌ بی‌توجهی و نبود درک صحیح از نیازهای حیوانات است.

خبرنگار: محدثه رضایی