برای بررسی ابعاد مختلف این رابطه بنیادین و تأثیر آن بر پویایی انقلاب اسلامی، با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمود ملکی راد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.

مهدویت؛ افق امید و حرکت انقلاب اسلامی
دکتر ملکی‌راد در ابتدا توضیح می‌دهد: آموزه مهدویت در سطح اعتقادی، نقش مهمی در پویایی و تداوم انقلاب اسلامی دارد. مهدویت به حرکت تاریخی جهت می‌دهد و با ترسیم تصویری روشن و امیدبخش از آینده‌ای آرمانی که در آن عدالت، کمال انسانی و معنویت به اوج خود می‌رسد، چارچوبی معنوی برای درک مسیر تاریخ فراهم می‌کند. این بینش، نه تنها به انقلاب اسلامی جهت می‌دهد بلکه سبب می‌شود افراد جامعه، خود را در جریان مستمر تاریخی ببینند که به سوی هدفی والا حرکت می‌کند. این نگاه به تاریخ سبب می‌شود انقلاب اسلامی هیچ‌گاه از اهداف بلندمدت خود غافل نشود و در مواجهه با مشکلات و چالش‌ها، همچنان بر مسیر درست خود باقی بماند.ایشان در بخش دیگری از سخنان خود تأکید می‌کند: یکی دیگر از کارکردهای اساسی مهدویت، تقویت روحیه امید و ایجاد انگیزه در میان پیروان انقلاب اسلامی است. این آموزه با ترسیم آینده‌ای روشن، نیروی محرکه‌ای برای حرکت به سوی عدالت و کمال انسانی ایجاد می‌کند. امید مهدوی، برخلاف امیدهای کاذب، پویا و مسئولیت‌آور است و پیروان را به مشارکت فعال در آماده‌سازی جامعه برای ظهور دعوت می‌کند. در شرایط سخت، این باور به عنوان عامل مقاومت عمل کرده و به جامعه کمک می‌کند در برابر چالش‌ها تاب آورند. انقلاب اسلامی نیز با تکیه بر این امید، در مواجهه با مشکلاتی مانند جنگ و تحریم‌ها، روحیه مقاومت و ایستادگی خود را حفظ کرده است. امید مهدوی با ایجاد نگاه بلندمدت به تحولات تاریخی، از غلبه نگاه‌های کوتاه‌مدت و مأیوس‌کننده جلوگیری کرده و انگیزه حرکت و تلاش را تقویت می‌کند.
ملکی راد با بیان اینکه مهدویت به تلاش‌ها معنا می‌دهد، بیان می‌کند: یکی دیگر از ابعاد مهم آموزه مهدویت، معنابخشی به تلاش‌ها و فعالیت‌های فردی و اجتماعی است. این نگرش، انگیزه‌ای فراتر از منافع مادی ایجاد کرده و صبر، استقامت و همبستگی اجتماعی را تقویت می‌کند. همچنین با معیار قرار دادن آرمان‌های مهدوی، از انحرافات جلوگیری و به تداوم حرکت انقلابی کمک می‌کند. از سوی دیگر، آموزه مهدویت به افراد اجازه می‌دهد رفتار خود را در چارچوب آرمان‌های بزرگ‌تری که به تحقق جامعه موعود منجر می‌شود، تنظیم کنند.

مهدویت و تقویت همبستگی اجتماعی و پویایی فرهنگی
این کارشناس مهدویت در توضیح نقش آموزه مهدویت در سطح اجتماعی انقلاب اسلامی بیان می‌کند: مهدویت کارکردهای مهمی در تقویت پویایی انقلاب دارد. آموزه مهدویت با ایجاد هویت جمعی مشترک، افراد جامعه را حول آرمان‌های مشترک متحد می‌کند. این هویت جمعی، باور به سرنوشت مشترک و احساس مسئولیت جمعی در قبال تحقق آرمان‌ها را تقویت می‌کند.او در پاسخ به این پرسش که چگونه این آموزه به همبستگی اجتماعی کمک می‌کند نیز تشریح می‌کند: مهدویت با ایجاد پیوستگی تاریخی میان گذشته، حال و آینده، ارتباط بین‌نسلی را تقویت و انتقال تجربیات و آرمان‌ها را از نسلی به نسل دیگر تسهیل می‌کند. این امر حس استمرار تاریخی در حرکت انقلابی را ایجاد کرده و مسئولیت‌پذیری نسل حاضر در قبال نسل‌های آینده را افزایش می‌دهد. این همبستگی اجتماعی به تسهیل همکاری و مشارکت اجتماعی، افزایش سرمایه اجتماعی و اعتماد متقابل، تقویت روحیه ایثار و فداکاری برای منافع جمعی و ایجاد شبکه‌های اجتماعی قوی و پایدار منجر می‌شود.

اما نکته مهم اینجاست این همبستگی چگونه به پویایی انقلاب کمک می‌کند؟
دکتر ملکی‌راد توضیح می‌دهد: همبستگی اجتماعی حاصل از آموزه مهدویت، توان جامعه را در مواجهه با چالش‌ها افزایش داده، بسیج اجتماعی برای تحقق اهداف انقلاب را تسهیل و پشتوانه مردمی قوی برای انقلاب ایجاد می‌کند. این همبستگی همچنین در پیشگیری و مقابله با آسیب‌های اجتماعی مانند گسست‌های نسلی و تضعیف هویت جمعی مؤثر است. تقویت نهاد خانواده، افزایش کارآمدی نهادهای آموزشی، بهبود عملکرد نهادهای مدنی و ارتقای کیفیت روابط اجتماعی ازجمله نتایج این همبستگی است. همبستگی اجتماعی همچنین با ایجاد پیوندهای عمیق اجتماعی و تقویت هویت جمعی، زمینه‌ساز حرکت هماهنگ جامعه به سمت آرمان‌های انقلاب می‌شود و توان جامعه را در مواجهه با چالش‌ها و موانع افزایش می‌دهد.
ایشان در بخش دیگری از سخنان، به نقش آموزه مهدویت در ایجاد پویایی فرهنگی پرداخته و می‌گوید: مهدویت به عنوان یک آموزه فرهنگ‌ساز، موجب شکل‌گیری گفتمان‌های متنوع در حوزه‌های مختلف ازجمله عدالت‌خواهی، امید به آینده و مسئولیت اجتماعی می‌شود. این آموزه با تقویت روحیه معنویت‌گرایی، ترویج اخلاق اجتماعی، تقویت روحیه ایثار و فداکاری، گسترش فرهنگ انتظار فعال و تعمیق باورهای دینی، تأثیرات عمیقی بر فرهنگ جامعه دارد. کارکردهای اجتماعی و فرهنگی آموزه مهدویت، نقشی اساسی در پویایی و استمرار انقلاب اسلامی ایفا می‌کند. این کارکردها با تقویت همبستگی اجتماعی و ایجاد پویایی فرهنگی، جامعه را در مسیر تحقق آرمان‌های انقلاب توانمندتر کرده و ظرفیت آن را برای عبور از چالش‌ها و دستیابی به اهداف متعالی افزایش می‌دهد.

آموزه مهدویت؛ مشروعیت‌بخشی و تقویت کارآمدی در نظام سیاسی انقلاب اسلامی
افزون بر آنچه گفته شد، در سطح سیاسی نیز آموزه مهدویت ارتباط عمیقی با پویایی انقلاب اسلامی دارد و در دو محور اصلی، مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی و افزایش کارآمدی نظام، تأثیرات قابل توجهی دارد. دکتر محمود ملکی‌راد در پاسخ به این پرسش که چگونه آموزه مهدویت می‌تواند به مشروعیت و کارآمدی نظام سیاسی انقلاب اسلامی کمک کند، توضیح می‌دهد: آموزه مهدویت در سطح سیاسی به دو صورت به پویایی انقلاب اسلامی کمک می‌کند. نخست، مشروعیت‌بخشی به نظام با ارائه الگوی حکومت عادلانه و دوم، افزایش کارآمدی نظام از طریق پیوند اهداف انقلاب با آرمان‌های مهدوی. این آموزه با ارائه معیارهایی مانند عدالت‌محوری، خدمت به مردم، مبارزه با فساد و توجه به محرومان، مسیر ارزیابی عملکرد حکومت را هموار و به تحقق اهداف انقلاب کمک می‌کند. همچنین، آموزه مهدویت با تأکید بر شایسته‌سالاری، تصمیم‌گیری جمعی و اصلاحات مستمر، به ایجاد انگیزه برای بهبود و تحول در نظام سیاسی کمک کرده و سبب پویایی بیشتر می‌شود. این فرایند نه تنها کارآمدی حکومت را افزایش می‌دهد، بلکه موجب تقویت همبستگی اجتماعی و فرهنگی و توانمندسازی جامعه در مسیر دستیابی به اهداف متعالی انقلاب می‌شود.

مهدویت و انقلاب اسلامی؛ پیوندی عمیق در سه بعد اعتقادی، اجتماعی و سیاسی
حجت‌الاسلام ملکی‌راد در پایان با تأکید بر رابطه چندلایه و عمیق میان آموزه مهدویت و پویایی انقلاب اسلامی، بیان می‌کند: این رابطه در سه بعد اصلی تجلی می‌یابد. این ابعاد نه تنها به انقلاب اسلامی جهت می‌دهند، بلکه آن را در مسیر تکامل و حرکت به سمت اهداف متعالی هدایت می‌کنند. «بعد اعتقادی» به عنوان زیربنای معرفتی و فکری این رابطه، نقش اساسی در جهت‌دهی به حرکت تاریخی جامعه ایفا می‌کند. این بعد با تقویت امید �� انگیزه در میان افراد و گروه‌ها، به تلاش‌های فردی و اجتماعی معنا می‌بخشد. آموزه مهدویت با ارائه تصویری روشن و الهام‌بخش از آینده، نیروی محرکه‌ای قدرتمند برای تداوم حرکت انقلاب اسلامی فراهم می‌کند. این تصویر روشن از آینده، نه تنها به جامعه انرژی می‌دهد، بلکه آن را در مسیری پایدار و هدفمند قرار می‌دهد. «بعد اجتماعی» آموزه مهدویت، با تقویت همبستگی اجتماعی از طریق ایجاد هویت و آرمان مشترک، به پویایی انقلاب کمک می‌کند. این آموزه با تولید آثار فرهنگی و گفتمان‌سازی، پویایی فرهنگی در جامعه ایجاد کرده و به انقلاب اسلامی این امکان را می‌دهد تا در عرصه‌های مختلف فرهنگی و اجتماعی تأثیرگذار باشد. این بعد، جامعه را حول محور ارزش‌ها و اهداف مشترک، متحد و آن را در برابر چالش‌ها مقاوم‌تر می‌کند. «بعد سیاسی» نیز جنبه عملیاتی رابطه میان آموزه مهدویت و انقلاب اسلامی را نشان می‌دهد. این بعد در دو محور اصلی مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی از طریق ارائه الگوی حکومت عادلانه و دیگری افزایش کارآمدی نظام با ارائه الگوهای مدیریتی و معیارهای عملکردی متجلی می‌شود. این دو محور، به انقلاب اسلامی کمک می‌کنند نه تنها در عرصه نظری، بلکه در عمل نیز پویا و اثرگذار باقی بماند. در مجموع، این رابطه چندبعدی میان آموزه مهدویت و انقلاب اسلامی، موجب می‌شود انقلاب ضمن حفظ پویایی و نشاط خود، در مسیر تکاملی به سمت اهداف متعالی حرکت کند. آموزه مهدویت نه تنها چشم‌اندازی روشن و الهام‌بخش از آینده ارائه می‌دهد، بلکه با فراهم کردن زمینه‌های معرفتی، اجتماعی و سیاسی لازم، امکان حرکت به سمت این چشم‌انداز را نیز برای جامعه فراهم می‌کند. این پیوند عمیق، انقلاب اسلامی را به حرکتی پایدار و هدفمند تبدیل می‌کند که همواره در مسیر تحقق آرمان‌های بلند خود گام برمی‌دارد.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان