نقاره‌نوازی؛ نوای کهن در حرم مطهر رضوی
همین‌طور بی‌هوا که به موسیقی فکر می‌کنی، شاید شنیدن صدای کرنا و طبل چندان دلنواز و گوش‌نواز نباشد، اصلاً چه کسی دوست دارد یک‌سری ساز از نوع بادی و کوبه‌ای را همزمان بشنود. ولی وقتی پای یک تاریخ و یک دنیا عشق و محبت وسط باشد کرنا و طبل می‌شوند نقاره و نقاره‌نوازی و گوش جانت را می‌نوازند. نواهایی که ابراز ارادت می‌کنند و همزمان شادی و غم را با هم می‌نوازند. نقاره‌زن‌ها که نسل اندر نسل نقاره زده‌اند، در دو گروه طبل‌نواز نشسته و کرنانواز ایستاده در ایوان نقاره‌خانه قرار می‌گیرند تا تعدادی از کرنانوازها با سازهایشان بگویند «سلطان دنیا و عقبی، علی بن موسی‌الرضا» و عده‌ای دیگر دو بار با سازهایشان بنوازند «امام رضا» و بعد ادامه بدهند «غریب رضا» و پس‌نوازی کنند «مولا، مولا، مولا، علی بن موسی‌الرضا» و همین‌طور طبل‌نوازها بکوبند بر طبل‌ها و کرنانوازها بدمند در کرناها و دل زائران و مجاوران را ببرند. حالا نقاره‌نوازها دو بار در روز می‌نوازند،20دقیقه پیش از طلوع و 20دقیقه پیش از غروب آفتاب. در اعیاد مذهبی که دل زائران و امامشان شاد است هم نقاره دو بار نواخته می‌شود، شب عید و روز عید. در ماه مبارک رمضان، به جز ایام شهادت حضرت امیر(ع)، نقاره دو نوبت در سحر به صدا درمی‌آید، یک بار حدود دو ساعت و نیم پیش از اذان و بار دیگر یک ربع مانده به طلوع آفتاب. نقاره غروب هم در ماه مبارک رمضان، یک ربع مانده به غروب آفتاب نواخته می‌شود. بد نیست بدانید در ماه‌های محرم و صفر، نقاره نواخته نمی‌شود و این یک رسم قدیمی است. رسمی که از گذشته‌های دور در حرم مطهر برقرار بوده است و همین کهن بودن این رسم و رسوم، نشان از پیشینه غنی نقاره‌نوازی در حرم مطهر رضوی دارد. پیشینه‌ای که اسناد موجود در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی می‌توانند روایتگر خوبی برایش باشند. به همین منظور در مراسمی که به همت این نهاد ۱۶ بهمن‌ ۱۴۰۳ در سالن مرکز همایش‌های این آستان مقدس در مشهد مقدس برگزار شد، بخشی از این اسناد رونمایی شد. 

اسنادی که از پیشینه‌ای غنی می‌گویند
زهرا فاطمی‌مقدم، مسئول امور ارزشیابی و پیش‌آرشیو اداره اسناد آستان قدس رضوی درخصوص این اسناد تاریخی اظهار کرد: حدود 2هزار برگ سند مرتبط با نقاره‌خانه حرم مطهر رضوی در آرشیو اسناد این آستان مقدس وجود دارد که در این مراسم از 10سند به‌عنوان نمونه این آثار رونمایی شد.وی با اشاره به اینکه قدمت مجموعه اسناد مرتبط با نقاره‌خانه حرم مطهر حضرت رضا(ع) به دوره صفوی تا دوره معاصر برمی‌گردد، افزود: این اسناد مربوط به اسامی کارکنان نقاره‌خانه، ساختمان و بنای آن، حقوق و دستمزدهای پرداختی به نقاره‌‌نوازان، ادوات نقاره‌خانه و... است. دراین‌میان، قدمت قدیمی‌ترین سند این مجموعه به سال 1011 قمری برمی‌گردد.فاطمی‌مقدم گفت: «پرداخت حقوق مهتر حاجی طبال در سال 1012 قمری(دوره صفویه)»، «پرداخت هزینه خام گاو جهت نقاره‌خانه در سال 1053 قمری(دوره صفویه)» و «پرداخت حقوق کارکنان نقاره‌خانه در سال 1159 قمری(دوره افشاریه)» منتخبی از عناوین این اسناد به شمار می‌آید.

نقش مهم آیین‌ها در زنده‌ نگه داشتن باورهای اعتقادی
خلیل جوان، رئیس تشریفات حرم مطهر رضوی در این مراسم با اشاره به آیین‌ها و مناسکی همچون حج، پیاده‌روی اربعین، مراسم عزاداری در ماه‌های محرم و صفر و... اظهار کرد: آیین‌ها نقش مهمی در زنده نگه داشتن باورهای اعتقادی دارند.
وی با اشاره به کارکردهای مختلف آیین‌ها ازجمله کارکرد فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و... ادامه داد: تمامی کارکردهای آیین‌ها در راستای حفظ باورهای اعتقادی است؛ چنان‌که آیین نقاره‌نوازی نیز همین نقش را دارد و بر زائر و مجاور و حتی گردشگران نیز اثرگذار است. به عبارتی، کارکرد اصلی این آیین، اعتقادی و مذهبی است.
جوان با تأکید بر تغییر و تحولاتی که آیین نقاره‌نوازی در طول تاریخ داشته، همچون تعداد نقاره‌نوازان، تصریح کرد: نکاتی مانند نظم در نقاره‌نوازی و آراستگی ظاهر نقاره‌نوازان، معرف دین اسلام و شیعه است و روی مردم تأثیر می‌گذارد.
وی با تأکید بر نقش مهم نقاره‌نوازان در برگزاری هر چه باشکوه‌تر این آیین و اثرگذاری بیشتر بر زائران و گردشگران، گفت: با همکاری پیشکسوتان این حوزه، دوره‌های آموزشی برگزار و به 70 نیروی نقاره‌نواز آموزش‌های لازم داده شده است.
بنابراین با تشکیل گروه‌های مختلف 13نفره شامل پنج طبال و هشت کرنانواز، می‌توانیم برنامه‌های نقاره‌نوازی حرم مطهر را به‌خوبی برگزار کنیم.
جوان با اشاره به اینکه آیین نقاره‌خانه از جمله میراث ناملموس معنوی ایران به شمار می‌آید، به معرفی 10معیار یونسکو برای ثبت جهانی آثار همچون اثری ارزشمند با تکیه بر نبوغ و خلاقیت انسان، دارا بودن نشانه‌های سنتی، فرهنگی و تاریخی کشور، تقویت هویت فرهنگی ملت‌ها، الهام‌بخشی بین فرهنگ‌ها و... پرداخت و تأکید کرد: این آیین این معیارها را دارد و باید در مسیر ثبت جهانی آن در یونسکو تلاش کرد.

آیین نقاره‌نوازی؛ میراث کهن ایرانی
امیرمهدی حکیمی، مدیرعامل مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی نیز در ادامه این مراسم اظهار کرد: در هیچ جای جهان اسلام، گنجینه هنری به بزرگی گنجینه هنری آستان مقدس حضرت رضا(ع)، از دوره‌های مختلف تاریخی وجود ندارد. درواقع، بیش از 9سده هنرهای متعدد، از زیباترین و فاخرترین آثار در حرم مطهر رضوی شکل گرفته است.
وی با بیان اینکه نقاره‌خانه و نقاره‌نوازی، بخشی از این گنجینه بزرگ هنری است، افزود: آیین نقاره‌نوازی تاریخچه گسترده‌ای در ایران دارد و قدمت آن به پیش از اسلام برمی‌گردد، چنان‌که در دوره هخامنشیان در زمان طلوع آفتاب با نقاره‌نوازی به استقبال نور می‌رفتند.
حکیمی در ادامه به معرفی کارکردهای مختلف نقاره‌نوازی در طول تاریخ از جمله نقاره‌نوازی برای استقبال از حاکمان و همچنین نقاره‌‌نوازی به‌عنوان یک مفهوم مذهبی پرداخت.
وی با تأکید بر اینکه هنر در حرم مطهر رضوی با تمام ابعاد و شاخه‌های خود با مضمون و مسئله زیارت، امام و ولایت گره خورده است، گفت: آیین نقاره‌نوازی نیز ازجمله آیین‌هایی است که در خدمت زیارت است؛ به عبارتی مردم در هر مکانی نقاره‌نوازی را بشنوند، به صحن و سرای رضوی متصل می‌شوند.
مدیرعامل مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی افزود: بی‌تردید آیین نقاره‌نوازی یک میراث کهن فرهنگی و هنری ایرانی است که در هیچ مکانی به این شکل اجرا نمی‌شود.
وی خاطرنشان کرد: در واقع، این آیین ویژگی‌های خاصی در حرم مطهر رضوی یافته که آن را در تاریخ ماندگار کرده است. از سویی دیگر، این آیین در خدمت زیارت و وصل کردن انسان‌ها به حضرت رضا(ع) است.
الهه محبوب فریمانی، رئیس اداره اسناد آستان قدس رضوی نیز با اشاره به اینکه کتاب «تاریخ نقاره‌خانه رضوی» توسط این آستان مقدس منتشر شده، گفت: گردآوری تاریخ شفاهی نقاره‌‌نوازان نیز با همکاری معاونت اماکن حرم مطهر رضوی توسط کارشناسان این اداره در حال انجام است.