در دهه‌های اخیر، تحولات فناورانه، به‌ویژه در حوزه هوش‌مصنوعی شکل و شیوه تعامل انسان با اطلاعات، محتوا و خدمات را دگرگون کرده است. دنیای امروز با حجم عظیمی از داده‌ها و نیازهای متنوع کاربران روبه‌رو است؛ در چنین شرایطی، بهره‌گیری از هوش مصنوعی به‌عنوان ابزاری برای مدیریت، تحلیل، شخصی‌سازی خدمات و ارتقای تجربه کاربری، ضرورتی انکارناپذیر است. با گسترش فناوری‌های نوین هوش‌مصنوعی، فرصت‌های بی‌سابقه‌ای برای تحول در صنایع مختلف، از جمله صنعت نشر و کتاب‌خوانی فراهم آمده است. طبق پژوهش‌های نگارنده، صنعت نشر در ایران تحت‌تأثیر عوامل متعددی از جمله دیجیتالی‌شدن، تغییرات اجتماعی و چالش‌های اقتصادی قرار دارد و از آن میان هوش‌مصنوعی آینده این صنعت را به‌کلی متحول خواهد کرد. در دنیایی که سرعت دسترسی به اطلاعات، مدیریت داده‌ها و شخصی‌سازی تجربه کاربر اهمیت روزافزونی یافته، به‌کارگیری هوش‌مصنوعی در نمایشگاه‌های فرهنگی ضروری می‌نماید. 
این روزها سی‌وششمین‌ نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حال برگزاری است. این رویداد یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی در ایران و سطح منطقه است که هرسال با حضور گسترده ناشران داخلی و خارجی، مؤسسات فرهنگی و علاقه‌مندان به کتاب برگزار می‌شود و نه‌تنها محلی برای عرضه و فروش کتاب‌ است بلکه بستری برای تبادل‌های فکری و فرهنگی و ادبی محسوب می‌شود که در بستر آن، نوآوری‌های صنعت نشر را نیز شاهدیم. 
این نمایشگاه در سال‌های اخیر شاهد ورود فناوری‌های نوین، به‌ویژه هوش‌مصنوعی به عرصه‌های مختلف خود بوده است. این تحول تجربه بازدیدکنندگان را بهبود بخشیده و فرصت‌های جدیدی برای اهالی کتاب فراهم آورده است. هوش‌مصنوعی می‌تواند نقش مهمی در تسهیل جست‌وجوی کتاب‌ها، سامان‌دهی اطلاعات، ترجمه متون، طراحی گرافیکی، تحلیل رفتار مخاطبان و حتی برگزاری مجازی و هوشمند رویدادها ایفا کند. 
استفاده از ربات‌های جست‌وجوگر هوشمند، برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، ترجمه و طراحی کتاب با کمک هوش‌مصنوعی و برگزاری نشست‌های تخصصی درباره هوش‌مصنوعی از جمله نمونه‌های کنونی استفاده از هوش‌مصنوعی در نمایشگاه کتاب تهران هستند. در دوره‌های اخیر نمایشگاه، ابزارهایی بر پایه هوش‌مصنوعی برای جست‌وجوی دقیق اطلاعات کتاب‌ها، ناشران و محل غرفه‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند که برای نمونه می‌توان به ربات‌های جست‌وجوی کتاب و ‌‌‌‌پاسخگویی خودکار به سؤالات بازدیدکنندگان در پیام‌رسان‌ها اشاره کرد. همچنین در نسخه مجازی نمایشگاه کتاب تهران، فناوری هوش‌مصنوعی نقش مهمی در بهبود تجربه کاربری ایفا کرده است که برخی قابلیت‌های مبتنی بر هوش‌مصنوعی در این بستر عبارت‌اند از: پیشنهاد هوشمند کتاب‌ها بر اساس علاقه‌مندی کاربران، تحلیل رفتار کاربران برای بهینه‌سازی تجربه خرید، ارائه چت‌بات‌های پاسخگو به سؤالات بازدیدکنندگان و امکان برگزاری نشست‌های مجازی و تورهای تعاملی در محیط واقعیت مجازی. همچنین برخی ناشران از هوش‌مصنوعی برای ترجمه متون استفاده کرده‌اند؛ برای نمونه نشر هرمس مجموعه‌ای از کتاب‌ها را با استفاده از ترجمه ماشینی تولید و پس از بازبینی انسانی به‌چاپ رسانده است و ابزارهای طراحی مبتنی بر هوش‌مصنوعی در برخی آثار نیز استفاده شده است. در حاشیه نمایشگاه نیز ‌‌‌شرکت‌های دانش‌بنیان و فعالان حوزه نشر با تلفیق فناوری و کتاب، محصولاتی نوآورانه عرضه کرده‌اند و نشست‌هایی تخصصی با حضور فعالان و اندیشمندان حوزه فناوری‌های نشر در موضوعاتی چون «استفاده از فناوری‌های دیجیتال و هوش‌مصنوعی» و «آینده صنعت نشر با حضور هوش‌مصنوعی» برقرار است. 
دیدیم که گام‌هایی برای بهره‌گیری از فناوری هوش‌مصنوعی در نمایشگاه کتاب تهران برداشته شده است، اما هنوز ظرفیت‌های فراوانی در این زمینه وجود دارد که می‌تواند کیفیت خدمات و تجربه مخاطب را ارتقا بخشد که برخی از این ظرفیت‌ها عبارت‌اند از: 
1- راهنمای مجازی هوشمند؛ یک دستیار مجازی مجهز به پردازش زبان طبیعی می‌تواند به‌صورت صوتی یا متنی به بازدیدکنندگان پاسخ دهد و آن‌ها را در مسیر یافتن کتاب‌ها، غرفه‌ها و برنامه‌های نمایشگاه راهنمایی کند. این ابزارها با قابلیت یادگیری مداوم می‌توانند پاسخ‌ها را دقیق‌تر و متناسب‌تر با نیاز مخاطب ارائه دهند. 
2- تحلیل کلان‌داده‌ها برای مدیریت نمایشگاه؛ با جمع‌آوری و تحلیل داده‌های مربوط به خرید، بازدید و جست‌وجوی کاربران، برگزارکنندگان می‌توانند به الگوهای رفتاری مخاطبان پی ببرند و در برنامه‌ریزی سال‌های آینده، انتخاب محل غرفه‌ها، مدیریت ترافیک بازدید و حتی انتخاب موضوع نشست‌های فرهنگی تصمیم‌گیری بهتری داشته باشند. 
3- تولید محتوای تبلیغاتی با هوش‌مصنوعی؛ ابزارهای تولید متن، ویدئو و تصویر مبتنی بر هوش‌مصنوعی می‌توانند در تولید محتوا برای شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات نمایشگاه مورد استفاده قرار گیرند. این امر علاوه بر صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌تواند باعث ایجاد محتوای متنوع، شخصی‌سازی‌شده و جذاب‌تر برای گروه‌های مختلف مخاطب شود. 
در پایان باید تأکید کرد که نمایشگاه کتاب تهران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی کشور برای حفظ جایگاه خود در عصر دیجیتال نیازمند همگام‌سازی با فناوری‌های نوین به‌ویژه هوش‌مصنوعی است. استفاده هوشمندانه از این فناوری نه‌تنها می‌تواند تجربه بازدیدکنندگان را ارتقا دهد، بلکه به ناشران و برگزارکنندگان نیز در ارائه خدمات بهتر و مدیریت کارآمدتر یاری می‌رساند. امروزه هوش‌مصنوعی دیگر فقط یک ابزار انتخابی نیست، بلکه ضرورتی است که برای پاسخ به نیازهای مخاطب امروز باید به‌صورت راهبردی و خلاقانه در طراحی و اجرای نمایشگاه‌های فرهنگی از آن بهره گرفت.