برای واکاوی این موضوع سرنوشت‌ساز، به سراغ آیت‌الله سیدمجتبی نورمفیدی، استاد برجسته دروس خارج حوزه و رئیس پژوهشگاه فقه معاصر رفتیم. او که سال‌هاست در مقام یک فقیه و اندیشمند اسلامی به تبیین معارف دینی می‌پردازد، در این گفت‌وگو با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع)، تصویری جامع از این تعادل الهی ترسیم می‌کند. با ما همراه باشید.

عدالت و رحمت الهی؛ دو بال هدایت بندگان به سوی سعادت
در نظام تکوین و تشریع الهی، عدالت و رحمت پروردگار همچون دو بالی هستند که بندگان را به سوی کمال رهنمون می‌کنند. قرآن کریم در آیات متعددی بر این حقیقت تأکید فرموده است: «إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» (اعراف:56) همانا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است. از سوی دیگر «وَلا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَافِلاً عَمَّا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ» (ابراهیم:42) هرگز مپندار که خدا از آنچه ستمکاران می‌کنند غافل است. اما راه‌های بازگشت به سوی پروردگار چیست؟
آیت‌الله نورمفیدی در پاسخ به این پرسش توضیح می‌دهد: در نظام الهی، هیچ گناهی بدون مجازات نمی‌ماند. همان‌گونه که در آیه123 سوره هود آمده است «وَما رَبُّکَ بِغافِلٍ عَمّا تَعْمَلُونَ» و پروردگار تو از آنچه می‌کنید غافل نیست. حتی نیت‌های پنهان و خطورات قلبی انسان نیز در محضر الهی محاسبه می‌شود، چه رسد به اعمال صریح مخالفت با فرامین خداوند.
وی با اشاره به دریای رحمت الهی، به موضوع توبه پرداخته و می‌گوید: در قرآن مجید وعده داده شده است «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً» (زمر:۵۳) ای بندگان من که بر خود اسراف کرده‌اید از رحمت خدا ناامید نشوید که خدا همه گناهان را می‌آمرزد. توبه واقعی همانند آب زلالی است که سیاهی گناهان را از صفحه دل می‌زداید. این فرصت الهی تا آخرین لحظات عمر برای بندگان مهیاست اما عاقلانه نیست این امانت ارزشمند را به تأخیر انداخت. چه بسا توبه در جوانی، بسیار گواراتر و اثرگذارتر از پشیمانی در لحظات پایانی عمر باشد. پس باید شتاب کرد و از این خوان گسترده رحمت الهی بهره برد.

دریای رحمت الهی در برابر امواج گناهان
این استاد برجسته حوزه و دانشگاه با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) به تبیین جایگاه رفیع توبه در نظام تربیتی اسلام پرداخته و توضیح می‌دهد: در مکتب انسان‌ساز اسلام، توبه واقعی که با شرایط خاص خود همراه باشد، همانند سپیدی صبح پس از تاریکی شب، گناهان گذشته را محو می‌کند. همان‌گونه که در بحارالانوار از رسول اکرم(ص) نقل شده است «التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ» توبه‌کننده از گناه مانند کسی است که اصلاً گناهی مرتکب نشده است. خداوند در آیه 17 سوره مبارکه نسا نیز می‌فرماید: «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ»؛ همانا توبه بر خداوند است برای کسانی که از روی جهالت مرتکب گناه می‌شوند سپس زود توبه می‌کنند. اما باید توجه داشت برخی گناهان کبیره همچون یأس از رحمت الهی یا اصرار بر صغایر، ممکن است انسان را از دایره رحمت خاص الهی خارج کند.
در پاسخ به این پرسش اساسی که آیا این مجازات‌ها با مهربانی بی‌پایان خداوند منافات دارد، این عالم دینی با بیان ژرف پاسخ می‌دهد: خداوند رحمان و رحیم در قرآن کریم، خود را با صفت «ارحم الراحمین» معرفی می‌کند (اعراف:151). خداوند به اندازه‌ای مهربان است که حتی برای بندگان گنهکارش نیز راه‌های متعددی برای بازگشت قرار داده است. از توبه و انابه گرفته تا شفاعت پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت طاهرینش. خدای متعال آن‌قدر کریم و بخشنده است که اگر بنده‌ای با تمام گناهانش توبه کند، او را می‌بخشد. این در حالی است که ما انسان‌ها با کوچک‌ترین بهانه‌ای به دنبال آزار یکدیگر هستیم. دریای رحمت الهی آن‌قدر گسترده است که می‌تواند همه امواج گناهان را در خود محو کند، به شرط آنکه بنده‌ای صمیمانه به سویش بازگردد. در کنزالعمال روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است که «لَلّهُ أفْرَحُ بتَوبةِ عبدِهِ مِن العَقيمِ الوالِدِ، ومِن الضّالِّ الواجِدِ، ومِن الظّمآنِ الوارِد» هر آينه شادى خداوند از توبه بنده خود بيشتر است تا شادى نازايى كه بچه مى‌آورد و گم‌كرده‌اى كه گمشده خود را مى‌يابد و تشنه‌اى كه به آب مى‌رسد.  این همان رحمت بی‌منتهای الهی است که باید قدر آن را دانست و با توبه حقیقی، خود را شایسته این همه مهر و محبت پروردگار کرد.
​​​​​​​
هشدار الهی؛ سه گناه با عقوبت فوری دنیوی از نگاه روایات معصومین(ع)
آیت‌الله نورمفیدی با استناد به روایات نورانی معصومین(ع) به تبیین حکمت الهی در مجازات سریع برخی گناهان پرداخته و بیان می‌کند: در نظام حکیمانه پروردگار، برخی گناهان چنان سنگین هستند که فرصت توبه و بازگشت از انسان سلب و کیفر آن‌ها در همین دنیا گریبانگیر فرد می‌شود. این سنت الهی که در روایات متعددی از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) به آن اشاره شده، نه تنها منافاتی با رحمت الهی ندارد، بلکه هشداری مهربانانه برای بازداشتن بندگان از پرتگاه هلاکت است.
وی با استناد به حدیثی نورانی از پیامبر رحمت(ص) که در کتاب شریف الامالی شیخ صدوق(ره) به سند معتبر نقل شده است، به تبیین گناهانی می‌پردازد که کیفرشان در همین دنیا گریبانگیر انسان می‌شود و تصریح می‌کند: رسول خدا(ص) فرمودند: «ثَلاثَةٌ مِنَ الذُّنُوبِ تُعَجَّلُ عُقُوبَتُهَا وَلا تُؤَخَّرُ إِلَى الآخِرَةِ: عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ، وَالْبَغْیُ عَلَى النَّاسِ، وَکُفْرُ الإِحْسَانِ» یعنی سه گناه هستند که کیفرشان به تأخیر نمی‌افتد و در همین دنیا به صاحبش می‌رسد؛ نافرمانی از پدر و مادر، ستم بر مردم و ناسپاسی در برابر احسان دیگران.
این استاد اخلاق در ادامه به آثار دنیوی این گناهان اشاره و اظهار می‌کند: در مقابل، قرآن کریم درباره نیکی به والدین می‌فرماید: «وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا» (اسراء:۲۳) و این احسان، برکات مادی و معنوی بسیاری را در پی دارد. همان‌گونه که امام صادق(ع) در روایتی نقل شده در بحارالانوار فرمودند: «نیکی به پدر و مادر نشانه شناخت شایسته بنده خداست، زیرا هیچ عبادتی زودتر از رعایت حرمت پدر و مادر مسلمان به خاطر خدا، انسان را به رضایت خدا نمی‌رساند».
آیت‌الله نورمفیدی در بخش دیگری از سخنان خود به دو گناه دیگر با عقوبت سریع دنیوی پرداخته و یادآور می‌شود: یکی دیگر از گناهانی که عقوبت آن در همین دنیا گریبان انسان را می‌گیرد ظلم به مردم است و همچنین کسی که دربرابر احسان دیگران ناسپاس باشد؛ یعنی همان‌گونه که شکر احسان، نعمت را افزون می‌کند کفرِ احسان دیگران نه تنها سبب سلب نعمت از انسان می‌شود بلکه موجب عقوبت و گرفتاری انسان در همین دنیا خواهد شد.وی در پایان با دعایی امیدبخش خاطرنشان می‌کند: امیدواریم خداوند ما را ازجمله بندگان شایسته‌‌ای قرار دهد که نه تنها از این گناهان دوری می‌کنند، بلکه با انجام اعمال صالح و نیکی به والدین و خلق خداوند، مشمول رحمت بی‌پایان الهی می‌شوند.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان