​​​​​​​غیر از حوزه انرژی، دیگر محورهای تفاهم دو کشور به حوزه‌های  گردشگری، کار، تعاون، تبادل محکومان، تبادل علم و فناوری و نفت و گاز برمی‌گردد. در سال ۱۴۰۰ بیش از ۱۳۹ هزار تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱۳۱ میلیون دلار بین ایران و تاجیکستان تبادل شد که نسبت به سال ۹۹، رشد ۴۸۹ درصدی در وزن و ۴۶۳ درصدی در ارزش را به همراه داشته است که با توجه به شرایط تحریمی کشورمان نقطه عطفی در حوزه اقتصاد سیاسی کشور محسوب می‌شود. تاجیکستان تنها کشور فارسی زبان است و در سیاست خارجی تهران، «دوشنبه» پیوسته از جایگاه یگانه و ممتازی برخوردار بوده و جنس روابط بین دو کشور را از همسایگی صرف، بالاتر دانسته و آن را نوعی «روابط خویشاوندی» می‌داند. سال گذشته که نخستین کارخانه تولید پهپادهای ایرانی در خاک تاجیکستان آغاز به کار کرد، برخی رسانه‌های غربی آن را به عنوان حمایت برادر بزرگ‌تر(ایران) از برادر نورچشمی (تاجیکستان) خود یاد کردند.  

نگاهی به ظرفیت‌های روابط دو کشور 
تاجیکستان به عنوان یکی از جمهوری‌‌های تازه استقلال یافته، کشوری کوهستانی با حدود ۱۴۳ هزار کیلومتر مربع مساحت، در دل خود صدها رودخانه و دریاچه را جای داده است که به گفته آگاهان اقتصادی با برنامه‌ریزی دیپلماتیک و سرمایه‌گذاری مناسب، این منابع ارزشمند آبی منبعی بسیار مطمئن و ارزان برای تأمین آب شرب و کشاورزی کشورمان خواهد بود. 
با اینکه تاجیکستان در زمینه‌های صنعتی همچون تولید برق و آلومینیوم در وضعیت مطلوبی قرار دارد و تولیدات ارگانیک میوه و خشکبار و عسل این کشور جزو باکیفیت‏‏‏‏‏‏‏‏‏‌ترین‏‏‏‏‏‏‏‏‏‌ها در جهان است؛ اما به علت ‌برخوردارنبودن از صنایع تکمیلی در زمینه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‌های صنعت و بسته‌بندی، بهره مطلوبی از این تولیدات برده نمی‌شود، به همین دلیل ایران ظرفیت حضور شرکت‌ها و سرمایه‏‏‏‏‏‏‏‏‏‌گذارانش در تاجیکستان را اعلام کرده که این مهم در دولت سیزدهم با جدیت دنبال می‌‌شود. پس از تکرار بن‌بست در مذاکرات برجامی، ناامن جلوه دادن فرایند سرمایه‌گذاری ومشارکت منطقه‌ای با ایران از جمله پروژه‌هایی است که صهیونیست‌ها و غرب‌گرایان منطقه‌ای به دنبال القای آن به کشورهای دوست ایران هستند. 

ضرورت تسریع در تجارت دانش‌بنیان‌
مهدی خورسند، کارشناس مسائل اوراسیا در تحلیل فرصت‌های منطقه‌گرایی جمهوری اسلامی ایران با اشاره به اینکه روابط ایران و تاجیکستان در دهه 80 بسیار قوی بوده است و در این دوران شاهد روابط 500 میلیون دلاری اقتصادی دوجانبه بوده‌ایم به خبرنگار ما می‌گوید: در دهه 90 به دلیل ضعف دیپلماسی روابط بین دو کشور افول کرد، اما دولت سیزدهم کمرهمت بسته است که روابط دوجانبه را ترمیم کند، به همین دلیل قرار است براساس تفاهم رؤسای جمهوری دو کشور در حوزه اقتصادی باردیگر با رقم مبادلات 500 میلیون دلاری، اقتصاد مکمل بین دو کشور تقویت شود. خورسند می‌افزاید: در منطقه قفقاز امروز ضریب نفوذ دیپلماسی اقتصادی از همه چیز بیشتر است. وی با اشاره به اینکه دو کشور به عنوان عضو سازمان همکاری شانگهای در حوزه مبارزه با تروریسم، نفی افراط‌‌ گرایی و قاچاق مواد‌مخدر دارای تهدیدات مشترکی هستند، تصریح می‌کند: در بازار تسلیحات متعارف با پهپاد ابابیل2 در ساختار اقتصاد نظامی این کشور شروع به همکاری کرده‌ایم و امروز دیگر کشورهای آسیای میانه و قفقاز نیز با ایران هم‌صحبت شده‌اند و این مسئله موجب افزایش ظرفیت تحقیق و توسعه در حوزه دفاعی ‌ما خواهد شد. این کارشناس مسائل اوراسیا با تأکید بر اینکه در حوزه دانش‌بنیان نیز نباید محدود به اسناد امضا شده باشیم، ادامه داد: نباید از ذهنیت مثبت شهروندان تاجیکستان نسبت به کالای ایرانی غافل شد و باید تجار ایرانی با بازار تاجیکستان آشنا شوند. تجربه نشان داده نباید روابط تهران و دوشنبه گرفتار ابهامات و شبهات ایدئولوژیک شود، به همین خاطر باید از رسومات تاریخی مثل رویداد جهانی نوروز استفاده کرد و با راه‌اندازی سازمان جهانی با همه کشورهای آسیایی وارد تعامل شویم و در رأس امور باید همه روابط مبتنی بر دوستی، خویشاوندی و نگاه تمدنی تاریخی باشد.
 
روابط دوجانبه و ممانعت از تضادها 
 هیراد مخیری، کارشناس مسائل آسیای میانه نیز با اشاره به جدی بودن همگرایی تهران و دوشنبه، ارتقای جایگاه ایران در منطقه شرق را با سازمان همکاری شانگهای مرتبط دانست و توانایی‌های ایران را در مسیر تعاملات فرهنگی مردمی و تاریخی دو کشور مورد تأکید قرار داد. وی تأکید می‌کند روابط ایران و تاجیکستان باید با روشی نرم و هوشمندانه دنبال شود تا همه مسیرهای دست‌اندازی و تفسیر به رأی‌های بین‌المللی برای متضادنمایی روابط فی‌مابین با منافع چین و روسیه بسته شود یا مانع از شکل‌گیری هرگونه ابهام در این میدان شویم. روابط هوشمندانه با تاجیکستان باید طوری پیش برود که عناصر اختلاف‌افکن خارجی نیز نتوانند در روابط کشورهای شرقی نفوذ کنند و آن را متأثر سازند. وی ادامه می‌دهد: در وضعیت گذار از نظم بین‌المللی، ورود چند بعدی ایران به حوزه اقتصاد و امنیت کشورهای دوست و خویشاوند بسیار مهم است، البته این اهمیت به میزان برنامه‌ریزی و دقت سیاست‌گذاران عرصه روابط خارجی کشور برمی‌گردد. مخیری در پایان با تأکید براینکه در همه ادوار از بنیه غنی رویکردهای فرهنگی دو کشور غفلت شده است، تصریح می‌کند: باید به اشتراکات فرهنگی دو کشور بیش از هرچیزی پرداخته شود تا به فراخور آن در عرصه‌های اقتصادی و سیاسی شاهد ارتقای روابط باشیم.

خبرنگار: حسین محمدی اصل