تلاقی دانش و عشق در خطابه و منبر

درباره زندگی و زمانه آیت‌الله شیخ علی‌اکبر نوقانی، عالم مدفون در حرم رضوی

تلاقی دانش و عشق در خطابه و منبر

محمدحسین نیکبخت

نوقان همان ‌طور که بارها اشاره کرده‌ایم، قدیمی‌ترین محله مشهد مقدس است؛ جایی که نامش در تاریخ به مناسبت‌های گوناگون درج شده و خاک آن را عالم‌پرور دانسته‌اند. یکی از علمای پرورش یافته در این محله کهنسال، مرحوم آیت‌الله شیخ علی‌اکبر نوقانی است؛ عالمی جلیل‌القدر و عارف‌مسلک که در سال 1262 خورشیدی متولد شد. خاندان نوقانی اصالتاً از وابستگان ایل بزرگ جلایر بودند که در کلات روزگار می‌گذراندند و 200 سال پیش از ولادت شیخ علی‌اکبر به مشهد کوچیده و در محله نوقان سکنا گزیدند؛ یعنی در دوره صفویه. آیت‌الله نوقانی از علمای بسیار خوشنام و دانشمند حوزه علمیه خراسان بود؛ قدی بلند و صدایی رسا داشت. افزون بر این‌ها، چهره گیرا و چشمان نافذ او بر مخاطبان تأثیر می‌گذاشت؛ از این رو منبر وعظ و خطابه‌اش در زمره پرطرفدارترین منابر شهر مشهد محسوب می‌شد. وی در 27 بهمن 1329 درگذشت و در دارالسعاده حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد. در رواق امروز با هم زندگی و ویژگی‌های شخصیتی این عالم نامدار مدفون در حرم امام رضا(ع) را مرور می‌کنیم.

دوستی با امام خمینی(ره) و پدر شهید مطهری
شیخ علی‌اکبر تا 27 سالگی در مشهد بود؛ او در مدارس علمیه مشهور این شهر مقدس مانند مدرسه نواب پای درس بزرگانی مانند میرزاعبدالجواد ادیب نیشابوری نشست و از محضر عالمانی مانند شیخ حسنعلی تهرانی علم آموخت. شیخ‌ علی‌اکبر دو سه سالی پس از پیروزی انقلاب مشروطه و احتمالاً در بحبوحه استبداد صغیر، عازم عتبات شد و در حوزه علمیه نجف نیز از موهبت شاگردی آخوند خراسانی، سیدکاظم رشتی و میرزای دوم شیرازی برخوردار شد. شیخ علی‌اکبر در سال 1290 خورشیدی چند ماه پس از رحلت آخوند خراسانی، در حالی که اجازه اجتهاد خود را از میرزای دوم شیرازی گرفته بود، به زادگاهش بازگشت و در مشهد به تدریس و رسیدگی به امور دینی مردم مشغول شد. او بیشتر عمر خود را مجاور حرم مطهر رضوی بود و تنها در اواخر حیات، ضمن سفر حج، دوباره به عتبات مشرف شد و در حرم مطهر اباعبدالله(ع) منبر رفت و خطبه خواند. آیت‌الله نوقانی برای امور معیشتی خود، از سهم امام(ع) استفاده نمی‌کرد و با حق‌التولیه‌ای که بابت اداره امور موقوفات جده‌اش، گوهرشاد خاتون دختر یونس‌خان جلایر دریافت می‌کرد، روزگار می‌گذراند. این ویژگی، یعنی استغنای مالی و البته قناعت و مناعت طبع، از وی مجتهدی آزاده و منتقد ساخت. دکتر غلامرضا جلالی در کتاب «مشاهیر مدفون در حرم رضوی» نقل می‌کند که وی مراوداتی با امام خمینی(ره) داشت؛ آن‌ گونه که ایشان وقتی به مشهد می‌آمد، وارد خانه آیت‌الله نوقانی می‌شد و در زمان رحلت این عالم ربانی هم برای عرض تسلیت به دیدار بازماندگانش آمد. آیت‌الله نوقانی با شیخ محمدحسین مطهری، پدر استاد شهید مرتضی مطهری هم سابقه دوستی داشت و گاه برای دید و بازدید راهی فریمان می‌شد. با وجود گرایش به تهجّد و عرفان، از مسائل عقلی و فلسفی هم غافل نبود. او دوستی نزدیکی با شیخ مهدی اصفهانی، بانی مکتب تفکیک داشت و در زمانی که مرحوم میرزامهدی آشتیانی به مشهد آمده ‌بود، همراه با مرحوم اصفهانی در درس فلسفه زنده‌یاد آشتیانی حاضر می‌شد. افزون بر این‌ها، با شیخ عباس قمی، مؤلف مفاتیح‌الجنان دوستی دیرینه داشت و به خواست او، مقدمه‌ای بر این کتاب شریف نوشت که در چاپ‌های نخست مفاتیح وجود دارد.

منابر ماندگار
خانه‌اش در محل کنونی تکیه فتاح در مشهد، جایی پشت قبرستان قدیم محله سراب قرار داشت و او در همین مکان، روزهای عاشورا منبر می‌رفت و سخنرانی می‌کرد. حافظه شگفت‌انگیز که موجب می‌شد بتواند اطلاعات وسیع تاریخی، مذهبی و اعتقادی را یک ‌جا به مخاطبان ارائه کند، در کنار تسلط بر فن خطابه و سیمای جذابش، هزاران نفر از مردم مشهد را جذب منبر ایشان می‌کرد. شیخ گاهی در مدرسه میرزاجعفر و مسجد گوهرشاد هم منبر می‌رفت. معتقد بود در منبر از مرحوم آیت‌الله میرزا حبیب مجتهد پیروی می‌کند و اعتقاد داشت که منبرهای آن مرحوم، در سبک ایراد سخنرانی وی تأثیری بسزا داشته ‌است. آیت‌الله نوقانی در مقتل‌خوانی، خودش را به یک کتاب خاص محدود نمی‌کرد و از بیان داستان‌های ضعیف و نامعتبر، سخت ابا داشت. به همین دلیل، از روی نوشته‌های شخصی خودش که مجموعه‌ای از احادیث و روایات مستند بود به خطبه‌خوانی می‌پرداخت. او در اواخر عمر و به پیشنهاد برخی دوستانش به مطالعه مکاتب فلسفی و اقتصادی غربی پرداخت و مقالات و یادداشت‌هایی در نقد مارکسیسم و ماتریالیسم نوشت و در باب ادیان دیگر هم، به نگارش کتاب پرداخت و نشان داد در ملل و نحل هم، مطالعات عمیقی داشته ‌است. آیت‌الله شیخ علی‌اکبر نوقانی به شدت اهل نظم و انضباط بود و برخی معتقدند همین ویژگی اخلاقی وی، نقش مهمی در احیای حوزه علمیه خراسان داشت. برخلاف ادعای برخی از نویسندگان، شیخ ابداً نسبت به مسائل سیاسی بی‌تفاوت نبود و با وجود آنکه تهجد و عبادت‌های زاهدانه خود را اقامه می‌کرد، از اوضاع سیاسی کشور و جهان اسلام، اطلاعات کافی داشت و در مواقع ضروری از اظهار نظر یا حمایت و مخالفت کوتاهی نمی‌کرد. او فردی صاحب قریحه و ادیب هم بود و بخشی از اشعار نغز و عارفانه‌اش در مجموعه‌ای شعری به یادگار مانده ‌است.

برچسب ها :

ارسال دیدگاه