روزنامه قدس | افتخار شوفری در مسیر «فلکه حضرت»

نگاهی به تاریخچه اتوبوس شهری در مشهد و سابقه خدماتی آن

افتخار شوفری در مسیر «فلکه حضرت»

محمدحسین نیکبخت

آیا دورانی را به یاد دارید که دور تا دور حرم فلکه‌ای موسوم به «فلکه حضرت» وجود داشت و در حاشیه آن، ایستگاه‌های متعدد اتوبوس شهری قرار گرفته‌بود؟

این وضعیتی که از آن صحبت می‌کنم، مربوط به حدود
30 سال پیش است؛ زمانی که هنوز زیرگذر حرم، جای فلکه حضرت را نگرفته‌بود. آن روزها مبدأ بیشتر اتوبوس‌های شرکت واحد، همین فلکه حضرت بود؛ البته برخی خطوط اتوبوسرانی از جاهای دیگری مثل میدان عدالت(اعدام) یا فلکه طبرسی هم شروع می‌شد، اما همه می‌دانستند که محل تمرکز اتوبوس‌های شرکت واحد، فلکه حضرت است؛ می‌دانید، انگار همه راه‌های عبور و مرور در مشهد، حتی آن‌هایی که از مرکز شهر فاصله زیادی داشتند، به حرم مطهر ختم می‌شد و اصلاً برای مشهدی‌ها یا زائرانی که سوار این اتوبوس‌ها می‌شدند، مسیری غیر از مسیر حرم مطهر قابل تصور نبود. اتوبوس‌های شرکت واحد در مشهد که مشهدی‌ها به اختصار، نام «واحد» را به آن‌ها داده‌اند، با شوفرهایی که خیلی از آن‌ها، اهل مرام و معرفت بودند، هر روز، هزاران زائر و مجاور را از اطراف به سمت حرم می‌آوردند و باز، هزاران نفر را از این مبدأ به خانه و کاشانه‌شان می‌رساندند. پدر مرحومم دوستی به نام آقاعلی‌اکبر داشت که شوفر قدیمی اتوبوس‌های شرکت واحد بود. از آن آدم‌های با مرام و لوطی‌منش. یادم می‌آید خیلی وقت‌ها پُزِ این را می‌داد که در مسیر خیابان تهران -امام رضا(ع)- تا حرم مطهر رانندگی می‌کند و در بازگشت، به آقا سلام می‌دهد؛ می‌گفت شوفری در مسیر «فلکه حضرت» افتخاری است و حتی برخی از شوفرهای قدیمی، بدون وضو این مسیر را طی نمی‌کنند؛ واقعاً هم عالمی داشته‌اند این جماعت شوفران و پارکابی‌هایشان! حالا که از نسل آقاعلی‌اکبر خیلی‌‌ها به رحمت خدا رفته‌اند و فقط خاطراتشان باقی‌است، می‌خواهم امروز هم، شما خوانندگان گرامی را میهمان یک سفر تاریخی کوتاه کنم؛ سفری که شما را به حدود 82 سال قبل مشهد می‌برد و باز می‌گرداند و درباره تاریخچه اتوبوس‌های شرکت واحد در این شهر، مطالبی کمتر شنیده‌شده را در اختیارتان می‌گذارد.

بابای هندی و تأسیس اتوبوسرانی مشهد
سال 1318 خورشیدی بود که به همت دو نفر، به نام‌های «بابای هندی» و «علی‌محمدخان»، دو دستگاه اتوبوس برای خدمت‌رسانی به مردم مشهد خریداری شد و در مسیر فلکه حضرت تا خیابان ارگ به فعالیت پرداخت. اولین ایستگاه اتوبوس شهری مشهد، در فلکه‌شمالی و نزدیک به ورودی خیابان طبرسی قرار داشت. این اتوبوس‌ها، مسیر بالاخیابان را طی می‌کردند و پس از رسیدن به محدوده میدان شهدای فعلی، به سمت خیابان ارگ تغییر جهت می‌دادند و البته، آخرین ایستگاه آن‌ها هم، میدان ارگ، جایی در حدود ساختمان مرکزی بانک ملی فعلی بود. ممکن است بپرسید چرا این مسیر؟ دلیلش معلوم است؛ چون اصولاً مسیری دیگری که بشود در آن اتوبوس را بدون دردسر هدایت کرد و البته، از بافت شهری پرجمعیت گذراند، وجود نداشت. اتوبوس‌های اولیه شهری مشهد، ناچار بودند مسیر رفت خود را از ضلع شمالی نهر خیابان و برگشت خود را از ضلع جنوبی آن انتخاب کنند؛ در حالی که سیل زائران و مجاوران و شلوغی ناشی از آن، در کنار تعداد زیاد درشکه و کالسکه که وسیله نقلیه عمومی آن روزگار مشهد بود، راه را برای رفت و آمد اتوبوس‌های شهری سخت می‌کرد و شاید به همین دلیل در ابتدای کار، مردم مشهد روی خوشی به اتوبوس های شهری نشان ندادند.

اتوبوس یک قِرونه!
با این حال، طی سال‌های بعد تعداد اتوبوس‌های شهری که در مسیر فلکه حضرت به سمت نقاط مختلف شهر مشهد تردد می‌کردند، بیشتر شد؛ مثلاً در سال 1319 خورشیدی حسین‌آقا باقری، دو دستگاه و حسین‌آقا طوسی هم یک دستگاه اتوبوس خریدند و تعداد اتوبوس‌های شهری مشهد را به عدد پنج رساندند و بین آن‌ها، توافق‌هایی هم برای حمل مسافر در مسیرهای مختلف انجام شد؛ البته مبدأ همه خطوط، فلکه حضرت و حرم رضوی بود. در سال 1324 خورشیدی، با توجه به افزایش جمعیت شهر مشهد و عادت کردن مردم به استفاده از اتوبوس برای سفرهای درون شهری که یک اقبال عمومی را در پی داشت، افراد ثروتمندی مانند برادران مزاری، حاجی ایمانی و حاجی احمدی هم به فکر سرمایه‌گذاری در این زمینه افتادند و با افزایش تعداد اتوبوس‌ها، چهار خط با مبدأ حرم رضوی تعریف شد و اتوبوس‌ها مشغول فعالیت در آن‌ها شدند. از سال 1328، تعداد اتوبوس‌ها به تدریج افزایش پیدا کرد و تا پایان دهه 1330، به 77 دستگاه رسید. مهم‌ترین خط اتوبوس شهری مشهد در این زمان، خط فلکه حضرت از محل بست بالا، بالا‌خیابان، چهار‌راه نادری، میدان شهدا، دروازه‌قوچان (میدان توحید)، میدان گوهرشاد (فلکه صاحب الزمان)، فلکه سراب، بیمارستان امام‌رضا(ع) و برعکس بود که به قول معروف، راننده‌ها برایش سر و دست می‌شکستند؛ چون علاوه بر کثرت جمعیت، یکی از بهترین مسیرهای موجود به سمت حرم مطهر بود. کرایه اتوبوس در این مسیر یک ریال یا به قول قدیمی‌ها «یک قران» بود؛ البته در دیگر مسیرها هم، کم و بیش همین مبلغ گرفته می‌شد و این مبلغ در مقایسه با نرخ تاکسی‌ها، بسیار ارزان‌تر بود. شعر «اگه تاکسی گرونه / اتوبوس یک قرونه» یادگار همین ایام است. نکته جالبی که باید به آن اشاره کنیم، ظرفیت این اتوبوس‌هاست؛ این وسایل نقلیه فقط گنجایش 30 نفر را داشتند و طبق مقررات راهنمایی و رانندگی، سوار کردن مسافر مازاد، جریمه داشت. با این حال، معمولاً 10، 12 نفر به صورت ایستاده در اتوبوس سوار می‌شدند که ناچار بودند وقتی به ساختمان شهربانی در چهارراه نادری می‌رسند، کف اتوبوس بنشینند تا شوفر جریمه نشود! اتوبوس‌ها در ابتدای کار رنگ صورتی و زرد داشتند؛ اما بعدها، بیشتر اتوبوس‌ها آبی‌رنگ و از نوع بنز بودند. در سال 1344 خورشیدی، اساسنامه تأسیس شرکت واحد اتوبوسرانی مشهد به تصویب شهرداری رسید و عملاً از یک سال بعد، اتوبوس‌های درون شهری، زیر نظر شرکتی که 51 درصد سهام آن متعلق به شهرداری مشهد بود، فعالیت می‌کردند. در این دوره، شوفرها کار شیفتی را تجربه کردند؛ شیفت اول از ساعت 6 تا 14 و شیفت دوم از ساعت 14 تا 22. از ساعت 22 تا 6 صبح هم، اتوبوس‌ها در گاراژی واقع در خیابان راهنمایی فعلی، تعمیر و نظافت می‌شدند. در همین دوره، کرایه اتوبوس‌ها برای مراسم عروسی و به قول معروف «عروس کشون» باب شده‌بود؛ به‌خصوص اینکه مشهدی‌ها رسم داشتند در شب عروسی، عروس و داماد را برای تیمّن و تبرک، دور حرم امام رضا(ع) و در مسیر فلکه حضرتی بچرخانند و این کار، با اتوبوس‌های شرکت واحد به سادگی انجام می‌شد. از سال 1347، بلیت جای وجه نقد را گرفت و البته، کرایه به دو ریال افزایش یافت. به تدریج دکه‌های بلیت‌فروشی در مشهد دایر شد که افرادی برای کار در این دکه‌ها استخدام شدند و تا یکی دو دهه قبل، هنوز فعال بودند. امروزه سازمان اتوبوسرانی مشهد و حومه، با بهره‌گیری از هزارو850دستگاه اتوبوس، در حال خدمت‌رسانی به زائران و مجاوران است و البته بلیت‌های شرکت واحد هم به خاطره‌ها پیوسته است.

برچسب ها :

ارسال دیدگاه