با اعلام دسترسی بانک مرکزی به پول‌های بلوکه ‌شده کشورمان، برخی معتقدند نرخ دلار روند کاهشی را تجربه می‌کند و برگ‌ریزان نرخ ارز، پیش از شروع فصل پاییز آغاز خواهد شد. برای تبیین اثر منابع آزادشده بر نرخ ارز با حجت‌الله فرزانی، کارشناس پولی و بانکی و مهدی دارابی، کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

تأثیر منابع آزادشده بر کنترل انتظارات تورمی 
حجت‌الله فرزانی، کارشناس پولی و بانکی در گفت‌وگو با قدس گفت: با دسترسی به منابع بلوکه شده بالطبع دست بانک مرکزی برای هرگونه سیاست‌گذاری ارزی و پاسخ‌گویی به نیازهای ارزی باز خواهد بود. وی با اشاره به اینکه این منابع به عنوان مصارف ارزی قابل هزینه است، می‌افزاید: با توجه به اینکه حسب توافق محل مصرف این منابع تعیین شده و پو‌ های آزاد شده باید برای خرید و واردات کالاهای اساسی و داروها و اقدام‌های بشردوستانه مصرف شود، پس با وجود اینکه بانک مرکزی به منابع آزادشده دسترسی دارد، ولی نمی‌تواند برای هر مصرفی آن را مورد استفاده قرار بدهد. فرزانی با اشاره به اینکه بانک مرکزی درصدد تثبیت و مدیریت نرخ ارز است، می‌گوید: بانک مرکزی می‌تواند از جنبه‌های روانی و انتظارات تورمی این موضوع برای کنترل و مدیریت بازار ارز استفاده کند. 

منابع بدست آمده معادل 10درصد مصارف ارزی کشور است
این کارشناس پولی و بانکی می‌افزاید: ما نمی‌توانیم بگویم دلار مربوط در اختیار بانک مرکزی قرار می‌گیرد و این نهاد می‌تواند با وارد کردن این ارز به چرخه اقتصاد کشور در برابر تقاضاهای غیرعادی و هیجان‌های ایجاد شده در بازار از این منابع استفاده کند، ولی می‌تواند برای پوشش یک‌سری از تقاضاهای مورد نیاز کشور از آن‌ها استفاده کند. وقتی ما تقریباً 40 یا 50  میلیارد دلار مصارف ارزی به صورت سالیانه در کشور داریم؛ قاعدتاً 5 تا 6 میلیارد یعنی 10درصد مصارف ارزی به این شکل به دستمان رسیده که خیلی عدد قابل‌توجهی نیست. ولی نفس اینکه با کشور متخاصم آمریکا یک توافقی صورت گرفته و این می‌تواند ادامه‌دار باشد، کل این فرایند و آثار روانی ناشی از آن در جامعه می‌تواند روی انتظارات تورمی تأثیرگذار باشد. 

انتظار کنترل رشد قیمت ارز نه تثبیت نرخ
این کارشناس ارزی می‌افزاید: نوسان قیمت دلار چند بُعد دارد، یک بُعد روانی ناشی از رویدادهای سیاسی است و یک بُعد سیاست‌های بانک مرکزی برای تثبیت اقتصادی و کنترل نقدینگی است که می‌تواند بر نرخ دلار تأثیرگذار باشد. امسال با سیاست تثبیت اقتصادی که رئیس کل بانک مرکزی مورد استفاده قرار داد، تقریباً توانست نقدینگی ایجاد شده توسط بانک‌ها را کنترل کند، به طوری‌که نرخ نقدینگی بالای 40درصد را به نزدیک 28 درصد برساند. این خودش فی‌نفسه می‌تواند روی بحث نرخ ارز تأثیرگذار باشد. یک جنبه هم این است که بانک مرکزی منابعی در اختیار داشته باشد و بخواهد قیمت دلار را به وسیله آن سرکوب کند. ولی آیا با اتخاذ این سیاست‌ها باید منتظر باشیم که نرخ ارز تثبیت شود؟ خیر. 

کاهش 40درصدی تقاضای سفته بازی ارز
فرزانی می‌افزاید: یکی از این عوامل تأثیرگذار، انتظارات تورمی است که در حال حاضر با توجه به بحث دیپلماسی و توافق‌هایی که انجام شده، تا حدودی بازار را کنترل کرده است. در حال حاضر اگر نرخ دارایی‌ها یا نرخ بازارهایمان را نگاه کنیم؛ می‌بینیم جلو هیجان‌هایی که در بازار بود گرفته شده است و حتی برپایه آمارهایی که بانک مرکزی اعلام کرده است، تقاضای سفته‌بازی روی نرخ ارز هم تقریباً تا 40درصد کاهش پیدا کرد. این‌ها همه نویدبخش این است که انتظارات تورمی، بخشی از نقدینگی و آنچه بانک مرکزی تحت عنوان تثبیت اقتصادی و تثبیت نرخ ارز داشته، تا حدودی کنترل شده است.

تأثیر مثبت پول‌های آزادشده روی نرخ ارز
مهدی دارابی، کارشناس ارزی مرکز پژوهش‌های مجلس در گفت‌و‌گو با قدس آزادسازی منابع ارزی کشور را از دو جهت روی بازار ارز تأثیرگذار می‌داند و می‌گوید: از نگاه تراز پرداخت‌ها، این آزادسازی یک اثری روی حساب سرمایه و یک اثری هم روی حساب جاری ما دارد.  دارابی با اشاره به اثر این آزاد‌سازی روی حساب سرمایه توضیح می‌دهد: این منابع که در خارج از کشور مسدود بوده است، یک نوع خروج سرمایه به شمار می‌رفت، اکنون با بازگشت این پول‌ها و کاهش خروج سرمایه، می‌توانیم انتظار کاهش نرخ ارز را داشته باشیم. از طرفی انتظارات مثبتی که ایجاد می‌کند موجب کاهش خروج سرمایه می‌شود. پس از منظر حساب سرمایه ما کاهش نرخ ارز را داریم. این پژوهشگر ارزی تأکید می‌کند: در حساب جاری هم این منابع ارزی اگر بخواهد صرف واردات شود، فشار تقاضای واردات ما را کاهش می‌دهد و از این منظر هم می‌تواند روی نرخ ارز اثر مثبت داشته باشد. به گفته وی، استفاده این ارزها حتی اگر برای واردات غذا و دارو هم باشد موجب می‌شود از منابع دیگر بانک مرکزی برداشت کمتری برای این موارد داشته باشیم و آن‌ها را به مصارف دیگر برسانیم تا فشار تقاضا را پوشش دهد. دارابی می‌افزاید: باید دقت داشت آزاد‌سازی این منابع نمی‌تواند اثر منفی و شوک شدیدی روی نرخ ارز گذاشته و قیمت آن را خیلی پایین بیاورد، این شوک به هر اندازه‌ای که هست باید مدیریت شود تا نرخ ارز به شکلی هیجانی پایین نیاید و بعد همان طور هیجانی به سمت بالا حرکت کند.

تبدیل ارزهای آزادشده به ذخایر ارزی به جای واردات
این کارشناس ارزی با اشاره به اینکه ذخایر ارزی جزو منابع بانک مرکزی محسوب می‌شود، می‌افزاید: نکته‌ مهم این است که بانک مرکزی می‌خواهد با این منابع چه کند، چراکه بانک مرکزی پیشتر ریال این منابع را به دولت داده و این ارزها متعلق به این نهاد است. یکی از ایده‌آل‌ترین حالت‌های ممکن این است که بانک مرکزی این ارزهای آزاد شده را صرف واردات نکند و آن‌ها را تبدیل به ذخایر ارزی در دسترس کند. با این اقدام قدرت بانک مرکزی در زمینه بازارسازی در نوسان‌های آتی افزایش خواهد یافت.  این پژوهشگر حوزه ارزی تأکید می‌کند: نکته مهم دیگر این است که اگر فرض کنیم بانک مرکزی بخواهد این ارزها را بفروشد، ریال زیادی از بانک‌ها جمع می‌شود، قاعدتاً سپرده‌های زیادی از بانک‌ها برای خرید این میزان ارز بیرون می‌آید. از آنجا که بانک‌ها هیچ ذخیره‌ اضافی نزد بانک مرکزی ندارند، با کاهش حجم سپرده‌ها مجبور می‌شوند از بانک مرکزی اضافه‌برداشت داشته باشند، در نتیجه بانک مرکزی باید یک فکری هم به حال اضافه‌برداشت بانک‌ها بکند. پس این طور نیست که فکر کنیم با آزادسازی منابع بلوکه‌شده فقط درآمدی برای کشور حاصل می‌شود، بلکه بانک مرکزی باید تدابیری اتخاذ کند تا اثرات ریالی فروش ارز را خنثی کند.
دارابی ادامه می‌دهد: در مجموع بهترین توصیه‌ای که می‌شود داشت این است که معادل ارزهایی که آزاد شده است، ذخایر در دسترس بانک مرکزی افزایش پیدا کند و در  بازار به فروش نرود، چراکه بیش از آنچه نیاز داشته باشیم به صورت مقطعی ارزی را بفروشیم و فشار تقاضا را کاهش بدهیم، نیازمند این هستیم که ذخایر ارزی خود را افزایش بدهیم. این افزایش ذخایر ارزی می‌تواند از حملات سفته‌بازانه و نوسان‌های آ��ی بازار جلوگیری کند. همین که بازیگران بدانند بانک مرکزی ذخایر مناسبی دارد با اطمینان خاطر بیشتری در بازار ارز فعالیت می‌کنند، تولیدکنندگان هم همین‌طور، چون می‌دانند بانک مرکزی قدرت ایجاد ثبات در بازار ارز را دارد.

خبرنگار: زهرا طوسی