به مناسبت سالروز ولادت این بانوی بزرگوار در همین زمینه با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر ناصر رفیعی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید. 

چرا درباره زندگی زینب کبری(س) به‌ویژه پیش از واقعه کربلا کمتر سخن گفته شده است؟
حضرت زینب کبری(س) دختر بزرگ امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه زهرا(س) است و دوران ابتدای کودکی را در آغوش گرم آن دو بزرگوار و رسول خدا(ص) سپری کرده است. ما از زندگی زینب(س) پیش از واقعه کربلا اطلاع چندانی نداریم. همین‌قدر می‌دانیم که کنار پنج‌تن آل‌عبا بالیده، خطبه مادرش، زهرای مرضیه(س) را نقل کرده و کنار پدرش، امام علی(ع) در کوفه بوده است. از برخی نقل‌ها برداشت می‌شود در کوفه برای بانوان درس بحث و تفسیر داشته است. تجلی ایشان بیشتر در واقعه عاشوراست و به دلیل حضورشان در کربلا و خطبه‌هایی که پس از آن در مقابل ابن‌زیاد و یزید داشتند بیشتر این مسائل به دست ما رسیده است. ظاهراً حضرت زینب(س)، پس از واقعه کربلا بیشتر از یک سال زنده نبوده است. اما اینکه کجا و چگونه از دنیا رفته در کتاب‌ها نیامده است. به همین دلیل، هم در سوریه مرقدی به ایشان منسوب است، هم در مصر و هم در مدینه و همه این‌ها محل زیارت است.

از القاب و اوصاف والای شخصیتی حضرت زینب کبری(س) برایمان بگویید.
می‌گویند شخصیت هر کس را سه چیز می‌سازد؛ وراثت، تربیت و محیط. از نظر وراثت پدربزرگ زینب(س)، رسول خدا(ص)، پدرشان حضرت علی(ع) و مادرشان زهرای مرضیه(س) است که این سه بزرگوار از نظر تربیتی مربیان حضرت زینب(س) هم هستند. از نظر محیط هم این بانوی بزرگ درمحیط وحی رشد کرده؛ یعنی جایی که حدیث کسا و آیه تطهیر نازل شده و جبرئیل با اجازه به آنجا وارد می‌شود. حضرت زینب(س) دارای القاب بسیاری است مانند عارفه، الشجاعه، عقیله بنی‌هاشم، عالمه غیرمعلمه، فهمه غیر مفهمه، عقیلة النسا و... که هر یک ناظر بر یکی از جلوه‌های والای وجودی آن حضرت است.

یکی از القاب حضرت زینب(س) عارفه است؛ خداشناسی و عبودیت پروردگار در رفتار آن بانوی بزرگوار چگونه جلوه‌گر می‌شود؟
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های حضرت زینب(س) خدامحوری و تکیه بر خدا در مشکلات و سختی‌هاست. خدا در سوره فصلت می‌فرماید: «ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائکة» یعنی اگر کسی گفت خدا و پایش هم ایستاد، فرشته‌ها بر او نازل می‌شوند و می‌گویند نترس. بنابراین وقتی زینب(س) وارد گودی قتلگاه شد با اینکه این همه داغ و سختی دیده، فوراً می‌گوید: «اللهم تقبل منا هذا القربان» خدایا این قربانی را از ما بپذیر! این خیلی سخن بلندی است؛ یعنی شهادت یک ارزش و یک کار عبادی است. وقتی زینب(س) به مجلس یزید وارد شد نخستین حرفی که زد این بود: «خدایا تو حق ما را بگیر» و در مجلس دشمن قرآن خواند. در دروازه کوفه چندین آیه از قرآن را خواند. شب یازدهم محرم که شبی بسیار سخت و جنازه‌ شهدا هنوز روی زمین بود، امام سجاد(ع) می‌گوید: دیدم عمه‌ام زینب(س) چون توان ایستادن نداشت در گوشه‌ای به صورت نشسته نماز شب می‌خواند. این نهایت معرفت و اطاعت از خداست. پس عبودیت نخستین درسی است که باید از ایشان بیاموزیم و در مشکلات، خودمان را نبازیم و تکیه‌گاهمان خداوند باشد. 

چرا القاب حضرت زینب(س) تا این حد به عقل و خرد ایشان تأکید دارد؟
حضرت زینب(س) از نظر عقل و خرد اسوه و کامل است. به فرمایش پیامبر(ص) عاقل‌ترین مردم کسی است که چهار صفت داشته باشد: اول اینکه خدا را بشناسد و بندگی خدا را بکند. درباره عبودیت و خدامحوری حضرت زینب(س) توضیح دادم. ویژگی دوم دشمن‌شناسی است. اگر خطبه‌های عقیله بنی‌هاشم را ببینید متوجه دشمن‌شناسی ایشان می‌شوید. ایشان همیشه با توجه به مخاطب خود سخن می‌گوید. مثلاً وقتی ابن‌زیاد در مجلسی که با حضور تعداد زیادی از بزرگان ترتیب داده بود به زینب(س) گفت: خدا را شکر که شما را رسوا کرد، آن حضرت بدون اینکه در مقابل دشمن و هلهله سپاهی که خود را پیروز می‌داند خود را ببازد، بلند شد و فرمود: پسر زیاد، آن که رسواست، فرد فاسق است و فاسق ما نیستیم، تویی. شما مردان ما را کشتید و در قیامت باید جواب بدهید! 
سومین و چهارمین علامت انسان عاقل به فرموده پیامبر(ص) این است که می‌بیند کجا دار و محل اقامت دائمی است و آنجا سرمایه‌گذاری می‌کند و کجا دار موقت است و سرمایه‌گذاری نمی‌کند. تمام ویژگی‌هایی که پیامبر(ص) در این حدیث نورانی برای انسان عاقل می‌فرماید به تمام معنا در حضرت زینب(س) جمع شده است.

زندگی و سیره حضرت زینب(س) چه درس‌هایی برای زنان جامعه امروز دارد؟
سراسر زندگی و ابعاد وجودی زینب کبری(س) برای بانوان نه تنها امروز بلکه همه نسل‌ها درس است؛ اما نکته‌ای که اینجا می‌خواهم روی آن تأکید کنم عفاف و حجاب آن حضرت است. زینب(س) 20روز پس از واقعه کربلا با کاروان اسرا وارد مسجد شام شد، یزید دور تا دور مجلس مردها را نشانده بود ولی همه زنان دربار پشت پرده بودند. ایشان وقتی مقابل یزید رسید، نگفت ما تشنه و گرسنه‌ایم؛ نخستین سخنش این بود: «ای یزید این عدالت است که زنان تو در پشت پرده و ناموس رسول خدا(ص) مقابل چشم نامحرم باشند». این خیلی حرف است؛ زنی که این‌همه مصیبت دیده نخستین اعتراضش به این مسئله باشد. اسلام برای زن اهمیت و ارزش قائل شده است. حجاب اهمیت دادن به زن است. باید این سیره را الگو قرار دهیم.

خبرنگار: زهرا دلپذیر