این‌ها بخشی از ویژگی‌های محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب مشهور به امام محمدباقر(ع) پنجمین امام شیعیان است که به گفته فرزند بزرگوار امام صادق(ع) ثروت چشمگیری نداشت اما عهده‌دار زندگی خانواده و اطرافیانش بود و نه تنها آن‌ها که به امید کمک سراغش می‌آمدند، که یک شهر بهره‌مند از حضورش بود. گفته می‌شود مدینه در زمان ایشان آباد شد، مسجد پیامبر(ص) که محلی برای درس و بحث ایشان بود، توسعه پیدا کرد، تجارت مردم رونق گرفت، آسایشگاه‌هایی برای نگهداری معلولان و جذامیان در این شهر ساخته و تلاش‌هایی برای مراقبت از جذامیان، سالخوردگان، افراد نابینا و کودکان یتیم و افراد بینوا انجام شد. این‌ها همه به برکت امام حکیم و دانشمندی بود که در کنار پرداخت به علم دین، در معاشرت با مردم عادی نیز باعث و بانی خیر و برکت بود. دست دهنده او آن‌قدر مشهور بود که روایت‌های متعددی از بخشش‌های بی‌دریغش برای ما به یادگار مانده است. 

محل امید همه بود 
محل امید همه بود، مسلم است افراد بسیاری برای دریافت کمک سراغش می‌آمدند اما در روایت است که هیچ‌کدام ناامید از در خانه‌اش نمی‌رفتند. سلیمان بن قُرْم یکى از اصحاب امام باقر(ع) در این باره چنین نقل کرده است: او هرگز از نیکى به برادرانش و آنان که به او رو می‌آوردند و یا کسانى که به او امید مى‌بستند و از او انتظار نیکى داشتند، خسته و ملول نمی‌شد. (بحارالانوار، 
ج ۴۶، ص ۲۸۸) در بخشندگی چنان بود که اطرافیان را متعجب می‌کرد. پیش می‌آمد که از اهل خانه در این باره حرفی بزند. به‌طور مثال سلمى، یکی از خدمتکاران  امام باقر(ع) نقل می‌کند: برادران آن حضرت نزد او مى‌آمدند و از محضرش خارج نمى‌شدند مگر اینکه آنان را غذاى گوارا مى‌خورانید و لباس‌هاى نیکو مى‌پوشانید و بدانان درهم‌هاى نقره مى‌بخشید. در این باره با او سخن گفتم تا از این رفتار خویش بکاهد، ولى او می‌فرمود: اى سلمى! خوبى دنیا جز نیکى با برادران و آشنایان چیزى نیست. (بحارالانوار، ج۴۶، ص۲۹۰، 
روایت ۱۵) این میزان بخشندگی در حالی بود که ایشان درآمد چندانی نداشتند. امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: پدرم در میان خویشانش از همه، ثروتش اندک‌تر ولى هزینه‌اش (بخشش او) بیشتر بود. او هر روز جمعه یک دینار طلا صدقه مى داد. (بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۳۵۰، روایت ۲۸) در بخشش غربال نمی‌کرد و خیرش به همه می‌رسید، چنان‌که در روایت است: بخشندگى او به نزدیکان و عموم، آشکار بود و سخاوتش مشهور آفاق و احسان و نیکى او معروف همگان؛ با اینکه نان‌خور بسیار داشت و وضعیت اقتصادى او متوسط بود. (الارشاد، ص۱۶۴)

فقرا را مبارک می‌شمرد
اینکه چقدر می‌بخشید تنها نکته عمل نیکش نبود، اینکه چگونه می‌بخشید هم خودش دنیای حرف برای امروز ما دارد. بخشندگی‌اش به زینت دیگری هم آراسته بود و آن روی خوشش بود. در منش آن حضرت آمده ایشان راست‌گویى، خوشرویى و بخشندگى را با هم گرد آورده بود: امام باقر(ع) راستگوترین مردم و زیباترین آنان و بخشنده‌ترین افراد بود. (المناقب، ج۴، ص۲۰۸)  به همین خاطر به نیازمندان احترام می‌گذاشت و آن‌ها را بسیار مبارک می‌شمرد. چنان‌که در روایت است هیچ‌گاه از خانه امام‌باقر(ع) شنیده نشد که به فقیر گفته شود: اى فقیر! خدایت برکت دهد یا گفته شود: اى فقیر این را بگیر، بلکه امام همواره می‌فرمود: فقرا را با بهترین اسم‌هایشان صدا بزنید. (کشف الغمهْ، 
ج ۲، ص ۳۶۳) زیرا در قرآن کریم سفارش شده است: «سائل را مران» این نکته‌ای است که در رفتار امروزه ما فراموش شده است. لازم است وقتى سائل و نیازمندى به در خانه مى‌آید، به قصد قربت و براى خدا به او کمک کرد و مراقب بود به او به‌خاطر بیان نیاز، درشتی نکرد یا تحقیری روا نداشت و او را با نام نیک صدا کرد.

صدقه در دستان خدا قرار می‌گیرد
بهترین مفسر رفتار ایشان فرزند شایسته‌اش امام صادق(ع) بود. این امام بزرگوار درباره شیوه صدقه دادن پدرش امام محمد باقر(ع) چنین می‌فرماید: پدرم، چون صدقه‌اى مى‌داد آن را در دست فقیر مى‌گذاشت. سپس آن را باز پس گرفته، مى‌بوسید و مى‌بویید و به فقیر برمی‌گرداند، چرا که صدقه پیش از آنکه به دست فقیر برسد در دست خداوند قرار می‌گیرد. (وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۳۰۳) خوب است بدانیم براساس روایات متعدد که ارزش و فضیلت صدقه را بیان مى‌کند، صدقه پیش از آنکه در دست فقیر قرار گیرد، در دست خدا قرار مى‌گیرد و برکت پیدا مى‌کند. این، اهمیت احسان و صدقه را مى‌رساند و عمل امام باقر(ع) نیز با توجه به این نکته است. در آخر خوب است بدانیم ایشان برخی مناسبت‌ها را برای برخی از کار‌های مهم ازجمله بخشش و احسان انتخاب می‌کرد و مثلاً احسان در روز عرفه برای ایشان بسیار مهم بود. چنان‌که در روایت است: امام باقر(ع) در روز عرفه هیچ فقیرى را (دست خالى)بازنمی‌گرداند. (من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۲۱۱)؛ زیرا عرفه روز مغفرت الهى است و در روایات است خداوند، رحمت گسترده‌اش را شامل حال بندگان مى‌کند و هیچ حاجتمندى را محروم نمی‌کند. حال که به این ایام نزدیک هستیم خوب است ما هم این نکته را به خاطر بسپاریم و در این روز به یاد این امام به نیت کسب خیر، صدقه‌ای هر چند کوچک پرداخت کنیم.

خبرنگار: آزاده خلیلی