گل زرد
ایران از اواسط دوره قاجار تا پایان آن، تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زیادی را پشت سر گذاشته بود. بنابراین در اواخر قرن 13هجری، اهالی فرهنگ و هنر در ایران از حیث مطبوعاتی آدم‌های کم‌سابقه‌ای به حساب نمی‌آمدند. روزنامه‌ها و مجلات برخلاف گذشته که محدود و انحصاری بودند، حالا داشتند گسترش پیدا می‌کردند و رابطه خوبی هم با مردم کوچه و بازار پیدا کرده بودند. طنز و فکاهی هم البته جایش در نشریات آن زمان چندان خالی نبود. برای همین گفتیم «حسین توفیق» در سال 1301، بی‌گدار به جریانات مطبوعاتی آن زمان نزده بود. شاعر و نویسنده اهل تهران، تا پیش از مجله خودش (توفیق)، سردبیری «گل زرد» را بر عهده داشت که اهالی تاریخدان مطبوعات ایران آن را شاهکار ادبیات عامیانه دوره قاجار می‌دانند. «توفیق» با چشم خودش دیده بود که بر سر «گل زرد» و مدیرمسئولش چه آمد! این مجله را «یحیی سمیعیان» متخلص به «ریحان» در می‌آورد و بیشتر محتوای آن اشعار طنز و فکاهی بود. «گل زرد» برادرخوانده «نسیم شمال» معروف به حساب می‌آمد و همه چیز آن هم رنگ و بوی نسیم شمال را داشت. سمیعیان در شماره اول «گل زرد» هدفش از انتشار را این طور می‌نویسد: «... این که حالیه درصدد انتشار گل زرد برآمده‌ام برای این است که مشاهده می‌کنم  برخلاف ممالک فرنگ، در ایران کمتر اوراقی برای درجات دوم و سوم اهالی به طبع رسیده و این طبقات از مطالعه جراید وطن محروم مانده‌اند...». گل زرد با این هدف شروع به کار کرد، دوبار توقیف شد، مدیر مسئولش به زندان افتاد و حتی به رسم آن زمان چند روزی در دارالمجانین بازداشت بود! یک نمونه از اشعار چاپ شده در «گل زرد» نشان می‌دهد این مجله طنز نگاهش به حکومت چطور بوده است: «گره‌ها وا شود ان‌شاالله/ بخت با ما شود ان‌شاالله... شهر ما مثل گلستان بهشت/ باتماشا شود ان‌شاالله...از نسیم خنک آزادی/ وطن احیا شود ان‌شاالله... شاه ما زین پس از این حالت خلق/ نیز جویا شود ان‌شاالله... و این طوری است که «گل زرد» چهار سال بیشتر منتشر نمی‌شود و پس از آخرین توقیف، عمرش را می‌دهد به مجله‌ای که «توفیق» تصمیم گرفته بود در بیاورد.
  
فراز و فرود 
سال1302 که شماره‌های اول «توفیق» درآمد، مدیرش سردبیر سابق «گل زرد» یعنی حسین توفیق بود؛ با کوله‌باری از تجربیات روزنامه‌نگاری و طنزسرایی، اما در پیشانی و شناسنامه‌اش قرار بود فقط جریده‌ای اجتماعی‌، فرهنگی و غیره‌ای باشد که البته یکی دو محتوای فکاهی آن، لابه‌لای انبوه محتوای جدی، جزو مطالب اجتماعی‌اش محسوب می‌شد و لابد شاخک‌های کسی را حساس نمی‌کرد. برای همین وقتی سوابق و تاریخچه «توفیق» را می‌خوانید آن را در سه یا چهار سال نخست، نشریه‌ای با رنگ و بوی جدی، کاملاً اخلاقی و ادبی می‌بینید. از سال پنجم به بعد اما «توفیق» مجوز و امتیاز انتشار کاریکاتور را می‌گیرد و می‌شود مصداق همان نشریه‌ای که «سمیعیان» در شماره اول گل زرد گفته بود و قرار بود نه برای روشنفکر جماعت یا سیاستمدار و دولتمردان بلکه برای مردم کوچه و بازار محتوا منتشر کند. از این دوره به بعد، توفیق را می‌شود چند سالی فکاهی و طنز کامل دید و چند سال دیگر یک مجله بیشتر ادبی.     
از سال1317 که تقریباً آخرین سال مدیریت «حسین توفیق» بر آن است، توفیق به مجله‌ای کاملاً فکاهی تبدیل می‌شود. طی سال‌های 1304 تا 1320، محتویات مجله توفیق در مجموع «دست به عصا و پا به عصا» دیده می‌شود. این البته ظاهر ماجراست، چراکه در دوران رضاخان اعمال سانسور روی مطبوعات بسیار شدید است و توفیق هم که قرار نیست توقیف شود تن به سانسورهای مرسوم می‌دهد تا انتشارش ادامه پیدا کند. دوره دوم انتشار، پس از مرگ «حسین توفیق» (سال1318) آغاز می‌شود و با چند بار توقیف، تا کودتای 28مرداد 1332 ادامه پیدا می‌کند. طی این سال‌ها سانسور سفت و محکم رضاخانی از بین رفته و مثلاً فضای بازتری در حوزه مطبوعات ایجاد شده است. همین فضای باز، توفیق را طنزتر و انتقادی‌تر کرده و سبب می‌شود طنزپردازان آن دائم به دست و پای دولتمردان (به‌خصوص نخست‌وزیر) و نمایندگان فشل مجلس بپیچند. 

حزب خران
خط مشی سیاسی توفیق هم در این سال‌ها کاملاً ضد استعماری است تا جایی که علاوه بر توقیف‌های گاه و بیگاه مثلاً در اسناد شهربانی در سال1329 می‌شود نام «توفیق» را در فهرست نشریات چپ و در صدر مجلاتی دید که باید انتشارشان به طور کلی متوقف شود. هرچند توفیق برای اینکه بتواند منتشر شود از درگیری مستقیم و سربه سر گذاشتن با دربار پرهیز می‌کرد، اما در حوادث منجر به کودتای 28مرداد با مقاله‌ای که علیه شاه نوشت، مغضوب درباری‌ها شده، در جریان کودتا دفتر و خانه مدیر مسئولش (محمدعلی توفیق) تاراج و خودش هم مدتی به خرم‌آباد و بعد جزایر خارک تبعید شد. نام مجله هم بعد کودتا در فهرست مجلات مجاز به انتشار دیده نشد. 
دوره سوم انتشار از سال1336 با مدیریت «حسن توفیق» آغاز شد و حسابی رونق گرفت. این رونق را هم مدیون طنزپردازانی ازجمله پرویز نامدار (اردک میرزا)، عمران صلاحی (بچه جوادیه، زرشک، ابوطیاره)، کیومرث صابری فومنی (گل آقا)، ابوالقاسم حالت، پرویز خطیبی، یوسف خسروپور، حسین فرزام بهبودی و... بود. «توفیق» در دهه‌های30، 40 و 50  فقط خط قرمزهای سیاسی و اجتماعی حکومت پهلوی دوم را رد نکرد، بلکه رکورد محبوبیت را در بین مجلات طنز شکست. تشکیل «حزب خران» توسط اعضای تحریریه و انتشار مقالات اعضای حزب در «توفیق» ازجمله کارها و ایده‌های جالب توجه این نشریه بود که با هدف بیان ناهنجاری سیاسی و اجتماعی به زبان طنز انجام شد. متقاضیان برای عضویت در حزب خران باید ثابت می‌کردند که مثلاً می‌توانستند رشوه بگیرند ولی نگرفتند یا می‌توانستند دزدی کنند ولی نکردند. یعنی طنزپردازان «توفیق» در اقدامی رندانه، برای اینکه بتوانند راحت‌تر طنز بنویسند، خودشان را به خریت ‌زده و با این خرنمایی، سر به سر مسئولان و حکومت وقت می‌گذاشتند و انتقاد می‌کردند. با همه این‌ها اما حکومت، حضور و وجود «توفیق» را تاب نیاورد و سوم تیر ماه سال1350 بساط آن را برچید... برچید تا در سال‌های پس از انقلاب، کیومرث صابری فومنی، قدیمی‌های «توفیق» را جمع کند و «گل آقا» را راه بیندازد.  

خبرنگار: مجید تربت‌زاده