اینجا یک جراح، پزشک و گاهی یک پرستار، همه‌کاره است و آن سوی دیگر، بیماری که اصرار به کشته شدن فرزندش دارد.
این‌ها تصویری است که می‌توانید از محلی غیرقانونی برای انجام سقط جنین تجسم کنید.
هزینه و مظنه بازار سقط‌های غیرقانونی بسته به مدت زمان بارداری، متفاوت است؛ مثلاً ممکن است یک پرستار با ۱۰میلیون تومان و یک جراح عمومی همان را با ۱۲۰میلیون تومان انجام دهد، برخی هم با نگاهی دلسوزانه نگاهی به جیب درخواست‌کننده می‌اندازند و کمی نرخ را پایین‌تر مطالبه می‌کنند.
آمارهای سقط جنین هم متفاوت است؛ تازه‌ترین آمار را دوشنبه همین هفته، رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد.
به گفته صابر جباری، روزانه بیش از ۲۰۰هزار سقط یا همان قتل جنین در دنیا و حداقل هزار سقط در ایران اتفاق می‌افتد!
البته اعداد و ارقامی که تا امروز و در چند سال گذشته در این خصوص ارائه شده، متفاوت است؛ برای مثال امیرحسین بانکی‌پور، نماینده مجلس شورای اسلامی، سال گذشته در همایش ملی مبارزه با سقط جنین گفته بود: روزانه 2هزار سقط در کشور اتفاق می‌افتد که ۹۳درصد این جنین‌ها حلال‌زاده هستند.
صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت هم سه سال پیش، از ۴۰۰هزار سقط غیرقانونی و زیرزمینی در یک‌سال در کشور خبر داده بود؛ آن هم درحالی که تعداد موالید کل کشور یک‌میلیون تا یک‌میلیون و ۱۰۰هزار نفر در سال برآورد شده است؛ به‌عبارتی بیش از ۴۰درصد موالید کشور به دلیل سقط‌ جنین از بین می‌روند.
محمدمهدی آخوندی، رئیس سابق انجمن علمی جنین‌شناسی ایران که شهریور 98 آمار سالانه‌ ۳۰۰ تا ۵۰۰‌هزار سقط غیرقانونی جنین را برای آن سال تأیید کرده بود، به‌تازگی درباره همان آمار به روزنامه فرهیختگان گفته است: «تمام بحث‌هایی که داشتم، مستند به آمار و ارقامی بود که از طریق وزارتخانه و سازمان نظام پزشکی دریافت کردم. اکنون هیچ اشرافی به موضوع ندارم. برای موضوعی که ممنوع است، نمی‌توانید استنادی داشته باشید».
صابر جباری، دبیر قرارگاه جوانی جمعیت وزارت بهداشت هم که حالا اظهاراتش در خصوص ۲۰۰هزار سقط جنین بهانه ما برای گزارش حاضر شده است، به همین روزنامه می‌گوید: «آمار و مطالعات انجام‌شده همه قدیمی است، درحال حاضر آماری در دست وزارت بهداشت نیست و آمار مربوط به چهار تا پنج سال گذشته است».
مسئولان وزارت بهداشت کشورمان هم تاکنون این‌گونه آمارها را با نگاهی تردیدآمیز مورد تحلیل قرار داده و هیچ‌گاه رقم دقیقی در این خصوص ارائه نداده‌اند.
سلیمان حیدری، مدیرکل مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان این وزارتخانه می‌گوید: از آنجا که هیچ‌کس از سقط غیرقانونی در کشور آمار درستی ندارد، نمی‌توان هیچ‌یک از آن‌ها را نه رد و نه تأیید کرد!
با این‌حال انتشار همین آمارهای متفاوت توسط برخی کارشناسان سبب شده مسئولان با نگاهی جدی‌تر این چالش را مورد بررسی قرار دهند؛ به‌طوری که شهید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور دولت سیزدهم، در دومین رویداد اهدای جایزه جوانی جمعیت که بیست و نهم اردیبهشت امسال برگزار شده بود، گفته بود: باید جلو سقط جنین گرفته شود جز مواردی که پزشک حاذق اعلام می‌کند ضرورت دارد. آمار سقط جنین بالا و نگران‌کننده است و همه دست‌اندرکاران باید در این زمینه فعال شوند و ابتدا باید اقناع صورت گیرد تا همگان بدانند این «قتل نفس» است و برای کسی که مرتکب می‌شود و برای مباشر و معاون آثار حقوقی و وضعی دارد. باید گفته شود این کار حرام شرعی است و آثار متعددی دارد.

تجربیات دنیا
براساس آخرین گزارش سازمان بهداشت جهانی، هرسال 40 تا 50 میلیون سقط جنین در زنان 15 تا 44 سال در جهان اتفاق می‌افتد.
بد نیست بدانید از میان 193کشور عضو سازمان ملل، روسیه با 57.3 درصد، صدرنشین جدول آمار سقط جنین است؛ ویتنام، قزاقستان، استونی، بلاروس و رومانی در رده‌های بعدی جدول قرار دارند؛ آمریکا نیز با 20.8درصد در رده 15 قرار می‌گیرد، در این کشور که تقریباً نیمی از بارداری‌ها ناخواسته است، روزانه بیش از 3هزار سقط جنین اتفاق می‌افتد.
در این میان سقط جنین خودخواسته هنوز در نزدیک به 20کشور ازجمله بسیاری از کشورهای آفریقایی همچون مصر، سنگال، گابن، ماداگاسکار و موریتانی ممنوع است.
در آمریکای جنوبی نیز دسترسی به سقط جنین دشوار است. پایان خودخواسته بارداری در سورینام، نیکاراگوئه و السالوادور مجاز نیست. سال 1998، السالوادور قوانین سختگیرانه‌ای را در این مورد تصویب کرد. این مجازات‌ها شامل تعقیب قضایی عموماً مبتنی بر «بدترین نوع قتل» است که تا 50سال حبس دارد.

قانون چه می‌گوید؟
در قانون مدنی کشور ما درباره سقط غیرقانونی اشاره‌های بسیاری شده است؛ از جمله اینکه براساس ماده 623 این قانون، هرکس به واسطه دادن ادویه با وسایل دیگر موجب سقط جنین زن شود، به 6ماه تا یک‌سال حبس محکوم می‌شود و اگر عالماً و عامداً زن حامله‌ای را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگر کند که جنین او سقط شود به حبس از 3 تا 6 ماه محکوم خواهد شد؛ مگر اینکه ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر بوده که در هر صورت مورد حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط داده خواهد شد. براساس ماده 624 نیز هرگاه طبیب یا ماما یا داروفروش یا اشخاصی که به این عناوین اقدام می‌کنند، گرچه از نظر قانونی مجاز به مداخله در این حرفه‌ها نباشند، مباشرت به اسقاط جنین کرده یا وسایل سقط جنین را فراهم کنند مجازات آن‌ها حبس از دو تا پنج سال و پرداخت دیه است.
صالح قاسمی، نویسنده مجموعه «جنگ جهانی جمعیت» هم از قانون مدیریت سقط جنین می‌گوید؛ اما تأکید می‌کند این قانون ناقص است و هنوز به‌طور کامل به اجرا درنیامده است.
بانکی پور، نماینده مجلس هم به ماده ۵۶ قانون جوانی جمعیت اشاره می‌کند؛ ماده‌ای که در قوه قضائیه تنظیم شده است.
آن‌طور که بانکی‌پور می‌گوید، ادبیات این ماده به سمت جلوگیری از قبح‌زدایی برای سقط جنین است و اگر جنینی به صورت غیرقانونی سقط شود پروانه پزشک و داروخانه باطل می‌شود. ضمن آنکه در این قانون مقرر شده جواز سقط جنین را باید قاضی بدهد نه پزشک، به این دلیل که سلامت مربوط به علم پزشکی است اما حق حیات مربوط به علم حقوق است.
این در حالی است که رئیس مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی معتقد است همین قانون یعنی قانون جوانی جمعیت در موضوع مقابله با سقط، به اصلاح نیاز دارد!
محمود عباسی معتقد است با اینکه قانون‌گذار نوآوری‌هایی در این حوزه داشته، ولی در خصوص اصلی‌ترین و مهم‌ترین موضوع که سقط جنین در کشور است هیچ ابتکاری ندارد و متأسفانه فقط در آن قسمت‌ها به‌ویژه وقتی مواد ۵۶ و ۵۷ را بررسی می‌کنیم تقریباً می‌شود گفت ما در همین ماده ۵۶ قانون، ۲۹ اشکال اساسی دیدیم. در اینجا قانون‌گذار از این حیث هیچ ابتکاری نداشته و شاید چالش‌هایی هم ایجاد کرده، قضات ما در تفسیر و برداشت از این قانون، اختلاف نظرهای بسیار اساسی دارند، پس این قانون با مشکلات جدی مواجه و نیازمند بازنگری است.

چرا سقط جنین؟
کارشناسان در خصوص چرایی سقط جنین به دلایل بسیاری اشاره کرده‌اند؛ موضوعاتی همچون گسترش فردگرایی، ترجیح منافع فردی، تحول مفهوم خانواده و افزایش مراکز غیرقانونی سقط جنین، تغییر سبک زندگی در سال‌های گذشته و ... .
محمد اسلامی، مشاور پیشین دفتر سلامت خانواده وزارت بهداشت، افزایش سن زن، فاصله بارداری زیاد پس از ازدواج، بارداری برنامه‌ریزی نشده و تمایل نداشتن به فرزندآوری را هم به دلایل اضافه می‌کند.
اما انسیه خزعلی، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، علت مهم سقط جنین را در مسائل فرهنگی و بخشی از آن را هم اقتصادی می‌داند و تأکید می‌کند: با توجه به چالش بزرگ جمعیتی، تمرکز بر حمایت از خانواده‌ها در جنبه‌های اقتصادی و فرهنگی برای پیشگیری از سقط جنین است، آنچه پژوهش‌ها نشان می‌دهد علت عمده سقط جنین، مسائل فرهنگی و بخشی از آن هم اقتصادی است.
محمدحسین زارع‌زاده، رئیس بسیج جامعه پزشکی کشور هم در اظهاراتی مشابه می‌گوید: بررسی‌ها نشان داده 23درصد از افرادی که درخواست سقط داشته‌اند به‌دلیل اقتصادی بوده و بنابراین بیشتر مسائل مربوط به سقط جنین، مسائل فرهنگی بوده است.
دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت هم نبود اطلاعات پزشکی، روان‌شناختی و دینی را از دلایل فراوانی سقط در کشور می‌داند و معتقد است: بسیاری از مردم نمی‌دانند سقط حرمت کلی و همیشگی دارد و از لحظه انعقاد نطفه، سقط جنین حرام و متضمن دیه است.
صالح قاسمی در دسترس بودن داروهای سقط به دلیل نبود مدیریت بازار دارو را هم دلیلی برای افزایش این موضوع می‌داند.
فاطمه محمدبیگی، نماینده مجلس نیز 24 اردیبهشت امسال در اظهارنظری گفته بود:  ۸۵درصد سقط جنین‌ها در خود خانواده و توسط پدر و مادر و با آموزش‌های فضای مجازی و یا مصرف داروهای قاچاق صورت می‌گیرد.
سلیمان حیدری، مدیرکل مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان هم تأیید می‌کند بیشتر سقط جنین‌های غیرقانونی در خانه‌ها و از طریق قرص‌های خونریزی‌دهنده انجام می‌شود.

آثار سقط جنین
صالح قاسمی، کارشناس جمعیت می‌گوید: سقط‌جنین آثار بسیار مخربی روی مادر و خانواده دارد و بسیاری از کسانی که سقط غیرقانونی می‌کنند، متأسفانه قدرت باروری خود را از دست می‌دهند.
رضا منتظر، پزشک، پژوهشگر و نویسنده طب سنتی کشورمان در یادداشتی که چندی پیش نوشته بود با اشاره به برخی از تجربیات درمانی خود، از بیمارانی یاد می‌کند که اقدام به سقط جنین کرده‌‌اند . او می‌نویسد: خانم‌هایی که قصد سقط جنین دارند خیلی دقت کنند! طی سال‌ها طبابت خود، بارها شاهد مراجعه چنین بیمارانی بوده‌ام، بیمارانی که عمداً یا حتی به‌توصیه پزشک دست به سقط جنین زده‌اند و پس از آن با هجوم انواع بیماری‌های جسمی و روحی مواجه شده‌اند.
یکی از بیمارانم، پیرزن هشتاد ساله‌ای است که می‌گوید به‌علت ویار شدید دست به سقط زدم و الان 40سال است که سردرد و بی‌خوابی دارم و به هیچ درمانی پاسخ نمی‌دهد.

چه کرده‌ایم و چه باید کرد؟
به اعتقاد کارشناسان، برای مواجهه با چالش پیش رو، نخستین گام، اصلاح باورهای نادرست فرهنگی، اصلاح قوانین با هدف افزایش بازدارندگی و در دیگر گام، اجرای برنامه‌ها و طرح‌هایی است که بتواند به رفع این معضل کمک کند.
محمدحسین زارع‌زاده، رئیس بسیج جامعه پزشکی کشور در همین خصوص از اجرای طرحی به نام نفس یا همان نجات فرزندان سقط خبر داده است. طرحی که با همکاری بسیج جامعه پزشکی و وزارت بهداشت در حال اجراست و شاید بتوان آن را طرح میانبری برای افزایش جمعیت هم دانست.
آن‌طور که او می‌گوید، از نیمه دوم سال 1400 تاکنون از 4هزارو550 مورد سقط جنین جلوگیری شده است.

خبرنگار: جواد صبوحی