بررسی آمار تولید کتاب کودک و نوجوان، در گفت‌وگو با صاحبنظران
انتشار کتاب کودک به صرفه نیست
آمار خانه کتاب و ادبیات ایران حکایت از رشد تولید و شمارگان کتاب‌های کودک و نوجوان در سه ماه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه آن در سال گذشته دارد به طوری که مقایسه براساس شاخص «تعداد عنوان‌های منتشر شده» از رشد 52 درصدی در این بخش خبر می‌دهد.
بررسی «ایبنا» از بانک اطلاعاتی خانه کتاب و ادبیات ایران نشان از انتشار 6 میلیون و 258 هزار و 908 نسخه کتاب در سه ماهه نخست سال جاری در گروه کتاب کودک و نوجوان دارد که این آمار در مقایسه با بهار سال گذشته که این شاخص بر روی عدد 4 میلیون و 281 هزار و 163 نسخه ایستاده بود؛ گواه بر رشد قابل توجه 46 درصدی از نظر شمارگان است.
رشدی که البته به گفته ناشران این حوزه با ابهام‌ها و پرسش‌هایی همراه است چون وضعیت انتشارات کودک و نوجوان در سال جاری، اگرچه در فروش نسبت به پارسال بهتر بوده است اما نشانی از رشد در تولید و شمارگان ندارد.
یک اشتباه محاسباتی
به باور «علی کاشفی خوانساری» نویسنده کودک و نوجوان، آمار در عین حال که ابزار خوبی برای تحلیل است ولی ممکن است گاهی ما را به اشتباه بیندازد. او در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: رشد تولید و شمارگان کتاب در سه ماهه نخست امسال نسبت به سه ماهه نخست پارسال یک واقعیت است چون توقف تولید در سال گذشته به دلیل تعطیلی‌های کرونا موجب شد میزان تولید کتاب کودک و نوجوان افت کند و از سوی دیگر اگر کتابی هم تولید می‌شد، در سایت خانه کتاب ثبت نمی‌‌شد چون سال گذشته نمایشگاه کتاب تهران برگزار نشد و ناشران عجله‌ای برای ثبت آمار و اطلاعات خودشان در سامانه خانه کتاب نداشتند.
او می‌افزاید: خوشبختانه امسال با فروکش کردن کرونا، تولید کتاب کودک و نوجوان آغاز شد، ضمن اینکه در اسفندماه سال گذشته به دلیل هک شدن سایت‌های دولتی، امکان دسترسی به سایت‌های وزارت ارشاد وجود نداشت و کل کارهایی که پارسال منتشر شده بودند در سه ماهه نخست امسال ثبت شدند و در آمار این مقطع زمانی قرار گرفتند. در واقع ناشرها عجله داشتند کتاب‌هایشان را ثبت کنند تا امکان ارائه آن را در نمایشگاه کتاب تهران و نمایشگاه کتاب مجازی امسال داشته باشند.
این پژوهشگر حوزه ادبیات کودک و نوجوان ادامه می‌دهد: به هر حال شکی نیست که تعداد عناوین کتاب‌های منتشر شده در سه ماهه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته اما تولید همه این عناوین مربوط به این بازه زمانی نیست.
کاشفی خوانساری تأکید می‌کند: واقعیت این است که امروز وضعیت کتاب کودک و نوجوان بسیار بد و اسفناک است. با توجه به مشکلات عمومی اقتصادی کشور و در شرایطی که مصرف گوشت و میوه در میان مردم به یک سوم کاهش پیدا کرده، طبیعی است که وضعیت کتاب چطور می‌شود.
این نویسنده و شاعر کودک و نوجوان با اشاره به افزایش چند برابری قیمت کاغذ توضیح می‌دهد: در این شرایط تقریباً برای هیچ ناشری، انتشار کتاب کودک مقرون به صرفه نیست. از سوی دیگر حمایت‌های هیئت خرید کتاب کودک وزارت ارشاد و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان هم کاملاً متوقف شده و کتابی از ناشران خریداری نمی‌شود. خبری هم از توزیع کاغذ دولتی نیست بنابراین تا حد زیادی تولید کتاب کودک فعلاً متوقف شده است. ضمن اینکه قیمت تمام شده کتاب آن قدر بالا رفته که خریداری برای آن وجود ندارد.
اشکالات سایت خانه کتاب
او درباره اقبال مخاطب کودک و نوجوان به کتاب‌خوانی عنوان می‌کند: هنوز بسیاری از والدین باور دارند کتاب گزینه خوبی برای سرگرمی بچه‌هایشان است حتی اگر خودشان کتابخوان نباشند. کتاب کودک بر خلاف کتاب بزرگسال که انتشار دیجیتالی ندارد و همچنان وابسته به نسخه کاغذی است ولی اوضاع فروش و اقبال به کتاب کودک خیلی بد نیست بنابراین با توجه به افزایش قیمت کتاب‌های جدید، کتاب‌های قدیمی که هنوز به قیمت قبل فروش می‌روند با شرایط بهتری مواجه‌اند.
به گفته این نویسنده و پژوهشگر، ضرورت تشکیل مؤسسه خانه کتاب؛ اطلاع‌رسانی و ارائه آمار و داده‌های حوزه کتاب است اما در بازسازی سایت این مجموعه، میزان دسترسی و جست‌وجوهای حرفه‌ای برای پژوهشگران این حوزه بسیار محدود شده است. وی خاطرنشان می‌کند: من علت این پنهان کردن یا محدود کردن اطلاعات را نمی‌دانم. امیدوارم این مسئله رفع شود تا بتوان با فیلترهای تخصصی، امکان جست‌وجوی حرفه‌ای را برای بررسی آمار انتشار کتاب‌ها داشت در حالی که اکنون این امکان در سایت جدید خانه کتاب وجود ندارد به همین دلیل نمی‌توانم آمار خانه کتاب را در افزایش میزان تولید و شمارگان کتاب‌های کودک و نوجوان رد یا تأیید کنم.
سال خوب برای فروش، بد برای تولید
محمدرضا مقدم، مدیر انتشارات کودک و نوجوان «عروج اندیشه» درباره آمار اعلام شده خانه کتاب درباره افزایش 50 درصدی عناوین و شمارگان کتاب‌های کودک و نوجوان طی سه ماهه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه آن در سال گذشته به خبرنگار ما می‌گوید: این آمار برای انتشارات ما نه تنها افزایش نداشته که کاهش هم داشته است. مثلاً 10سال پیش اگر 50عنوان کتاب منتشر می‌کردیم هر کدام با شمارگان 10 هزارتایی بود ولی اکنون 40 عنوان کتاب در سال منتشر می‌کنیم که هر کدام با شمارگان حدود 5 هزارتایی برای کتاب‌های کودک و نوجوان است.
او آخرین تولیدات قابل توجه انتشاراتش را مربوط به اواخر سال 98 دانسته و اضافه می‌کند: ما در دو سال اخیر هم کار منتشر کردیم ولی عناوین و شمارگان رو به کاهش بوده است نه افزایش. با وجود اینکه فروش امسال ما خوب بوده اما شرایط تولید رو به رشد نبوده است.
این ناشر با اشاره به تأثیر برپایی نمایشگاه کتاب در سال جاری بر میزان فروش کتاب خاطرنشان می‌کند: آمار فروش را باید جدای از آمار تولید دید، امسال آمار فروش کتاب‌های کودک و نوجوان نسبت به سال گذشته خوب بود اما این افزایش به معنای بهبود وضعیت تولید در این حوزه نیست. نمایشگاه کتاب به دلیل کرونا دو سال برگزار نشد و امسال از برگزاری آن استقبال شد اما بیشتر ناشران، کتاب‌های دپو شده در انبارشان را برای فروش به نمایشگاه آوردند که خوشبختانه فروش خوبی هم در نمایشگاه کتاب امسال شاهد بودیم.مقدم با بیان اینکه چاپ و انتشار کتاب کودک و نوجوان، فرایند طولانی‌تر و پرهزینه‌تری نسبت به کتاب بزرگسال دارد می‌گوید: کتاب کودک نیاز به تصویرگری دارد که کار را زمانبر می‌کند. ضمن اینکه وضعیت گرانی کاغذ هم در میزان تولید و شمارگان کتاب بی‌تأثیر نبوده و اخیراً هم کاغذ یارانه‌ای به ما داده نشده است.
او در پایان یادآور می‌شود: من معتقدم کتابخوان همیشه بوده و هست ولی کتاب باکیفیت و با محتوای خوب در بازار نشر کم است. اگر کتاب با محتوای خوب روی ویترین‌های کتاب‌فروشی‌ها باشد مشتری کتابخوان هست، شاید از 100عنوان کتاب 50 عنوان کتاب خوب و خواندنی پیدا شود در حالی که اگر بازار از کتاب‌های خوب اشباع شود، مشتری کتابخوان به حد کفایت وجود دارد.
خبرنگار: زهره کهندل