نهادی که نقشی محوری در تحولات اسلامی از صدر اسلام تاکنون داشته است؛ مسجد چه در زمان نبی مکرم و چه در زمان امیرالمؤمنین(ع) و در دوره‌های بعد تا امروز همواره محل تربیت و رویش نیروهای مؤمن و موحد بوده و در دوره‌ها و فرهنگ‌های مختلف بومی با اثرگذاری‌های متنوع و شگرف نقش‌آفرینی کرده است. مسجد مرکز همه تصمیم‌گیری‌های مهم و کارهای بزرگ بوده و همواره مساجد در طول تاریخ فرهنگ‌ساز و جریان‌ساز و مکانی برای گسترش معنویت در جامعه بوده‌اند. «خانه‌ خدا و خانه‌ مردم؛ خلوت اُنس با خدا و جلوت حشر با مردم، کانون ذکر و معراج معنوی و عرصه‌ علم و جهاد و تدبیر دنیوی؛ جایگاه عبادت و پایگاه سیاست، دوگانه‌های به هم‌پیوسته‌ای است که تصویر مسجد اسلامی و فاصله‌ آن با عبادتگاه‌های رایج ادیان دیگر را نمایان می‌سازد». 18/7/1389
حضور جوانان و نوجوانان، روحانیون و معلمان آگاه و دلسوز و همه اقشار جامعه می‌تواند مساجد را به کانون ذکر، عبادت، اندیشه و معرفت مبدل ساخته و نسل جوان را از گزند تهاجم‌های فکری و فرهنگی مصون سازد. اما برای اینکه یک مسجد به جایگاه تراز اسلامی خود برسد، حتماً باید به جایگاه واقعی مسجد واقف باشیم و از سوی دیگر برای نقش‌آفرینی مساجد برنامه‌ر‌یزی کنیم.

از محراب عبادت تا میان‌داری در جهاد
مسجد محل ذکر و یاد خدا و از سوی دیگر محلی برای تدبیر مسائل اجتماعی از خاستگاه دینی است. مسجد به‌عنوان ابتکار ناب اسلام، هیچ‌گاه در جوامع اسلامی، اصالت و ارزش خود را از دست نداده و نمی‌دهد؛ این‌گونه نیست که تاریخ مصرفی داشته باشد و روزگارش به سر آید. در هر جامعه‌ای از مسجد و اهمیت راهبردی مسجد غفلت شود، آن جامعه ضرر خواهد کرد و عقب خواهد رفت. در تاریخ معاصر ایران همین مساجد بودند که پایگاه روشنگری و ترویج افکار صحیح اسلامی و ضدطاغوتی بودند؛ همین مساجد بودند که مردم را همدل و همصدا علیه استکبار و استبداد شاهنشاهی کردند. مردم مؤمن انقلابی‌ که براساس آموزه‌های ضداستکباری و ظلم‌ستیزانه قرآنی، با هدف تحقق حکومت دینی کنار یکدیگر قرار داشتند و نبض مبارزه در هر محله را در دست می‌گرفتند و مبارزه گسترده و فراگیر با رژیم پهلوی را تا رسیدن به پیروزی انقلاب اسلامی ادامه دادند، مساجد را به پایگاه مبارزه تبدیل کردند. در دوران جنگ تحمیلی نیز نهاد مسجد با نقش‌آفرینی فعال، محلی برای اعزام و پشتیبانی از رزمندگان دفاع مقدس شد. فرهنگ جاری توحیدی مسجد، هیچ‌گاه متوقف نشده و مساجد در طول سال‌های گذشته در عرصه‌های کمک‌های مؤمنانه و دست‌گیری از اقشار ضعیف، خدمات اجتماعی، تربیت و آموزش نیروی انسانی و فرهنگ‌سازی، خدمات متنوعی انجام داده‌اند. همین تجربه سال‌های گذشته در دوران شیوع بیماری کرونا نشان می‌دهد چگونه مسجد در میان معرکه‌ها ایستاده و هرگاه هجوم یا خطر یا تنگنایی در جامعه حس شده، به سرعت به میان‌دار حرکت جهادی مبدل شده است.

نسخه‌ هدایت زندگی فردی و اجتماعی
اسلام دینی است که خود را در گوشه عبادتگاه یا در بعد زندگی فردی انسان محدود نکرده است. از منظر قرآن، تمامی صحنه‌های مختلف زندگی انسان آوردگاه حق و باطل است و انسان باید با تمسک به قرآن و دستورات دینی، با بصیرت وظیفه خود را تشخیص دهد. در زیست مؤمنانه همان‌گونه که مسجد دارای ابعاد دنیوی و اخروی است، قرآن کریم نیز دارای وجوه متفاوت اما مرتبط با زندگی انسان است؛ «قرآن صرفاً معطوف به انس فردی افراد و مناجاتشان با پروردگار نیست بلکه جامعه مأنوس با قرآن در همه جهات فردی، خانوادگی، اجتماعی و حتی سیاسی رشد خواهد کرد». 06/02/1399 از این منظر قرآن به یک بخش محدود از زندگی بشر اختصاص ندارد، بلکه «هدایت قرآنی، مربوط به همه‌ گستره‌ عظیم زندگی بشر است؛ یعنی این جور نیست که قرآن در یک بخشی انسان را هدایت کند و در یک بخش دیگری از مواردِ مورد نیاز بشر و زندگی بشر، انسان را مهمل بگذارد و بی‌اعتنا عبور بکند؛ نه، قرآن مشرِف به همه‌ گوشه و کنارهای صحنه‌ زندگی و میدان حضور بشر است». 25/01/1400

مسجد محل رونق معنوی محله
بدون شک برای گسترش فرهنگ قرآنی در جامعه، انجام کارهای تشکیلاتی و استفاده از شبکه وسیع مساجد که به شکل بومی و محلی و به صورت خودجوش فعالیت می‌کنند از مهم‌ترین کارهاست. دست‌اندرکاران مساجد و نیروی‌های مؤمن با برنامه‌ریزی، نوآوری و تلاش مضاعف می‌توانند در مسیر قرآنی شدن جامعه قدم‌های مهمی بردارند. «در زمینه‌ فعالیت‌های قرآنی، خب کارهای خیلی خوبی شده؛ لکن این‌ها کافی نیست؛ ما به تلاش‌های بیشتری احتیاج داریم. یکی از پیشنهادهایی که به ما شد و کار درستی است و من مطرح می‌کنم و شماها هر کدام که می‌توانید انجام بدهید، این است که مساجد یک محل حالا مثلاً در تهران، مساجد فلان بخش از تهران که سه تا، چهار تا، پنج تا مسجد است هر کدام از این‌ها یک پایگاه قرآنی باشند و با هم ارتباط داشته باشند؛ این‌ها بروند به مهمانی آن‌ها، آن‌ها بیایند به جلسه‌ این‌ها؛ با هم مسابقه بدهند».14/01/1401 حضور مجتمع مؤمنان در مساجد و برنامه‌ریزی تربیتی و تشکیلاتی با محوریت قرآن کریم در شکل‌های گوناگون جلسات قرائت و تلاوت، تفسیر، حفظ و برگزاری برنامه‌هایی همچون مسابقات قرآنی که منجر به تشویق نوجوان و جوانان و ایجاد انگیزه و شور می‌شود می‌تواند رونقی معنوی به محلات هر شهر و روستا بدهد و عطر قرآن هر کوی و برزن و فضای معنوی کشور را معطر سازد.

هر مسجد یک پایگاه قرآنی
مسجد به عنوان پایگاهی برای تواصی به حق و رشد و تعالی معنوی، همواره محل تربیت نسل‌های مؤمن بوده است، ظرفیتی که اگر به‌درستی به‌کار گرفته شود می‌تواند بهترین محل برای تربیت و رشد نوجوان و جوان باشد، جوان را با فرهنگ قرآنی تربیت کرده و دستورات قرآنی را در وجودش نهادینه نماید. همکاری ائمه جماعات، هیئت امنای مساجد، پایگاه‌های بسیج، هیئت و کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد و مراکز دخیل در هر مسجدی، در فعال‌سازی این ظرفیت‌ها نقش مهم و اثرگذاری خواهد داشت. علاوه بر فعال بودن هر مسجد، یکی ازکارهای مهم دیگر شکل‌گرفتن شبکه مساجد محلات و همکاری و تعامل آن‌ها با یکدیگر است؛ ارتباطی که به ترویج فرهنگ قرآنی کمک می‌کند. این موضوع از آنجایی دارای اهمیت مضاعف می‌شود که رهبر انقلاب، راهکار تحقق هدف تربیت 10 میلیون حافظ قرآن را از مسیر نقش‌آفرینی مساجد می‌بینند؛ «جوان‌های ما باید وارد عرصه‌ قرآن‌خوانی، به‌خصوص حفظ قرآن بشوند که ما خب حافظ [قرآن] زیاد لازم داریم؛ من چند سال پیش هم عرض کردم؛ تلاش‌هایی هم شده منتها هنوز تا آنجا خیلی فاصله داریم. اگر بخواهید آن 10 میلیون را تأمین بکنید، راهش این است که نوجوان‌های ما وارد وادی قرآن بشوند؛ نوجوان که وارد شد حفظ آسان می‌شود؛ راهش هم این است که در مساجد این کار اتفاق بیفتد؛ هر مسجدی یک پایگاه قرآنی بشود؛ مساجد این محل با همدیگر ارتباط داشته باشند، همکاری داشته باشند؛ اساتیدشان این‌ها را با هم آشنا کنند». 14/01/1401
پایان اینکه مسجد سنگر است و امروز مساجد با توجه به نرم‌افزار فکری و فرهنگی اصیل اسلامی که برگرفته از قرآن است می‌توانند در میانه هجمه جنگ ترکیبی دشمن، نوجوان و جوان را با زلال معارف اسلامی آشنا و با تلاشی از جنس جهاد تبیین، شبهات و هجمه‌های دشمنان را خنثی و نسل جوان را برای نقش‌آفرینی در مسیر انقلاب آماده کنند. راهی که جز با تمسک به قرآن، فهم جایگاه تمدنی مسجد، فعالیت جهادی و خستگی‌ناپذیر نیروهای مؤمن، حرکت برنامه‌ریزی شده و همکاری و مشارکت مؤمنان امکان‌پذیر نخواهد بود.