یک شهر میهمان حرم آقا(ع)
اسناد تاریخی آستان قدس رضوی از مراسم ویژه ماه رمضان در حرم مطهر چه میگویند؟
حرم مطهر رضوی هر ساله در ماه میهمانی خدا مراسم ویژهای را از مناجاتخوانی تا اطعام تدارک میبیند. این مراسم به دلیل برخورداری از قدمت طولانی در اسناد تاریخی آستان قدس رضوی با عناوین مختلف ثبت شدهاند. در این گزارش میخواهیم این اسناد را با هم ورق بزنیم. مراسمی که در ماه پرفیض و برکت رمضان در حرم مطهر رضوی برگزار میشود، از سفرههای افطاری گرفته تا مراسم ترتیلخوانی، قرائت قرآن کریم و اذان گفتن مؤذنها در هنگام افطار و سحر، دارای دستورالعملهایی بوده که با مطالعه اسناد تاریخی آستان قدس رضوی شاید برخی از آنها را بدانیم و از برخی دیگر مطلع نباشیم.
نقارهزنی رؤیت هلال ماه
آداب عمومی برای رؤیت هلال هر ماه در آداب اسلامی بیان شده است، اما رؤیت هلال ماه رمضان از اهمیت خاصی برخوردار است. مردم که در روز پیش از اعلام رؤیت هلال به پیشواز رفتهاند گوش به صدای نقارههای بارگاه رضوی بودهاند. به رسم دیرینه هنوز هم صدای نقاره زدن خادمان در زمان اعلام دیده شدن ماه مبارک رمضان در صحن و سرای رضوی به گوش میرسد.
آیین قدیمی هل هلاک یا رمضان
این آیین در کشورهای مسلمان بهخصوص کشورهای عربی به مناسبت فرا رسیدن ماه مبارک رمضان برگزار میشود. در مشهد قدیم نیز این رسم وجود داشته که جمعی از کودکان و نوجوانان در محلهها و کوچههای مناطق خود با خواندن شعر در مدح و ثنای اهلبیت(ع) در مورد این ماه پربرکت شعر خوانده و خانه به خانه و کوچه به کوچه اولین شب از حلول ماه مبارک رمضان را به دیگران تبریک و شادباش گفته و رسیدن این ماه راه مژده میدهند. در این آیین که به آن «رمضان خوانی» گفته میشود جوانان با چرخیدن در محلات به شعرخوانی میپرداختهاند. در این زمان، صاحبخانهها باید با هدیهای کوچک مثل آجیل یا شکلات، این تبریک را پاسخ میگفتند. رمضان خوانی در دیگر نواحی خراسان نیز رواج داشته و معمولاً با جمع کردن کمک مالی همراه بوده است.
مراسم سلام برای دومین امام(ع)
روزی که متعلق به امام حسن(ع) است همیشه پر از خیر و برکت است و مردم به پشتوانه
کریم اهل بیت(ع) جشن میلاد امام حسن(ع) را به بهترین شکل برگزار میکنند. میلاد امام حسن مجتبی(ع) در مشهد از دیرباز با پخش نان، دستگیری از نیازمندان و برپایی سفرههای افطار برای عموم در محلات همراه بوده است.
برگزاری مجلس سلام و چراغانی حرم برای میلاد حضرتامام حسن(ع) رسمی بوده که خادمان حریم حرم، هرسال در ماه مبارک رمضان برگزار میکرده اند. این مراسم که پس از اذان مغرب در ایوان طلای صحن قدیم برپا میشده، شامل پذیرایی از میهمانان ویژه با شربت و شیرینی میشده است. خادمان در این شب همه صحنهای حرم را با شمع، چراغ نفتی یا چلچراغهای قدیمی چراغانی میکرده اند و این روشنایی تا سحر ادامه داشته است.
و اما شبهای قدر
در شبهای نزول قرآن برخلاف سایر شبها صحن و سرای رضوی در نور شمعها و چلچراغها روشن بود، حتی قندیلها، پیهسوزها و مشعلها هم روشن میماند تا مراسم شبهای قدر باشکوه و عظمت خاصی برگزار شود.
بخشی از اسناد که بیانگر حال و هوای حرم مطهر در شبهای قدر هستند، مربوط به دوره صفویاند، این اسناد نشان میدهند همزمان با شبهای احیای قدر، مراسم ویژهای در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به صورت یک سنت، هر ساله برگزار میشده است. در این ایام، مستغلات و دکانهای مربوط به حرم مطهر رضوی تعطیل و برخلاف شبهای دیگر که در ابتدای شب چراغهای حرم مطهر خاموش میشده، در این ایام حرم مطهر تا صبح روشن بوده و چراغ خانه
علی بن موسیالرضا(ع) نیز به نشانه احیا تا صبح روشن میمانده است. همچنین در این شبها، نقارهنوازی و نواختن طبل ممنوع بوده است.
اسناد دیگری هم وجود دارد که روایتگر برپایی مراسم «نخلبندی» در دورههای صفویه و افشاریه است. در این مراسم پس از تزئین سازهای چوبی به نام «نخل» با وسایل و اشیای مختلف، مجلس روضهخوانی به منظور عزاداری سالروز شهادت امیرالمؤمنین علی(ع) دایر میشده است. قدمت قدیمیترین سند مرتبط با روضهخوانی در شب بیستویکم ماه رمضان به سال 1112 هجری قمری میرسد.
جشن و سرور برای پایان یک ماه روزهداری
عید فطر از جمله اعیاد مهمی بوده که کارکنان حرم مطهر رضوی از زمانی که تشکیلات اداری این نهاد شکل گرفت به برگزاری جشن و سرور میپرداختند و پایان یک ماه روزهداری را در قالب یک مراسم شاد برای زائران و مجاورین دلپذیر میکردند.
جالب است بدانید سند «اعطای خلعت به امیرمحمد صالح خطیب الحسینی در ماه شوال، 1021 هجری قمری» به عنوان قدیمیترین سند مرتبط با عید فطر آرشیو اسناد آستان قدس رضوی محسوب میشود. در این سند و سندهای مشابه آن بیشتر به هزینههای صاحبجمعان، خبازخانه، شربتخانه، حویجخانه(محل نگهداری وسایل آشپزی) و قصابخانه، در نخستین روز ماه شوال (عید فطر) اشاره شده که بیانگر پذیرایی از میهمانان مراسم عید فطر حرم مطهر رضوی با غذا، شربت و شیرینی است.
از طرف دیگر، مجلس جشن عید فطر در دوره قاجار در این ساحت مقدس اهمیت بیشتری داشته، بهطوری که با حضور متولیباشی، والی خراسان و سایر صاحبمنصبان آستانه، مجلسی در ایوان طلای صحن قدیم برگزار میشده و پیشخدمتهای آستانه با شیرینی، حلوا و شربتی که تحویلداران فراهم میکردند، از حاضران در مراسم پذیرایی میکردند.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه