​​​​​​​مرحوم آیت‌الله محمد واعظ زاده خراسانی همان دغدغه‌ای را داشت که علمای بزرگ و فرهیخته جهان اسلام، از سید جمال‌الدین اسدآبادی تا آیت‌الله العظمی بروجردی، شیخ محمود شلتوت و امام خمینی(ره) داشتند؛ نگران به خاطر انشقاق در امت اسلامی و سوءاستفاده استعمار از این اختلافات عالم‌سوز. همین رویکرد، آیت‌الله واعظ‌‌زاده را به چهره‌ای جهانی بدل کرد.

عالم «کثیر الاستاد»
آیت‌الله واعظ ‌زاده در سال 1304شمسی در مشهد به دنیا آمد و مقدمات را نزد استادان حوزه علمیه این شهر مقدس و نیز پدر دانشمندش، مرحوم شیخ مهدی واعظ خراسانی فراگرفت. آیت‌الله واعظ ‌زاده را باید در زمره علمای «کثیر الاستاد» به شمار آوریم. او در مجلس درس بسیاری از بزرگان دوران خود حضور داشت؛ از استادان بنامی که آن مرحوم در درس آن‌ها شرکت ‌کرد، می‌توانیم به آیات هاشم قزوینی، مجتبی قزوینی، احمد آقازاده، محمدکاظم دامغانی، غلامحسین بادکوبه‌ای، سیدیونس اردبیلی، سیف‌الله ایسی، میرزامهدی اصفهانی، میرزامهدی آشتیانی و نیز آیات عظام امام خمینی(ره)، بروجردی، حجت، اراکی، گلپایگانی و علامه طباطبایی اشاره کنیم. این کثرت استاد و فیض حضور در مجالس علمای اعلام، از سه جهت برای مرحوم واعظ ‌زاده بابرکت بود؛ نخست آنکه بر سطح دانش وی می‌افزود و او را در میان فضلای جهان تشیع و بلکه جهان اسلام، ممتاز می‌کرد؛ دوم آنکه این آشنایی سبب اعتماد علمای بزرگ و مراجع بنام تقلید نسبت به آیت‌الله واعظ‌زاده می‌شد و حضور وی را در فعالیت‌های تبلیغی و... افزایش می‌داد؛ چنان‌که در سال 1333شمسی با دستور استادش، مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی، در گروهی که برای نگارش کتاب ارجمند «جامع احادیث الشیعه» فعالیت می‌کردند، عضویت یافت و افزون بر حاشیه‌ها و برخی توضیحات، مقدمه این اثر سترگ نیز به قلم مرحوم واعظ ‌زاده نوشته ‌شد؛ سوم اینکه این آشنایی گسترده با وجود حافظه شگفت‌انگیز مرحوم واعظ ‌زاده، وی را به یکی از برجسته‌ترین منابع و معرفی‌کنندگان علمای بزرگ به نسل جدید تبدیل کرد. او پس از مراودات گسترده با علمای بزرگ اهل‌ سنت به ویژه در مصر، نسبت به زندگی و تفکرات آن‌ها نیز اطلاعات جامعی بدست آورد و بعدها این اطلاعات را هم، بدون هیچ چشم‌داشتی در اختیار علاقه‌مندان قرار داد.

پل میان حوزه و دانشگاه
مرحوم آیت‌الله واعظ ‌زاده خراسانی به طور قطع سبقه‌ای حوزوی داشت، اما دانشگاه نیز از فیض حضور وی بی‌بهره نماند. او در سال 1339شمسی حدود دو سال پس از گشایش دانشکده معقول و منقول مشهد (دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی)، عضو هیئت علمی این دانشکده شد و به تدریس علوم منقول و حدیث برای دانشجویان پرداخت. این اقدام سبب انتقال بخشی از ظرفیت علمی حوزه به دانشگاه شد و نقش بسیار مهمی در نزدیکی روابط این دو پایگاه علمی در مشهد داشت. همزمان، آیت‌الله واعظ ‌زاده در کنار تحقیقات و انتشار آثار علمی برای حوزه‌های علمیه، به انتشار مقاله در مجلاتی که بیشتر صبغه دانشگاهی داشتند هم، پرداخت. علاوه بر مجله دانشکده الهیات مشهد، رد پای آثار ناب و کم‌نظیر او را می‌توان در «نامه آستان ‌قدس» ارگان رسمی آستان قدس رضوی هم یافت که از اواخر دهه 1330 تا اوایل دهه 1350 منتشر می‌شد و در آن بزرگانی مانند استاد محمدتقی شریعتی، دکتر محمدرضا شفیعی ‌کدکنی، روانشاد عبدالحمید مولوی و... مقالاتی را به صورت پیوسته منتشر می‌کردند. نوشته‌های آیت‌الله واعظ ‌زاده در «نامه آستان‌ قدس» بیشتر حول محور علم حدیث و معرفی آثار برجسته‌ای مانند «کافی» دور می‌زد.

تکاپوهای تقریبی
آیت‌الله واعظ ‌زاده به دلیل حضور در درس بزرگان این عرصه مانند آیت‌الله العظمی بروجردی، سخت به تقویت تقریب مذاهب علاقه داشت و با وجود سن زیاد، هر چه در توان داشت برای رونق تقریب در جهان اسلام به کار می‌گرفت. آیت‌الله واعظ ‌زاده نخستین رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی بود و در مجمع علمای جهان اسلام نیز حضور می‌یافت. کمتر کنگره یا همایش مرتبط با تقریب و وحدت اسلامی برگزار شده ‌است که آیت‌الله واعظ‌ زاده در آن حضور نداشته باشد. کسانی که مانند نگارنده، از نعمت هم‌صحبتی – هر چند محدود و مختصر – با آن مرحوم بهره‌مند بوده‌اند، می‌دانند وی با چه عشق و علاقه‌ای درباره تقریب سخن می‌گفت و چگونه با تسلط کم‌نظیر خود بر تاریخ، فقاهت و حدیث، به مبارزه با تفکرات تکفیری می‌پرداخت. 
این عالم و دانشمند برجسته جهان اسلام، روز 28 آذر سال 1395، در 91سالگی دار فانی را وداع گفت و پیکرش در حرم مطهر رضوی به خاک سپرده ‌شد.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت