سال 2022 میلادی که واپسین روزهای آن را سپری می‌کنیم، شاهد تحولات چشمگیری در عرصه سیاست خارجی عربستان سعودی بودیم. با آنکه برخی تحلیلگران، مبنای این تغییرات را اقتصادی قلمداد کرده‌اند اما به نظر می‌رسد محمد بن‌سلمان درک دقیقی از دوران گذار جهانی پیدا کرده است؛ دورانی که در آن، جهان در وضعیت تحول و دگرگونی بنیادین قرار گرفته و ائتلاف‌ها و اتحادهای جدیدی در حال شکل‌گیری است و گسست‌های فراوانی را به همراه خواهد داشت. پس انتخاب این رویکرد از سوی حاکمان سعودی تحت تأثیر دو مؤلفه «انتقال قدرت به شرق» و «افول قدرت آمریکا» است. برای اثبات فرضیه تغییر در سیاست خارجی ریاض می‌توان به چند گزاره مهم اشاره کرد که در زیر به آن‌ها می‌پردازیم.

شکاف در روابط با ایالات متحده
سفر چند ماه پیش جو بایدن به عربستان و نوع استقبال بن‌سلمان از وی در مقایسه با دونالد ترامپ آشکار کرد شکاف‌های جدی بین واشنگتن و ریاض در حال شکل‌گیری است. برخی سایت‌ها ازجمله دویچه وله از این دیدار با تیتری مانند «سفر بایدن به عربستان؛ مشتی که آمریکا را دو شقه کرد» یاد کردند و نوشتند ایالات متحده دچار اختلاف درونی بر سر نوع رابطه با سعودی شده است.
هر چند محمد بن‌سلمان، مسئول قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد عربستان سعودی بود اما این سفر حکایت از آن داشت که آمریکا به‌راحتی از اهداف حقوق بشری خود برای دستیابی به منافع اقتصادی چشم‌پوشی می‌کند. جالب آنجاست بایدن به‌ویژه در مبارزات انتخاباتی‌اش از عربستان به‌شدت انتقاد کرده و گفته بود دیداری از ریاض نخواهد داشت اما بی‌درنگ پس از پیروزی به عربستان سفر و ضمن شرکت در نشست خلیج‌فارس، با بن‌سلمان دیدار کرد که در داخل نیز مورد انتقادهای شدید قرار گرفت. اما برخورد سرد بن‌سلمان با بایدن نشان داد وی از آمریکا برای تضمین قدرت و تثبیت پایه‌های حکومت خود استفاده می‌کند و تمایل چندانی ندارد همه تخم‌مرغ‌ها را در یک سبد بگذارد.

فصل جدید سیاست سعودی
سفر رهبر چین به عربستان و دیدار با مقام‌های ارشد سعودی و همچنین ملاقات با سران کشورهای عرب فصل تازه‌ای را در سیاست خارجی این کشور رقم زد. برخی تحلیلگران این مسئله را یک تحول جدی در سیاست خارجی شاهزاده بن‌سلمان می‌دانند و برخی دیگر نیز از این سفر، تنها با اهداف اقتصادی یاد می‌کنند اما به نظر می‌رسد بن‌سلمان افق‌های جدیدی را در پس پرده رابطه با چین جست‌وجو می‌کند. از حضور در ائتلاف‌ها و پیمان‌های جدید گرفته تا رقابت و جدال با ایران را می‌توان از مهم‌ترین علت‌های گسترش روابط ریاض – پکن دانست. شاهزاده سعودی که یکی از پرچالش‌ترین دوران مناسبات خود با غرب در دهه‌های اخیر را تجربه می‌کند درصدد است با فاصله گرفتن از غرب بتواند در تعاملات رسمی با شرق نیز جای پایی محکم برای خود جست‌وجو کند. گردش به شرق ریاض در سال گذشته میلادی شگفتی‌ساز شد و نشان داد عربستان دیگر قائل به رویکرد یک‌طرفه به واشنگتن نیست و امضای قراردادهای متعدد در حوزه انرژی و گردشگری با پکن، نشان‌دهنده توجه جدی عربستان به شرق است.

همراهی با پوتین در اوپک پلاس
در بحبوحه جنگ اوکراین و نیاز شدید غرب به منابع انرژی، گروه اوپک‌پلاس متشکل از تولیدکنندگان عمده نفت خام شامل روسیه به همراه کشورهای عضو اوپک، به کاهش تولید نفت به میزان ۲میلیون بشکه در روز در آستانه فصل سرما در غرب رأی دادند. این مواجهه عربستان سبب افزایش بهای نفت در جهان و ضربه به دموکرات‌ها در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره آمریکا بود. شاید بتوان گفت جالب‌ترین موضع در واکنش به همراهی عربستان با روسیه در کاهش 2میلیون بشکه نفت در اوپک پلاس را سناتور سندرز داشته است. وی اذعان کرد: عربستان با همراهی روسیه به اقتصاد آمریکا آسیب می‌رساند. او ریاض را به عنوان بدترین نقض‌کننده حقوق بشر در جهان دانسته و خواستار بیرون آورده شدن همه نیروهای نظامی آمریکا از عربستان و توقف فروش جنگ‌افزار به این کشور غرب آسیا شده است. سندرز همچنین خواهان تعطیل شدن کارتل نفتی عربستان که بهای نفت خام را در جهان تعیین می‌کند، شد. این‌ها نشان‌دهنده فاصله گرفتن عربستان از رویکرد پیشین خود بود.

نگاه به شرق، همگرایی و واگرایی
 در جمع‌بندی نهایی سیاست خارجی سعودی در یک سال گذشته می‌توان اذعان کرد چرخش جدی در سیاست خارجی این کشور در حال اتفاق است. ریاض تصمیم گرفته در عوض حل منازعات کنونی پیش روی خود با ایران و یمن و کشورهای جبهه مقاومت، با ارائه راهکارهای جدید بتواند برای حل و فصل مسائل منطقه‌ای تلاش کند. نوعی تجدیدنظرطلبی در روابط روبه‌افول با آمریکا در دستور کار بن‌سلمان قرار دارد. هر چند به نظر می‌رسد نوع رویکرد بایدن و شی به عربستان رویکردی اقتصادی است اما بن‌سلمان رویکرد سیاسی را در پس تبادلات اقتصادی جست‌وجو می‌کند و واکنش تند ایران در پی سفر شی به این کشور نشان داد ریاض حربه جدیدی را علیه ایران در پیش گرفته است.

خبرنگار: زینب اصغریان