اگرچه اکنون حدود 12مناره یا گلدسته در حرم دیده می‌شود، اما نشان دو گلدسته از این تعداد را باید در همه دوران‌ِ ایجاد تا توسعه حرم دید و برایش روایت‌ها نوشت. دو گلدسته که قدمت نخستینشان به عهد غزنویان می‌رسد.
به گزارش آستان‌نیوز، عزیزالله عطاردی در کتاب «تاریخ آستان قدس رضوی» درباره این دو گلدسته می‌نویسد: «در مجموعه قدیمی آستان قدس، دو مناره هست که یکی از آن‌ها نزدیک گنبد مطهر و دیگری مقابل آن، بالای ایوان عباسی در شمالِ صحن کهنه قرار دارد. این مناره‌ها هر دو روکش طلا دارند و جلوه‌ای به بارگاه حضرت ‌رضا(ع) می‌دهند آنچنان که مشتاقان آن حضرت را به طرف خود می‌کشانند. مناره نزدیک گنبد مطهر به احتمال زیاد همزمان با خود گنبد مطهر ساخته شده و از آثار قرن پنجم قمری است زیرا در معماری این دوره معمول بوده در کنار گنبدها یک مناره نیز ساخته شود و شاهد بر این ادعا نیز گنبد و مناره سنگ‌بست در نزدیکی مشهد مقدس است که هم‌ اکنون به بقا باقی است». 
البته عطاردی در ادامه با اشاره به یک اشتباه تاریخی در زمان ساخت نخستین گلدسته، چنین توضیح می‌دهد: «در بعضی از متون تاریخی، مناره نزدیک حرم را به عهد صفوی نسبت می‌دهند و گفته‌اند شاه طهماسب صفوی آن را ساخته و طلا کرده است ولی این عقیده درست نیست. در واقع بنده گمان می‌کنم چون این گلدسته در زمان شاه طهماسب مرمت شده، سبب شده بگویند شاه صفوی آن را ساخته و بعد هم این غلط توسط مؤلفان به کتاب‌ها راه پیدا کرده است».  این نکته درست است زیرا بنا به سیاهه اسناد تاریخی، مناره کنار گنبد را «سوری ‌بن معتز» از کارگزاران سلطان مسعود غزنوی بنا کرده که سال‌ها حاکم خراسان در نیشابور بوده است. بیهقی نیز در کتاب «تاریخ مسعودی» تأکید می‌کند او بر مشهد علی بن موسی‌الرضا(ع) مناره‌ای ساخته و موقوفات ارزشمندی بر آن قرار داده است.
 
ساخت دومین گلدسته توسط نادرشاه
اما گلدسته دوم که اکنون هم با عنوان گلدسته نادری خوانده می‌شود، برابر نامش قدمتی همپای تاریخ افشاریه دارد. روایت‌ها می‌گویند نادرشاه افشار هنگامی که ایوان امیر علیشیر نوایی را تذهیب می‌زده، نخستین گلدسته را از نو طلا می‌کند. در واقع وقتی نادر عازم فتح هرات می شود، پیش از شروع سفر، به زیارت حرم حضرت رضا (ع) می رود و نذر می کند در صورت پیروزی ، ایوان صحن مقدس را که به «صفه امیر علیشیر» مشهور بوده و همچنین گلدسته بالای سر مبارک را به «تنگ‌طلا» مزین کند. سفر جنگی نادر حدود یک  سال طول می کشد. وی سرزمین هرات را تا نزدیکی قندهار باز پس می‌گیرد و اواخر سال ۱۱۴۴  هجری ‌قمری (1110خورشیدی) به مشهد باز می گردد.  با ورود سپاهیان افشار، شهر آذین می شود و تا یک هفته جشن عمومی به راه می افتد. پس از این، نادر بزرگان خراسان و کدخدایان محلات مشهد را در چهارباغ به حضور می طلبد و مالیات سه  سال آینده را می بخشد و امر می‌کند تنها گلدسته حرم طلا شود.
ماجرای ساخت دومین گلدسته را مؤلف «تاریخ عالم آرای نادری» چنین نوشته است: «نادر پس از مطلا  کردن گلدسته گفت شایسته است در مقابل گنبد عالیه، گلدسته دیگری نیز بنا شود» این می شود که اندکی بعد، عطر گلدسته دوم هم به سقف آسمان می رسد. یکی از مورخان عهد نادری که در زمان ساخت گلدسته ها شاهد آن بوده نیز در شرح خاطراتش می نویسد: «من همه روزه به تماشا می رفتم. ابتدا زمین را چنان گود کردند که وقتی از بالا به عمله هایی که در پایین کار می کردند، می نگریستیم، به اندازه گنجشکی به نظر می رسیدند». 
ساخت این گلدسته یک سال طول می کشد و استادان زبردستی به سرپرستی معمار علی نقی مشهدی، متکفل این امر می‌شوند. در روایت ها آمده است که گویا معماران عصر نادری، مکانی پشت ایوان عباسی را برای ساخت دومین گلدسته انتخاب می کنند که ظاهراً تقارنی با محل گلدسته اول نسبت  به گنبد نداشته است، اما پس از آنکه گلدسته جدید ساخته می شود، دست کم از جبهه جنوب شرقی حرم (خیابان‌ امام  رضا(ع) ‌فعلی) چنین به نظر می رسیده است که دو گلدسته قدیم و جدید کاملاً در دو طرف گنبد طلا قرار دارند.
 
شاهکاری که به شیخ بهایی نسبت می‌دهند
سوای قدمت این دو گلدسته، یک ویژگی عجیب در معماری آن‌ها نیز وجود دارد که بسیاری از تاریخ‌نگاران آستانه از جمله مرحوم عطاردی و احتشام کاویان نیز به آن اشاره کرده و توضیح داده‌اند: «با اینکه فاصله دو مناره زیاد است ولی کسانی که از طرف جنوب اماکن متبرکه به طرف حرم می‌روند به خصوص از طرف خیابان امام‌ رضا(ع)، خیال می‌کنند گنبد بین این دو مناره قرار گرفته است. معلوم نیست بانی مناره دوم و معمار آن منظور خاصی داشته و خواسته چنین باشد و یا اینکه طبیعت کار این گونه درآمده است و اعلمُ عندالله». ناگفته نماند که موضوع تقارن این دو گنبد با اینکه در دو مکان متفاوت هستند، سبب شده خیلی‌ها گمان کنند که گلدسته دوم شاهکار علم و معماری شیخ بهایی است که البته برایش هیچ سند تاریخی وجود ندارد.

کتیبه‌های نقش خورده روی دو گلدسته طلا
در مناره نخستین، طرف پایین مناره از سطح بام ابتدا با آجر ساخته و پس از آن کاشی شده است. همچنین از بالای کاشی‌ها تا انتهای آن را با خشت‌های طلا پوشیده‌اند. زیر مأذنه نیز کتیبه‌ای است که به خط ثلث برجسته، صلوات بر حضرت رسول(ص) و ائمه ‌معصومین(ع) نقش خورده و در دنباله آن هم آمده است: «کتبه بهاالدین محمد‌الخادم سنه1142هجری قمری». بعد هم آیه شریفه «ان‌الله یمسک والسماوات و الارض ان تزولا» نوشته شده و در پایان نیز زیر کاشی‌کاری ساقه مناره، برگرد قسمت آجری به خط بنائی درشتی، آیه شریفه «انا فتحنا لک فتحا مبینا» را آورده‌اند.
دومین مناره هم که روی ایوان عباسی در شمال صحن انقلاب ساخته شده، از نظرِ طلاکاری قسمت بالا، کاشی‌کاری و آجرچینی طرف پایین مانند مناره نخستین است. در کتیبه این مناره روی خشت‌های مطلا به خط ثلث، صلوات بر ائمه ‌اطهار و معصومین(ع) نوشته شده و در آخر نیز تاریخ آن با عبارت «فی ذیقعده الحرام سنة 1145» مشخص شده است. همچنین در زیر این عبارت، دوباره با خط نستعلیق خفی، جمله «عالی جناب سلاله السادات العظام امیر سید احمد الحسینی سركشیك و كلب عتبه علیه روضه رضویه محمد جعفر خادم فی شهر رمضان المبارك 1146» دیده می‌شود که نشان می‌دهد این کتیبه‌ها به همت سید احمد الحسینی، سرکشیک آستانه و محمد جعفر خادم در این مکان قرار گرفته‌اند.
 
سرنوشت گلدسته‌ها پس از انقلاب اسلامی
روکش این گلدسته‌ها که به دلیل ضخامت كم (حدود 4 هزارم میلیمتر) و تأثیر عوامل طبیعی، فرسوده و بدنما شده بودند، پس از انقلاب‌ اسلامی با خشت‌‌های مطلای جدید بازسازی می‌شوند. برای انجام این مهم در ابتدا، خشت‌های مطلای قدیمی و فرسوده برچیده، زیر آن را بتن‌ریزی کرده، پس از آن سطح گلدسته مجدداً با ورق‌‌های‌ مسی كه به روش الكترولیت، حدود 16 هزارم میلیمتر روكش طلا شده بوده، می‌پوشانند. اكنون حدود 145 مترمربع خشت زرین بر سطح هر کدام از گلدسته‌ها وجود دارد.