بدون شک، مهم‌ترین و معتبرترین گزارشی که از توقف حضرت رضا(ع) در نیشابور ضبط شده، نقل حدیث مشهور و معروف «سلسلة‌الذهب» از امام رضا(ع) در نیشابور است. این روایت به تواتر در منابع حدیث از محدثان مختلف نقل شده و در منابع اولیه و قدیم و نیز منابع جدید و تذکره‌ها و سایر کتب تاریخی و کتاب‌هایی که به شرح زندگانی امام علی بن موسی‌الرضا(ع) اختصاص یافته، آمده است.
شیخ صدوق در عیون اخبارالرضا(ع) می‌نویسد: چون حضرت رضا(ع) خواست از نیشابور به سوی خراسان و نزد مأمون بیرون رود، اصحاب حدیث گرد او آمدند و عرض کردند: یابن رسول‌الله، تو از نزد ما کوچ می‌کنی و حدیث نمی‌کنی، به ما چیزی بگو که آن را ضبط کنیم. آن حضرت در میان عماری(کجاوه) نشسته بود؛ سر از عماری بیرون کرد و فرمود: از پدرم موسی بن جعفر(ع) شنیدم به نقل از پدران بزرگوار خود از رسول‌خدا(ص) و آن جناب از جبرئیل نقل کرد که گفت: از خداوند عزوجل شنیدم: «لا اله الا الله» قلعه من است، پس هر کس داخل شود در قلعه من، ایمن است از عذاب من. چون قدری راه پیمود فرمود: ولی با شروط لا اله الا الله و من (ولایت حضرت علی بن موسی) از شروط لا اله الا الله هستم. 
بیان این حدیث با چنین مضمونی در راستای افشای ماهیت حکومت عباسی و پذیرش تحمیلی ولایتعهدی توسط حضرت(ع) در هر فرصتی بود. در واقع به تعبیر علامه سیدجعفر مرتضی عاملی، امام(ع) در ایستگاه نیشابور از این فرصت برای بیان این حقیقت سود جست و در برابر صدها هزار تن، خویشتن را به حکم خدا، امام مسلمانان معرفی کرد. 
دکتر جلیل عرفان منش در کتاب «همگام با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو» ماجرای زندانی شدن حضرت(ع) در سرخس در ادامه مسیر حرکت از نیشابور تا مرو را به همین ماجرا مربوط می‌داند.
 او حبس و زندانی شدن امام در سرخس را از دیگر نشانه‌های پذیرش تحمیلی ولایتعهدی معرفی کرده و می‌نویسد: واقعه‌ای که در نیشابور روی داد بی‌شک واقعه ناخوشایندی برای دستگاه حکومتی به‌خصوص عباسیان متعصب به شمار می‌آمد، چرا که باوجود تلاش مأمون در انتخاب مسیر حرکت، هنگامی که حضرت به نیشابور رسید با استقبال بی‌سابقه‌ای روبه‌رو شد و شیعیان عاشقانه در اطراف وی گرد آمدند و خواستار شنیدن حدیثی از حضرت شدند و حضرت با بیان حدیث «سلسلةالذهب» در واقع حقانیت خود و خاندانش را در برابر سلطه‌گران عباسی به مردم گوشزد کرد و شرط ورود به حصن خداوند را «امامت و ولایت» خود و خاندانش برشمرد و این موضوع خلافت و زعامت عباسیان را زیرسؤال برد.
نویسنده «همگام با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو» گفت‌وگویی را که میان حضرت رضا(ع) و اباصلت هروی هنگام زندانی شدن در سرخس رد و بدل شده، تقویت‌کننده نظریه ارتباط میان حبس شدن و نقل حدیث سلسلةالذهب در نیشابور می‌داند. 
در این گفت‌وگو، اباصلت که با اجازه زندانبان به محضر امام(ع) مشرف شده، از صحت نقل مردم کوچه و بازار از حضرت سؤال می‌کند و می‌پرسد: «از شما نقل می‌کنند که فرموده‌اید مردم بندگان ما هستند» حضرت در پاسخ او با شاهد گرفتن خودِ اباصلت، بیان چنین مسئله‌ای را رد می‌کند و در ادامه با طرح یک پرسش، منطق چنین گزاره‌ای را زیرسؤال می‌برد. حضرت می‌گوید: «بنابر آنچه از ما حکایت می‌کنند اگر مردم آفریدگان ما باشند، پس از جانب کیست که ما ایشان را دعوت می‌کنیم و بیعت می‌گیریم؟» 
عرفان منش شیوع این شایعات بین مردم را واکنشی در برابر «انا من شروطها» گفتن حضرت می‌داند. در واقع عاملان حکومت و دشمنان خاندان عصمت و طهارت وقتی شنیدند امام علی بن موسی‌الرضا(ع) خود را از شروط کلمه لا اله الا الله قرار داده، ادعای الوهیت را به امام نسبت دادند. 
او در ادامه می‌نویسد: از این رو تا مدتی از سوی مقر حکومت عباسی در مرو، حضرت را در حبس نگه داشتند و مردم را از دیدار آن حضرت منع کردند و کارگزاران عباسی منتظر رسیدن خبر و دستورالعمل از سوی مرو ماندند. 

​​​​​​​خبرنگار: پارسا نیکوکار