قرآنی که نماد وحدت ماست
اگر از گنجینه قرآن و نفایس آستان قدس رضوی بازدید کنیم، قرآن‌های نفیس بسیاری توجهمان را به خود جلب می‌کند. نسخی که هرکدام ویژگی‌های منحصر به‌فرد خود را دارد. یکی از نظر قدمت مهم است، یکی به دلیل انتساب کتابتش به ائمه اطهار(ع) ارزشمند است و دیگری به خاطر عناصر هنری به کار رفته در آن و یا خط زیبای کاتبش بی‌همتاست. اما وجه تمایز و ویژگی متفاوت نسخه مورد نظر که آن را میان این همه نسخه گرانبها خاص و یگانه کرده این است که در این جلد از قرآن کریم علاوه بر ترجمه فارسی، پنج تفسیر مختلف از علمای شیعه و اهل سنت گنجانده شده است.
آن‌طور که در حاشیه صفحه پایانی این قرآن در چند قسمت ذکر شده، شخصی به نام «دولت‌محمد» که از علمای خوشنویس قرن یازدهم قمری در شبه قاره هند بوده، کتابت آن را ۲۴ ذی‌القعده سال ۱۰۸۲ به پایان رسانده است. البته لازم به ذکر است گاهی نگارش این نسخه قرآن را به اشتباه به دوست‌محمد هروی، یکی از خوشنویسان ایرانی قرن دهم هجری نسبت داده‌اند. متأسفانه نام و نشانی از مترجم آن در دسترس نیست و تنها به ذکر نام نگارنده و واقف آن بسنده شده است. ۱۳۶ سال پس از پایان کتابت، «محمدحسن خان بن محمدجعفر بیگ هروی» این مصحف ارزشمند را روز جمعه ۲۶ ذی‌القعده ۱۲۱۸(۱۱۸۲خورشیدی) در هرات وقف آستان مبارک حضرت رضا(ع) کرده است. یک ورق الحاقی یادداشت وقف با تاریخ و رقم در آغاز این نسخه وجود دارد که این امر را گواهی می‌دهد. این قرآن نفیس و کم‌نظیر آبان ۱۴۰۱در یکصد و چهل و دومین برنامه سه‌شنبه‌های فرهنگی آستان قدس رونمایی و معرفی شد و اکنون در گنجینه قرآن و نفایس در معرض نگاه علاقه‌مندان است.

قرآن مترجم پنج تفسیره
همان‌طور که گفته شد وجه تمایز این نسخه با سایر آثار موجود در گنجینه قرآن آستان قدس رضوی، تفسیرهای مختلفی است که در حاشیه صفحات آن نوشته شده است. این قرآن به غیر از ترجمه فارسی دارای پنج تفسیر از علمای اسلام در قرن یازدهم هجری یعنی تفسیر حسینی از عالم بزرگ شیعی واعظ کاشفی و چهار تفسیر از علمای اهل سنت یعنی تفسیر «انوارالتنزیل» قاضی بیضاوی، تفسیر «مدارک التنزیل» امام عبدالله نسوی، تفسیر «جلالین» از جلال‌الدین محلی شافعی و جلال‌الدین سیوطی و تفسیر «کشاف» از زمخشری است. به نظر می‌رسد با توجه به نوع صفحه‌آرایی، تفاسیر موجود در آن در زمان کتابت یعنی سال ۱۰۸۲ قمری نوشته شده باشد. دور تا دور حاشیه محدوده آیات را متن تفاسیر احاطه کرده‌اند. انگار این آیات سرچشمه‌اند و تفاسیر، نهرهای جاری شده از دلشان‌اند که مؤمنان را سیراب می‌کنند و یا شاید این تفاسیر گوناگون پنج آینه باشند که همگی تصویری واحد را نشان می‌دهند.

هنرهایی علاوه بر خوشنویسی
سرآغازش سوره مبارکه «فاتحه الکتاب» و سرانجامش سوره مبارکه «ناس» است. نخستین صفحه‌اش با یک شمسه طلایی و دو ترنج و چهار لچکی با حاشیه مذهب و جداول الوان به رنگ سبز و سرخ و طلایی و با تحریر سیاه تزئین شده که در حاشیه بین جدول و کمند تأکید بر وقف دوباره نوشته است. تزئینات 6صفحه آغاز قرآن با بقیه صفحات متفاوت است. سوره فاتحه در چهار صفحه اول و آیات آغازین سوره بقره در دو صفحه بعدی در سه سطر مذّهب نوشته و بین سطور آن طلااندازی شده است. بقیه صفحات اين قرآن با گل و برگ زرین زينت داده شده و سر سوره‌‌های آن به خط رقاع و با قلم سفيداب نوشته و زمينه آن زراندود شده است.
این مصحف نسخه‌ای کامل از کلام‌الله مجید است و آیاتش بر ۷۶۳ ورق از جنس کاغذ کشمیری نباتی رنگ در ابعاد 26.5×42.5سانتیمتر  نشسته است. دولت‌محمد آیات را با مرکب مشکی و در ۹ سطر در هر ورق از این قرآن کتابت کرده است. رسم‌الخطی هم که برای آیه‌ها انتخاب کرده، نسخ بوده اما ترجمه را به خط نستعلیق و با مرکب قرمز نگاشته است‌. کاتب برای نگارش تفاسیر هم از شیوه چلیپانویسی استفاده کرده و هم تفسیر فارسی شیعی آن و هم چهار تفسیر عربی اهل سنت آن را در جدولی به اندازه ۱۹×۳۵ در حاشیه هر صفحه نوشته است. او متن تفاسیر را هم به خط نسخ خفی و با مرکب مشکی و قرمز کتابت کرده است.
این قرآن با جلدی از چرم تیماج ضربی پوشانده شده که درون آن چرم تیماج سبز و بیرون آن چرم تیماج سبز ضربی مزین به ترنج و دوسرترنج طلایی با نقوش گل و برگ اسلیمی و جدول و لبه‌های گره‌بندی است.

خبرنگار: شیرین ایراندوست