بنابر آیه شریفه «و علّم آدم الأسماء کلّها» خداوند متعال نخستین معلم است و پیامبران الهی که وظیفه تعلیم آیات الهی را بر عهده دارند همه، معلمان بشریت هستند. مقام معلم آن‌قدر با ارزش است که پیامبر گرامی اسلام(ص) خود را معلم نامیده است: «إنّما بعثت معلّماً».
40 چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را در محضر استاد حوزه و دانشگاه، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدباقر ربانی هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

با عرض تبریک روز معلم خدمت شما استاد گرامی، صفحات رواق را منور به روایتی از حضرت رضا(ع) درباره علم‌آموزی و اهمیت کار معلمی بفرمایید.
این روز بزرگ را که به مناسبت شهادت استاد بزرگ حوزه و دانشگاه آیت‌الله شهید مطهری نام‌گذاری شده، گرامی می‌دارم و به‌خصوص برای روح پاک آن دانشمند نمونه و دلسوز پرتلاش، از درگاه خداوند طلب رحمت و رضوان دارم و این روز بزرگ را به همه اساتید کشور عزیزمان ایران، تبریک و تهنیت عرض می‌کنم. همان‌طور که می‌دانید اسلام تأکید بسیاری بر ارزش ذاتی علم و تعلیم و تعلم آن دارد تا جایی که بسیاری از آیات قرآن و روایات پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در این باره وارد شده است. بنابر آیه شریفه «و علّم آدم الأسماء کلّها» خداوند متعال نخستین معلم است و پیامبران الهی که وظیفه تعلیم آیات الهی را بر عهده دارند همه، معلمان بشریت هستند. مقام معلم آن‌قدر با ارزش است که پیامبر گرامی اسلام(ص) خود را معلم نامیده است: «إنّما بعثت معلّماً». 
از امام رضا(ع) که خود ملقب به عالم آل‌محمد(ع) است و معلم همه بشریت، روایاتی در این باب نقل شده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها روایتی است که در آن، امام رضا(ع) از قول پیامبر(ص) به ارزش ذاتی علم و ضرورت تعلیم و تعلم و دلایل اهمیت علم نزد شارع مقدس اشاره می‌فرمایند که به شرح فقره‌ای از این روایت که درباره معلم و ثواب تعلیم و دلایل این ثواب آمده اشاره مختصری خواهم داشت.

امام رضا(ع) چه توصیه‌ای درباره شخصیت معلم دارند و اینکه استاد و مربی چه خصوصیاتی باید داشته باشد؟
امام رضا(ع) در فراز «فَاطْلُبُوا الْعِلْمَ فِی مَظَانِّهِ» به این اشاره کرده‌اند مسلمان هر جا احتمال دهد علم وجود دارد، باید برای دریافت آن اقدام کند. در فراز بعدی امام به این موضوع اشاره دارند که «وَ اقْتَبِسُوهُ مِنْ أَهْلِهِ» یعنی علم را از اهل آن بگیرید. گر چه با توجه به فقره اول که گذشت، طلب علومی که معارف دینی نیستند حتی اگر نزد مشرک باشند، ضروری و واجب بوده و گمشده عاقل یا مؤمن تلقی شده‌اند، اما علوم مربوط به دین و معارف دینی را باید از افرادی که شایستگی آن را دارند دریافت کرد و با توجه به سخن امیرالمؤمنین علی(ع) که تبعیت از اهل‌بیت(ع) و پیشی  نگرفتن از ایشان را توصیه و عقب ماندن از آن‌ها را نهی کردند، اهل بیت(ع) کارشناسان واقعی علوم دینی بوده و مسلمانان تنها مجاز هستند علوم دین را از ایشان دریافت کنند؛ چنان‌که فرموده‌اند: «بر آن‌ها پیشی مگیرید که گمراه می‌شوید و از آنان پس نمانید که تباه می‌شوید».
پس معلوم شد در علم‌آموزی غیر معارف دینی، حتی اگر این علم فقط در دست کفار و مشرکان وجود دارد انسان باید از آن‌ها بیاموزد ولی در علوم دینی، کسب معارف فقط باید از طریق اهل‌بیت(ع) باشد. پس طلب علم که بر همه مسلمانان واجب شده، طریقی دارد که رکن اصلی آن معلم و استاد است. در ادامه این روایت، برخی امتیازها و نقاط مثبت تعلیم و تعلم بیان شده است.

از این امتیازها به‌خصوص در ثواب شغل معلمی برای خوانندگان رواق بگویید تا جامعه ما، ارزش معلم را بیشتر بداند و از ایشان تکریم کند.
حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) در ادامه به این مطلب اشاره دارند که یاد دادن و آموزش علم به دیگران اگر برای خدا باشد، حسنه و نیکی است «تَعلیمه لله حَسَنَة؛ یادگیری علم برای خداوند حسنه است». در فقره بعدی حضرت می‌فرمایند مذاکره علم، تسبیح خداست: «الْمُذَاکَرَةِ فِیهِ تَسْبِیحٌ» یعنی سر کلاس نشستن و گوش دادن به درس معلم و استاد، همتراز تسبیح خداوند متعال است. در روایات داریم یک ساعت در طلب علم بودن بهتر از احیای یک شب و یک روز در طلب علم بودن بهتر از 30ماه روزه است. سپس حضرت به یک امتیاز دیگر معلمان اشاره دارند و می‌فرمایند، آموزش علم به دیگران، صدقه است: «تَعْلِیمُهُ مِنْ لَا یَعْلَمُهُ صَدَقَهَ». از دیدگاه امام رضا(ع) آموزش علم به افرادی که نمی‌دانند، نوعی صدقه است، چرا که صدقه، به کمک مالی محدود نمی‌شود، بلکه شامل هر کار خوبی می‌شود، چنان‌که در روایت دیگری فرموده‌اند: «کل معروف صدقة».
امتیاز مهم دیگری که حضرت به آن اشاره می‌فرمایند، این است معلم اگر علم خود را به اهل آن یاد بدهد و آن‌ها را تربیت کند، موجب قرب و نزدیکی او به خداوند می‌شود و می‌توان گفت معلمانِ نیک، به خدا نزدیک‌ترند. جمله «بَذلُهُ لِأَهْلِهِ قُرْبَةٌ إِلَی اللهِ» دلالت بر این مطلب دارد.

با توجه به این حدیث شریف، خطاب به جامعه، مسئولان و نیز معلمان عزیز چیست؟
گرچه فرصت شرح این حدیث زیبا و پر معنا بسیار کوتاه بود اما خلاصه و پیام آن را می‌توان برای معلمان عزیز این دانست که قدر این شغل مهم را بدانند و آن را با هیچ بهای مادی تعویض نکنند و اخلاص و تقرب الهی را هدف خود در این شغل مهم قرار دهند. پیام دوم خطاب به مسئولان و جامعه است، همان‌گونه که احترام و تجلیل از انبیای الهی لازم است، باید جانشینان آنان در تعلیم و ارشاد دیگران به معرفت و بینش را تکریم و تعظیم کنند و به‌گونه‌ای شود که شغل معلمی در جامعه از احترام و ارزشی فوق‌العاده برخوردار شود.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان