نخستین فلوشیپ نشر تهران رویدادی است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری دبیرخانه گرنت ترجمه و نشر ایران، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان و آژانس ادبی و ترجمه اینتروتما برای تبادلات فرهنگی اجرا می‌کنند. فلوشیپ نشر به معنای تعامل ناشران، نویسندگان و کارگزاری‌های ادبی برای فروش حق مالکیت فکری کتاب است. به دنبال فراخوان نام‌نویسی ناشران برای حضور در این رویداد، ۹۱ ناشر از ۳۴ کشور نام‌نویسی کردند که از میان آن‌ها ۳۰ ناشر برای حضور در نمایشگاه کتاب انتخاب شدند؛ ناشرانی از کشورهای آلبانی، آرژانتین، استرالیا، آذربایجان، الجزایر، بنگلادش، برزیل، چین، مصر، اتیوپی، مجارستان، هند، اندونزی، عراق، ایتالیا، قزاقستان، کویت، قرقیزستان، مالزی، مغولستان، نپال، نیجریه، مقدونیه شمالی، عمان، پاکستان، فیلیپین، روسیه، عربستان، اسپانیا، سوریه، ترکیه، ازبکستان و ویتنام. 

 دیر یا زود باید به این سمت می‌رفتیم
این فلوشیپ با هدف تقویت حضور نشر ایران در عرصه جهانی، در نخستین دوره خود بر ادبیات و تصویر کودک و نوجوان تمرکز دارد. ابراهیم حیدری، قائم مقام سی ‌و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با اشاره به اهمیت برگزاری این رویداد می‌گوید: برای اینکه ادبیات، فرهنگ، نشر و اهالی قلم کشور ما به سایر کشورها شناسانده شوند باید اقدام‌هایی صورت گیرد که از جمله آن‌ها می‌توان به برگزاری رویدادهای متعدد و برنامه‌های مختلف از قبیل شرکت در نمایشگاه‌های خارجی، طرح‌های حمایتی مانند «گرنت» و «تاپ» و استفاده از ظرفیت‌های رایزنی‌های ایران در خارج از کشور اشاره کرد به ‌ویژه اینکه شرکت در نمایشگاه‌های مختلف به دلیل هزینه‌های بالا برای همگان مقدور نیست.
به گفته مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران یکی از کارهایی که کشورهای مختلف برای معرفی نشر و فرهنگ خود انجام می‌دهند، استفاده از ظرفیت فلوشیپ‌های ادبی است و اضافه می‌کند: موضوع برگزاری فلوشیپ از سوی ایران از دیرباز مطرح بوده و ایران با سابقه ادبی و ادبیات غنی خود می‌بایست دیر یا زود باید به این سمت می‌رفت ولی تاکنون این آمادگی از سمت ناشران داخلی و خارجی برای حضور در این رویداد احساس نمی‌شد. در چند سال گذشته با حضور ایران و ناشران ایرانی در نمایشگاه‌های خارجی، کاهش محدودیت حضور در شبکه‌های اجتماعی و نیز اجرای طرح گرنت و برگزاری کارگاه‌های متعدد مانند «دوشنبه‌ها با گرنت»، تعاملات و آگاهی‌بخشی در این حوزه تا حدود زیادی افزایش یافت.وی درباره اینکه چرا از ترکیه برای برگزاری این فلوشیپ کمک گرفته شد، خاطرنشان می‌کند: در برگزاری این رویداد تصمیم گرفتیم به جای اینکه ریلی برای این کار بسازیم که هزینه‌بر و زمانبر است از تجربه ریل‌های ساخته شده سایر کشورها استفاده کنیم.
حیدری درباره اینکه چرا موضوع ادبیات کودک و نوجوان برای نخستین فلوشیپ تهران انتخاب شده است، توضیح می‌دهد: با توجه به اینکه این رویداد، تجربه نخست ماست باید گام نخست را محکم و استوار برداریم و بایستی مزیت رقابتی بودن را مدنظر قرار می‌دادیم. یکپارچه کردن ناشران حوزه کودک و نوجوان و ایجاد فضایی توأم با کمترین آشفتگی و نیز مخاطب زیاد این حوزه موجب شد به این موضوع در نخستین فلوشیپ تهران پرداخته شود تا اگر تجربه موفقی حاصل شد در دوره‌های بعدی به حوزه‌های دیگر بپردازیم. 
به گفته حیدری در این مسیر از ظرفیت آژانس ادبی «اینتروتما» ترکیه که برگزار‌کننده ۱۰ دوره فلوشیپ استانبول بوده و از اطلاعات پایه و سازمان ‌یافته متعددی بهره گرفته در زمینه همکاری برای اطلاع‌رسانی و تقویت دعوت از سایر ناشران استفاده شده است. این مسئول تأکید می‌کند: وزارت فرهنگ هیچ قراردادی با «اینتروتما» منعقد نکرده است و فقط در زمینه اطلاع‌رسانی و استفاده از ظرفیت پایگاه داده‌ها با فلوشیپ کودک و نوجوان همکاری می‌کند.

 به ما برچسب راهزن فرهنگی می‌زنند
امیر حسین‌زادگان، مدیر انتشارات ققنوس که یکی از انتشاراتی‌های قدیمی در ترجمه آثار بزرگ جهانی است درباره تأثیری که برگزاری این فلوشیپ در مبادلات فرهنگی ایران در بازار جهانی نشر می‌تواند داشته باشد معتقد است: چندان مؤثر نخواهد بود. او به خبرنگار ما می‌گوید: ارتباط انتشاراتی ما با ناشران خارجی حدود ربع قرن ادامه دارد و تعاملی داوطلبانه بوده است چون به دلیل عدم پایبندی ایران به قانون کپی‌رایت مجبور نبودیم حق مالکیت فکری کتاب‌ها را برای ترجمه و انتشار در داخل ایران بخریم ولی ما با آن‌ها قرارداد می‌بستیم و مجوز انتشار می‌گرفتیم. 
او با بیان اینکه به دلیل این عدم پایبندی، ناشران آمریکایی و انگلیسی با ما قرارداد نمی‌بندند و انعقاد قرارداد با برخی ناشران آلمانی و فرانسوی هم به صورت داوطلبانه و دوستانه بوده، می‌افزاید: البته این قراردادها، نمادین است و مبلغ کمی برای خرید پرداخت می‌شود ضمن اینکه چنین خریدی هم امتیازی برای ما در صنعت نشر داخلی محسوب نمی‌شود چون همان کتاب را ناشر دیگری بدون منع قانونی می‌تواند منتشر کند. از سوی دیگر پرداخت پول از طرف ما برای ناشران خارجی کار بسیار سختی است و مجبوریم از طریق واسطه یا دوستی در کشوری دیگر، این پرداخت‌ها را انجام دهیم. 
حسین‌زادگان با بیان اینکه ما نیز حق انتشار چند کتاب ایرانی را فروختیم ولی چون عضو معاهده برن نیستیم طرف خارجی چندان تمایلی به این مبادله و تعامل ندارد، یادآور می‌شود: باید به این نکته توجه داشت که همه در بازار نشر، فروشنده هستند و خریدار بسیار کم است.
مدیر انتشارات ققنوس معتقد است: برگزاری فلوشیپ نشر در تعاملات بین‌المللی این صنعت چندان اثرگذار نیست چون تا زمانی که عضو معاهده برن نشویم، این تعاملات فقط می‌تواند در حد روابط دوستانه و داوطلبانه باشد. در واقع به تعاملات توافقی و دوستانه می‌انجامد نه مبادلات قانونی. 
او یادآور می‌شود: این مسئله از زمان وزارت آقای مهاجرانی وجود داشت. ایشان در زمان تصدی وزارتخانه می‌گفت ما نمی‌توانیم جلو انتشار کتابی را بگیریم که انتشارات شما با ناشر اصلی‌اش قرارداد بسته ولی ناشر داخلی دیگری بدون هیچ قراردادی، آن کتاب را منتشر می‌کند چون منع قانونی ندارد، فقط می‌توانیم از یارانه کاغذ محرومشان کنیم.
حسین‌زادگان می‌گوید: تا زمانی که به قانون کپی‌رایت پایبند نیستیم باید به صورت کجدار و مریز، ارتباطات و تعاملاتمان را با ناشران خارجی حفظ کنیم البته ناشران آمریکایی و انگلیسی به خاطر عدم پایبندی ایران به هیچ کدام از کنوانسیون‌های بین‌المللی مربوط به حق تکثیر، مطلقاً حاضر نمی‌شوند با ما وارد مذاکره شوند.
به گفته او، توافقات دوستانه هم چندان تأثیری در شرایط ایران برای حضور در بازارهای جهانی نشر ندارد و تنها مزیتش این است که اگر روزی به عنوان ناشر ایرانی به نمایشگاه‌های کتاب خارجی برویم برچسب راهزن فرهنگی نخوریم و بگویند این‌ها تمایل دارند به سمت کار قانونی بروند. 
این ناشر قدیمی با بیان اینکه برگزاری نخستین فلوشیپ نشر در حوزه کتاب کودک و نوجوان، تصمیم درستی بوده است، اظهار می‌کند: کتاب‌های کودک در ایران، تصویرگری‌های خوبی دارند و نسبت به دیگر حوزه‌ها می‌توانند موفق‌تر باشند. ضمن اینکه شمارگان کتاب‌های کودک هم نسبت به عرصه ادبیات و علوم انسانی بیشتر است. 

بدون مشتری خارجی، ادامه حیات سخت است
علی کاشفی خوانساری، عضو هیئت مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان که به نمایندگی از این انجمن در چند جلسه از نشست‌های مشورتی برگزاری فلوشیپ نشر حضور داشته است، درباره تأثیر این رویداد در ارتقا و تثبیت جایگاه صنعت نشر ایران در بازار جها��ی به خبرنگار ما می‌گوید: به نظرم برای ارزیابی چنین اتفاقاتی باید از افراط و تفریط پرهیز کرد. این فلوشیپ یک گام رو به جلو محسوب می‌شود که در حد خودش هم مؤثر است و هم زمینه‌ساز گام‌های بعدی بهتر. ضمن اینکه نباید در موفقیت آن اغراق کرد و توقع معجزه داشت. 
این نویسنده کودک ادامه می‌دهد: آنچه در برنامه‌ریزی‌های فلوشیپ تا به حال رخ داده، عادلانه و خوب بوده و برای ارزیابی اصلی این اتفاق باید صبر کنیم فلوشیپ برگزار شود. 
به گفته او، حتی اگر درصدی از این کار، جنبه صوری و نمایشی داشته باشد اما گامی رو به جلو است چون نشان می‌دهد کشور ما این ضرورت را پذیرفته که به این سمت حرکت کند، ضمن اینکه اشکالات در گام نخست گریزناپذیر است و می‌تواند در گام‌های بعدی اصلاح شود.
کاشفی خوانساری درباره برگزاری دیرهنگام این فلوشیپ با توجه به ضرورت حضور ایران در بازار جهانی صنعت نشر عنوان می‌کند: تاکنون نگاه متولیان کشور به مقوله ارتباطات بین‌الملل بیشتر جنبه نمایشی یا ایدئولوژیکی داشته ولی بازار جهانی نشر، عرصه‌ای کاملاً اقتصادی و تجاری است و با کتاب هم مثل دیگر کالاهای تجاری باید مواجه شد. ناشران باید بتوانند محصولاتشان را در قالب حق چاپ، نسخه کاغذی، تولید محصولات مشترک و تعاملات دیگر در بازارهای خارجی بفروشند.
به گفته این عضو هیئت مدیره انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، جامعه نشر ایران ناگزیر از این شده که قواعد بازار بین‌المللی را بپذیرد و به این باور رسیده که اگر مشتری خارجی نداشته باشد چه بسا ادامه حیاتش، غیرممکن باشد. در بخش حاکمیتی هم سیاست‌های جدیدی برای حضور در عرصه بین‌الملل ایجاد شده تا به سمت گفت‌وگو با جهان بروند. 
او عدم پایبندی ایران به معاهدات بین‌المللی مربوط به حق تکثیر را مانع جدی پیش روی ناشران برای حضور در بازار جهانی نشر دانسته و یادآور می‌شود: هیچ چیز غیرممکن نیست. اگرچه شرط حضور در بازار جهانی، پایبندی به این معاهدات بین‌المللی است اما بدون آن هم غیرممکن نیست به ویژه در بازار منطقه‌ای. با وجود اینکه ناشران ایرانی دهه‌هاست کتاب‌های ناشران اروپایی و آمریکایی را سرقت کرده‌اند ولی این اتفاق هنوز در مورد کشورهای آسیایی و آفریقایی رخ نداده است و ما این سابقه بد را در آنجا نداریم. قطعاً یک ناشر اروپایی حاضر نیست با ما معامله کند چون سال‌هاست اموال فرهنگی‌شان را بدون پایبندی به قوانین بین‌المللی به غارت بردیم ولی با کشورهای منطقه می‌شود تفاهم‌نامه‌هایی را داشت و این بدنامی را تا حدودی پاک کرد.

خبرنگار: زهره کهندل