در این گزارش می‌خواهیم این اسناد را با هم ورق بزنیم.
مراسمی که در ماه پرفیض و برکت رمضان در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود، از سفره‌های افطاری گرفته تا مراسم ترتیل‌خوانی، قرائت قرآن کریم و اذان گفتن مؤذن‌ها هنگام افطار و سحر دارای دستورالعمل‌هایی بوده که با مطالعه اسناد تاریخی آستان قدس رضوی شاید برخی از آن‌ها را بدانیم و از برخی دیگر مطلع نباشیم.

قدیمی‌ترین سند مراسم افطاری مربوط به چه سالی است؟
آن‌طور که اسناد موجود از مراسم ماه رمضان نشان می‌دهند، رسم افطاری و سحری در حرم مطهر رضوی قدمت بسیار دارد. قدیمی‌ترین سند مربوط به سال 1111 هجری قمری است. سندی هم وجود دارد که مربوط به سال 1174 هجری قمری است. دقت در جزئیات این اسناد ما را به محتوای سفره‌های رمضانی آن ایام می‌رساند. بنابر این اسناد، غذاهایی چون قورمه، بورانی بادمجان، آش، کوکو، پلو، آبگوشت و سایر غذاهای گوشتی در کنار انواع پنیر، ماست، دوغ و انواع میوه مانند خربزه، انگور، سیب، انواع نوشیدنی‌ها و شیرینی‌ها همچون شربت‌های مختلف، سکنجبین، حلوا، پشمک و... در سفره افطار و سحری وجود داشته‌اند. 
در سال 1167 نیز کارکنان آن زمان حرم مطهر رضوی اقلام خریداری شده برای مراسم افطاری و سحری در این مکان مقدس را در یک سند ثبت کرده‌اند که در سازمان کتابخانه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی تاکنون به یادگار مانده، این در حالی است که تمام هزینه‌های تهیه این موادغذایی از سوی آستان قدس تأمین و در مهمانسرای حضرت توسط طباخان و آشپزان طبخ می‌شده است.

مهمانسرا یا کارخانه مبارکه خادمی یا کارخانجات
گفتیم غذاها در مهمانسرای حضرت طبخ می‌شده، اما عنوان مهمانسرا در گذشته به کار نمی‌رفته است. براساس اسناد تاریخی موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، در دوران افشاریه و قاجاریه این مهمانسراها عنوان‌هایی همچون «کارخانجات»، «کارخانه مبارکه خادمی» یا حتی «کارخانه مبارکه زواری» داشته است.
در آن زمان مهمانسراهای زائران و خادمان از هم جدا بوده و هر کدام دارای عناوین ذکر شده بودند. 
با جست‌وجو در سایر اسناد مشخص می‌شود همزمان با ماه میهمانی خدا، هر شب تمامی کارکنان کشیک حرم، افطاری را در محل کارخانه خادمی صرف می‌کردند، علاوه بر این، به برخی کارکنان حرم که با توجه به ضرورت‌های شغلی در این ایام موظف بودند در حرم مطهر حضور داشته باشند و به مجاوران و زائران دور و نزدیک خدمات‌رسانی کنند، سحری هم تعلق می‌گرفته است.

ماه رمضان و دستورالعمل‌های تاریخی آن
بنا بر این اسناد، در گذشته پیش از آنکه ماه مبارک رمضان آغاز شود متولی‌باشی آستان قدس دستورالعمل مفصلی را به کشیک‌باشی تحویل می‌داده که این دستورالعمل شامل تمام برنامه‌ها و مراسم‌هایی بوده که باید همزمان با آغاز ماه میهمانی خدا در حرم مطهر رضوی اجرا می‌شده است.
متولی‌باشی آستان قدس منصبی مربوط به دوره قاجار در آستان قدس رضوی است. اسنادی که این دوره را برای ما روایت می‌کنند به سال‌های1303، 1330 و 1336 هجری قمری مربوط می‌شوند.
حتی در این اسناد ذکر شده مؤذن‌ها براساس دستورالعمل مربوط، به گنبدها می‌رفتند و علاوه بر قرائت اذان به مناجات‌خوانی می‌پرداختند، هر چند صوت زیبا و لحن دلنشین اذان و مناجات این خادمان را نمی‌شده در این اسناد ثبت کنند اما بدون شک یاد و خاطره لحظات زیبایی که مناجات‌خوان‌ها برای زائران رقم می‌زدند در حافظه گلدسته‌ها و گنبد رضوی مانده است. 
آن‌طور که اسناد روایت می‌کنند، این دستورالعمل‌ها که شامل برنامه‌های مذهبی نیز بوده هر ساله صادر می‌شد. در آن زمان، مراسم تلاوت روزانه یک جزء قرآن با حضور تمامی حافظان و قاریان قرآن سه ساعت مانده به غروب در ایوان طلای صحن قدیم (صحن انقلاب اسلامی امروزی) برپا می‌شد، همچنین مقابله قرآن‌ها به منظور تصحیح احتمالی اشتباه‌های چاپی قرآن‌های موجود، از دیگر برنامه‌های این مراسم نورانی بود، نواختن طبل (اعلان طبخ سحور) یکی دیگر از مراسم‌هایی است که توسط نقاره‌چیان حرم مطهر انجام می‌گرفته است. با توجه به نبود امکانات اطلاع‌رسانی برای مردم عادی، این اعلان به منزله‌ تعیین ساعت و وقت سحر بوده است. پس از طبل‌نوازی نقاره‌چیان، دوباره مؤذن‌ها بر سر مناره‌ها می‌رفتند و به ادامه مناجات مشغول می‌شدند که تا هنگام اذان صبح این جریان ادامه داشت. پس از اذان و طلوع فجر، حافظان موظف بودند همچون روزهای قبل، آیات قرآن کریم را طبق معمول قرائت کنند.

و اما شب‌های قدر...
در شب‌های نزول قرآن برخلاف سایر شب‌ها صحن و سرای رضوی در نور شمع‌ها و چلچراغ‌ها روشن بود، حتی قندیل‌ها، پیه‌سوزها و مشعل‌ها هم روشن می‌ماندند تا مراسم شب‌های قدر باشکوه و عظمت خاصی برگزار شود.
بخشی از اسناد که بیانگر حال و هوای حرم مطهر در شب‌های قدر هستند، مربوط به دوره صفوی است. این اسناد نشان می‌دهد هر ساله همزمان با احیای شب‌های قدر مراسم ویژه‌ای در بارگاه ملکوتی امام رضا(ع) به صورت یک سنت برگزار می‌شده است. در این ایام، مستغلات و دکان‌های مربوط به حرم مطهر رضوی تعطیل می‌شد و برخلاف شب‌های دیگر که در ابتدای شب، چراغ‌های حرم خاموش می‌شد، در این شب‌ها تا صبح تمامی صحن‌ها و رواق‌ها روشن می‌ماند، همچنین در این شب‌ها، نقاره‌نوازی و نواختن طبل ممنوع بود.
اسناد دیگری هم وجود دارد که روایتگر برپایی مراسم «نخل‌بندی» در دوره‌های صفویه و افشاریه است، در این مراسم پس از تزئین سازه‌ای چوبی به نام «نخل» با وسایل و اشیای مختلف، مجلس روضه‌خوانی به منظور عزاداری سالروز شهادت امیرالمؤمنین علی(ع) دایر می‌شد. قدمت قدیمی‌ترین سند مرتبط با روضه‌خوانی در شب بیست‌یکم ماه رمضان به سال 1112 هجری قمری می‌رسد.

جشن و سرور برای پایان یک ماه روزه‌داری
عید فطر از جمله اعیاد مهم بوده و کارکنان حرم مطهر رضوی از زمانی که تشکیلات اداری این نهاد شکل گرفت به برگزاری جشن و سرور می‌پرداختند و پایان یک ماه روزه‌داری را در قالب یک مراسم شاد برای زائران و مجاوران دلپذیر می‌کردند.
جالب است بدانید سند «اعطای خلعت به امیرمحمد صالح خطیب الحسینی در ماه شوال، 1021 هجری قمری» به عنوان قدیمی‌ترین سند مرتبط با عید فطر آرشیو اسناد آستان قدس رضوی محسوب می‌شود. در این سند و سندهای مشابه آن بیشتر به هزینه‌های صاحب‌جمعان، خبازخانه، شربت‌خانه، حویج‌خانه(محل نگهداری وسایل آشپزی) و قصاب‌خانه، در اولین روز ماه شوال (عید فطر) اشاره شده که بیانگر پذیرایی از میهمانان مراسم عید فطر حرم مطهر با غذا، شربت و شیرینی است.
از طرف دیگر، مجلس جشن عید فطر در دوره قاجار در این ساحت مقدس اهمیت بیشتری داشته، به‌طوری که با حضور متولی‌باشی، والی خراسان و سایر صاحب‌منصبان آستانه، مجلسی در ایوان طلای صحن قدیم برگزار می‌شده و پیشخدمت‌های آستانه با شیرینی، حلوا و شربتی که تحویل‌داران فراهم کرده بودند، از حاضران در مراسم پذیرایی می‌کردند.