​​​​​​​بعضی از رسم‌ها هم دیگر اجرا نمی‌شوند و فقط خاطره‌ای از آن‌ها باقی مانده است. با این حال، این رسم‌ها هنوز در بین ما ارزشمندند و نشان‌دهنده دل‌های پاک مردمی هستند که دوست داشتند رمضانشان را با این آداب و رسوم پربار‌تر کنند؛ آداب و رسومی که محور اصلی تمام آن‌ها، انجام یک فریضه یا دستورالعمل شرعی است. به سراغ رسوم اهالی خراسان رفتیم تا ببینیم زیر سایه امام رضا(ع) رمضان را چطور می‌گذراندند. 

گعده تا سحر
از ارادت مشهدی‌ها به صاحبخانه مهربانشان بعید نیست با بهانه و بی بهانه هر صبح و شام خودشان را به آستان مبارکش برسانند و چند ساعتی را در جوارش به سر برند. به گفته قدیمی‌های مشهد، اهالی شهر در گذشته‌های دور معمولاً سحرهای ماه رمضان را غنیمت می‌دانستند و آن وقت که درهای حرم به روی مردم باز بوده، یکی دوتا یا به صورت دسته‌جمعی تا وقت سحر در حرم مطهر می‌ماندند و اوقاتشان را با دعا و نیایش یا گعده‌های چند نفره می‌گذراندند. در این شب‌ها تا سحر، افراد با تجربه، مرشدی جمع را به عهده می‌گرفتند و با نقل خاطراتی از گذشته، جوانان را از عواقب غیبت، تهمت، بدبینی و گناه آگاه می‌کردند. 

دوره قرآن خانگی
جلسات قرائت قرآن مشهدی‌ها هم قدمتی بسیار دارد و احتمالاً از دوره صفویه به این سو انسجام و نظم خاصی به خود گرفته‌ است. این جلسات به دو دسته زنانه و مردانه تقسیم می‌شد و زمان برگزاری آن‌ها عموماً پس از افطار بود. در جلسات قرآن، افزون بر تصحیح و آموزش تلاوت کلام خدا، تعلیم احکام شرعی نیز رواج داشت و طلاب علوم دینی مشهد مسئولیت این کار را عهده‌دار بودند.

شب خیز که عاشقان به شب راز کنند 
این آیین هنوز هم در بعضی روستاهای خراسان مثل گناباد انجام می‌شود. این رسم در خراسان رضوی به شب‌خوانی معروف است و در سه مرحله با نواختن دهل و شیپور و ابوعطاخوانی انجام می‌شود. یکی از اشعار زیبا در مراسم شب‌خوانی، این شعر است که می‌گوید «شب خیز که عاشقان به شب راز کنند، گرد در و بام دوست پرواز کنند، هر جا که دری بود به شب می‌بندند، الا در دوست را که شب باز کنند». آخرین مرحله از شب‌خوانی، خواندن اذان روی یکی از بلندترین نقاط منطقه است. نواختن چوب بر حلب‌های خالی هم از رسم‌های دیگر خراسانی‌هاست که به آن چلیک‌زنی می‌گویند.

 پخت آش قل هوالله
زنان مشهدی مثل همه شهرهای ایران ماه رمضان قرآن روزانه‌شان را دور هم و در یک جلسه قرآن قرائت می‌کردند و این رسم همچنان ادامه دارد. در این جلسات یک نفر که بهتر از بقیه به تلاوت قرآن مسلط است به اعضای جلسه کمک می‌کند قرائتشان بهتر شود. در روز آخر ماه رمضان هر کدام از زنان شرکت‌کننده در دوره قرآن مقداری آجیل یا شکلات با خودشان به جلسه می‌برند و در پایان به شکرانه تلاوت یک قرآن کامل در کنار هم به یمن تبرک بین همه پخش می‌کنند. کسی که سوره توحید را قرائت کند هم این اتفاق را به فال نیک می‌گیرد و همه را به آش قل هوالله میهمان می‌کند.

پخت نان جو
یکی از رسوم رایج مردم خراسان در تربت‌حیدریه در شب‌های قدر، پخت نان جو است. مردم این دیار رسم دارند در سفره افطاری شب‌های قدر، نان جو داشته باشند.

خبرنگار: صدیقه سادات بهشتی