یکی از مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های بخش خصوصی در حوزه معدن و صنایع معدنی، به‌ویژه در سال‌های اخیر، تأمین ماشین‌آلات است. چرا این مسئله تا این حد برای حوزه معدن، مشکل‌ساز شده است؟
قطعاً مهم‌ترین چالش ما در حوزه معادن و صنایع معدنی، تأمین ماشین‌آلات است و در حال حاضر فرسودگی ماشین‌آلات درزمینه میزان و کیفیت بهره‌برداری و قیمت تمام‌شده به این حوزه لطمات زیادی وارد کرده است. متأسفانه عمر متوسط ماشین‌آلات ما نزدیک به 20سال است و این سبب شده در استخراج، اکتشاف و بهره‌برداری به‌شدت آسیب ببینیم. در شرایطی که به حدود 10هزار دستگاه ماشین‌آلات نیاز داریم، سالانه فقط 500دستگاه در داخل کشور تولید می‌شود. در سه سال اخیر هم حدود 2هزار ماشین‌آلات و ابزارآلات متفرقه موردنیاز بخش معدن واردشده است. ریشه مشکل ما در تأمین ماشین‌آلات، هم ارز است و هم حقوق دولتی و نحوه موافقت دولت. درواقع بین تولیدکنندگان و سازندگان ماشین‌آلات حوزه معدن، مشکلاتی ایجاد شده است که حل این مشکلات نیازمند سیاست‌گذاری درست است. ما معتقدیم امروز سازندگان داخلی قادر به تأمین همه ماشین‌آلات نیستند؛ به دلیل تنوع بالای ماشین‌آلات و نبود امکان تولید همه ماشین‌آلات در داخل. همچنین نباید به‌بهانه ساخت داخل قیمت‌های گران و عجیب‌وغریب وضع کنیم. هپکو باید موردحمایت واقع شود اما این حمایت هم باید زمان داشته باشد و هم کیفیت و هم قدرت رقابت. قرار نیست هر کالایی با هر قیمت و کیفیتی تولید شود و قدرت رقابت هم نداشته باشد. چنین وضعیتی تنها به سود دلالان و واسطه‌هاست و معدن‌کار و تولیدکننده ماشین‌آلات سودی از این شرایط نمی‌برد. اگر نیاز معدن‌کار به ماشین‌آلات به‌درستی و به‌موقع پاسخ داده شود، قیمت این ماشین‌آلات حدوداً 30درصد کاهش می‌یابد.

در حوزه اکتشاف، مهم‌ترین مانع در بهره‌برداری حداکثری از معادن کشور را چه می‌دانید؟
در خصوص اکتشاف بیشترین مشکل ما به نبود تعامل حوزه منابع طبیعی با حوزه معدن برمی‌گردد و استانداردهای منابع طبیعی با استانداردهای معدن اصلاً قابل‌مقایسه نیست. ما معتقدیم برای اکتشاف باید دست‌وبال مکتشف باز باشد؛ چون برای شناسایی معادن، قرار نیست هیچ تخریبی را متوجه منابع طبیعی کند، اما منابع طبیعی به‌این دلیل که «می‌خواهیم از محیط‌زیست و منابع طبیعی» حراست کنیم، سبب شده در اکتشاف به حداقل‌ها اکتفا شود. ما در این شرایط هیچ‌وقت نمی‌توانیم معدن بزرگ کشف کنیم و یا اکتشاف کامل در کشور انجام دهیم و اکتشافات تکمیلی اصولاً از دستور کار خارج می‌شود. این کار به‌منزله به هدر دادن منابع کشور است. البته قطعاً نباید این‌طور باشد که به بهانه معدن‌کاری، محیط‌زیست را تخریب کنیم. باید قبول کنیم می‌توانیم ضمن انجام فعالیت معدن‌کاری، کار بازسازی، تکثیر گونه‌های گیاهی و حفظ گونه‌های جانوری هر منطقه را هم گام با متولیان حراست از منابع طبیعی و محیط‌زیست جلو ببریم. این امر طبعاً به همکاری دوجانبه نیاز دارد.

 آقای جمیلی، اینکه گفته می‌شود در حوزه معدن، مافیایی داریم که اجازه ورود بخش خصوصی واقعی را نمی‌دهد، دقیقاً به چه معناست؟
اجازه بدهید اسمش را مافیا نگذاریم. ما معتقد هستیم در هر بخشی از اقتصاد باید آن‌هایی ورود کنند که اهلیت داشته باشند. اهلیت، مهم‌ترین آیتمی است که باید در نظر گرفته شود. شما دیدید برنامه خصوصی‌سازی در اقتصاد ایران به این دلیل شکست خورد که عنصر اهلیت در واگذاری‌ها دیده نشده بود. اگر در معدن، اهلیت را در نظر بگیریم، کسانی به این حوزه ورود می‌کنند که هم ازنظر فنی و مهندسی امتیاز لازم رادارند و هم ازنظر مالی توانایی لازم در آن‌ها دیده می‌شود. همین امروز تعداد زیادی معدن داریم که عملیات اکتشافشان به‌درستی انجام نشده است و یا استخراجشان، برپایه برنامه اصولی فنی- مهندسی صورت نگرفته؛ بنابراین این معدن از حیز انتفاع خارج و به اصطلاح «کور» شده است. اکتشاف معدن باید بر مبنای علم روز هم باشد و درواقع هم استخراج در حین اکتشاف صورت گیرد و هم به فراوری توجه شود. ما برای کمک به کشور باید به سمت فراوری و خلق ارزش‌افزوده حرکت کنیم و مانع خام فروشی شویم تا زنجیره تولید را تکمیل کنیم، نه اینکه از ماده معدنی فقط یک نوع عنصر استخراج و مابقی را جزو باطله‌ها حساب کنیم. 

 یکی از مشکلات قدیمی ، پرداخت نشدن حقوق دولتی است. چرا این حقوق پرداخت نمی‌شود؟
امسال خوشبختانه در شورای عالی معادن تصمیمات خوبی گرفته شد و از سال آینده تقریباً حقوق دولتی به‌صورت هوشمند محاسبه می‌شود و مبتنی بر اپلیکیشن خواهد بود و بر اساس مسیر و راه معدن، عیار، میزان باطله برداری و دیگر شرایط معدن، ضریبی تعیین می‌شود که هم دولت به حقوق خود برسد و هم معدن‌کار بتواند به‌موقع این حقوق را بپردازد. حقوق دولتی بر مبنای درصدی از ماده معدنی است. اما نکته مهم‌تر این است که نباید فراموش شود در حوزه معادن قبل از اینکه به دنبال اعداد و ارقام باشیم، باید برای چگونگی فعال کردن معادن چاره‌اندیشی کنیم؛ چون وقتی معادن فعال شوند، حقوق دولتی به‌موقع پرداخت می‌شود.

 دولت‌ها و فعالان بخش خصوصی باید چه رویه‌ای را در پیش بگیرند که ظرفیت حداکثری حوزه معدن در خدمت اقتصاد کشور قرار گیرد؟
معادن ما حتماً باید به مسئولیت‌های اجتماعی خود توجه کنند و آن را بجا آورند. من معتقدم به‌طور ویژه معادن بزرگ در تأمین رفاه و برآورده کردن نیازهای آن منطقه می‌توانند تأثیر زیادی داشته باشند نه اینکه معدن‌کار فقط ماده معدنی را استخراج کند و از منطقه خارج شود! همچنین پیشنهاد من این است که در سیاست‌گذاری‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر توجه و از فناوری‌های بومی‌شده حمایت شود. ضرورت دارد کسانی که در انتقال فناوری و ساخت ماشین‌آلات فعال هستند، حمایت شوند. همچنین در حوزه پژوهش در معادن و صنایع معدنی باید از موازی‌کاری بپرهیزیم و به‌صورت تیمی کار کنیم. وقتی هر بخشی ساز خودش را بزند، منابع خدادادی کشور به هدر می‌رود و نتیجه مطلوب دولت و معدن‌کاران هم حاصل نمی‌شود.