آیا در تاریخ، دهقان همان کشاورز است؟
معمولاً وقتی از کلمه دهقان استفاده می‌کنیم، بلافاصله واژه کشاورز جای آن را در ذهن ما اشغال می‌کند، در حالی که به واقع این‌طور نیست و باید توجه داشته باشیم که کلمه دهقان، در ایران، در قرون اولیه پس از اسلام، معنا و بار حقوقی خاصی داشته‌است. دهقانان یا دهگانان، مالکانی بودند که از نظر حکومتی، بر بخشی از رعایای یک منطقه نظارت و حاکمیت داشتند. آن‌ها موظف بودند مالیات سالانه را جمع‌آوری کنند و به حکومت تحویل دهند. دهقانان معمولاً خاندان‌های عریض و طویل داشتند و از ثروت فراوانی برخوردار بودند. برخی مورخان معتقدند که سازمان دیوانسالاری ایرانی به جامعه دهقانان سخت وابسته بود و بعدها، در قرن‌های سوم و بعد از آن، شخصیت‌هایی مانند خواجه نظام‌الملک طوسی، از میان همین طبقه اجتماعی برخاستند. فردوسی، شاعر بزرگ و حماسه‌سرای تاریخ ما، از طبقه دهقانان طوس بود. جالب اینجاست که آمد‌ورفت حکومت‌ها هیچ تأثیری بر جایگاه دهقانان نمی‌گذاشت؛ دلیلش این بود که آن‌ها، تنها کسانی بودند که بر اداره امور منطقه خود تسلط داشتند. به‌همین‌دلیل، نه تسلط قبایل مهاجم ماوراءالنهر، نه ایلغار مغولان و نه هجمه‌های مداوم تیمور، به جایگاه دهقانان آسیبی وارد نمی‌کرد؛ مگر آنکه تمام سرزمین آن‌ها، مثلاً در حمله مغولان، نابود می‌شد و خود خاندان آن دهقان نیز، از بین می‌رفتند. بعدها و به‌تدریج، واژه دهقان در معنای امروزی آن جا افتاد. دست‌کم از دوره افشاریه و زندیه، واژه دهقان کاربردی شبیه به آنچه امروز مرسوم است پیدا کرد.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
