روزنامه قدس | انقلابی که «زیارت» را تسهیل کرد

نگاهی به روند تغییراتی که با پیروزی انقلاب برای مقوله زیارت پیش آمد

انقلابی که «زیارت» را تسهیل کرد

با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران، نه تنها در عرصه‌های سیاسی، علمی و اقتصادی، بلکه در حوزه‌های فرهنگی به‌ویژه زیارت شاهد رشد و شکوفایی بودیم؛ به‌طوری که دیگر زائران ایرانی در هر نقطه از شهرهای زیارتی جهان در کنار امنیت، از عزت نیز برخوردار شدند و حتی نظم و ترتیب اعزام زائران به عراق و عربستان نمونه بارزی از ایجاد شبکه نظام‌مند و الگویی برای سایر کشورهای اسلامی به شمار رفت. آنچه می‌خوانید گزیده‌ای از گزارش خبرگزاری فارس است با موضوع تغییراتی که برای «زیارت» در سال‌های پس از انقلاب نسبت به پیش از آن ایجاد شده است.

واگذاری سفرهای زیارتی به سازمان اوقاف از سال ۱۳۵۱
در دوران طاغوت، زائران فردی و گروهی به صورت خودجوش عازم زیارت کربلا و حتی حج تمتع می‌شدند که به دلیل نبود زیرساخت حمل و نقل و طولانی بودن مسیر، حوادث ناگواری برای زائران امام حسین(ع) و همچنین سرزمین وحی رخ می‌داد و حتی برخی امکان بازگشت به کشور را هم نداشتند. تا اینکه در سال ۱۳۵۱ سفرهای زیارتی به سازمان اوقاف سپرده شد و زیارت خانه خدا هم فقط به صورت هوایی انجام گرفت.

آغاز قرعه‌کشی بین متقاضیان زیارت خانه خدا
از آن پس همه سفرهای زیارتی به عربستان، به صورت گروهی و نظام‌مند و البته هوایی انجام شد و برای اعزام متقاضیان، با توجه به افزایش تعداد مشتاقان زیارت خانه خدا از سال ۱۳۵۴ سازمان اوقاف مجبور به قرعه‌کشی بین زائران شد. این روند تا سال ۱۳۵۷ همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی که فرودگاه تهران بسته شد، ادامه داشت.
با پیروزی انقلاب اسلامی سعی شد سفرهای زیارتی ساماندهی شود تا مشکلات گذشته کاهش یابد و زائران هنگام سفر به عراق یا عربستان، نگران امنیت خود نباشند. بر همین اساس، سهولت سفرهای زیارتی در دستور کار قرار گرفت و اداره حج و زیارت اوایل دهه ۶۰ فعالیت خود را آغاز کرد تا برای سفرهای زیارتی برنامه‌ریزی مناسبی صورت گیرد.

جنگ تحمیلی سفر عتبات را رسماً متوقف کرد
اما سفر عتبات با توجه به حمله عراق به کشورمان در شهریور ۱۳۵۹ و آغاز جنگ تحمیلی بین ایران و عراق به صورت رسمی متوقف شد. در آن دوران، سفرهای زیارتی به عربستان از عمره مفرده تا حج تمتع برقرار بود و حج و زیارت زیر نظر سازمان اوقاف فعالیت می‌کرد. بر همین اساس، سفرهای زیارتی به عمره مفرده، حج تمتع و حتی سفر به سوریه متمرکز شد.

هتل‌ها جایگزین خانه‌های اجاره‌ای برای اسکان حجاج شد
پیش از انقلاب، یک نفر به عنوان مدیر کاروان به عربستان می‌رفت و خانه‌ای برای اسکان زائران اجاره و خودش هم باید آن را تجهیز می‌کرد. با این شیوه، زائران مشکلات زیادی داشتند و البته با توجه به خفقان موجود، کسی جرئت اعتراض نداشت، اما به مرور زمان و با توجه به اهمیت امام خمینی(ره) به حج تمتع، با پیروزی انقلاب اسلامی این سفر معنوی با نظم بیشتری انجام گرفت و از اواسط دهه ۶۰ کم‌کم خانه‌های اجاره‌ای جای خود را به هتل‌ها دادند.
همچنین نمایندگان حضرت امام(ره) در تلاش بودند ثبت‌نام‌های حج تمتع دیگر به صورت قرعه‌کشی نباشد و فقط بر اساس سهمیه ثبت‌نام انجام شود، اما با توجه به استقبال بالای ایرانیان برای زیارت خانه خدا، این امر محقق نشد و سال ۱۳۵۸ به همان شیوه قدیم، زائران به حج تمتع مشرف شدند و سال ۱۳۵۹ هم ثبت‌نامی انجام نگرفت. چرا که تعداد متقاضیان همچنان بالا بود و باید اعزام‌ها از بین همان افراد صورت می‌گرفت.

دریافت هزینه تمام شده حج تمتع از متقاضیان هنگام ثبت‌نام
سال ۱۳۶۰ دوباره ثبت‌نام برای حج تمتع از سر گرفته شد. در آن زمان از هر متقاضی نفری ۲۰هزار تومان گرفته و شرط اعزام هم قرعه‌کشی اعلام شد. روند ثبت‌نام و اعزام زائران هر ساله ادامه پیدا کرد تا اینکه هزینه تمام شده برای سفر حج تمتع نفری ۲۷هزار تومان شد و هر سال هم بر تعداد متقاضیان افزوده می‌شد.

تلاش برای برقراری سفر عتبات دو سال پس از پایان جنگ تحمیلی
سفر حج تمتع در حال انجام بود و هر سال نیز سازمان حج و زیارت برای بهبود وضعیت زائران برنامه‌های جدیدی اجرایی می‌کرد؛ از ساماندهی در منا و جمرات تا بهبود اسکان و تغذیه حجاج. در کنار این اقدامات، مسئولان کشورمان درصدد برقراری سفر به عتبات هم بودند؛ به طوری که چندین بار با طرف عراقی جلساتی برگزار کردند که بیشتر این جلسات در مرز ایران و عراق بود.
نخستین اقدام رسمی برای سفرهای عتبات پس از جنگ تحمیلی، دی‌ماه ۱۳۶۹ بود که ایران و عراق مذاکراتی برای اعزام حداکثر 3هزار زائر در هفته امضا کردند که البته نتایج آن منجر به ازسرگیری سفر عتبات نشد. این مذاکرات ادامه داشت و حتی در سال ۱۳۷۵ دولت عراق به ازای ورود هر زائر درخواست مبلغ ۷۰۰ دلار کرد که مسئولان کشورمان با این امر مخالفت کردند.

پایان ۲۰ سال انتظار زیارت عتبات
پس از گفت‌وگوهای مختلف در مرز ایران و عراق، مقرر شد نخستین گروه زائران ایرانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ۲۴ مرداد ۱۳۷۷ به عتبات اعزام شوند. در نخستین دوره اعزام به عتبات که پس از ۲۰ سال انتظار صورت گرفت، جمعی از خانواده شهدا به همراه مسئولان حج و زیارت به این سفر معنوی مشرف شدند. اعزام محدود زائران به عتبات، ۲۸ بهمن ۱۳۸۱ که آمریکا رسماً به عراق حمله کرد، متوقف شد و دوباره حسرت زیارت کربلا در دل عاشقان حسینی ماند.
مهرماه سال ۱۳۸۴ بر اساس تفاهم‌نامه ایران و عراق با شیوه جدید اعزام‌ها از سر گرفته شد؛ به طوری که از آن پس دولت عراق از چرخه انعقاد قراردادهای خدماتی بین ایران و بخش خصوصی عراق خارج شد و سازمان حج و زیارت نه تنها به عنوان ناظر، بلکه به عنوان مجری هم امکان فعالیت داشت.
با این اقدام، در هر استان یک شرکت مرکزی برای ساماندهی اعزام زائران تشکیل و در نهایت تیرماه ۱۳۸۴ شرکت مرکزی دفاتر خدمات زیارتی سراسری ایران با عنوان شرکت شمسا تأسیس شد. البته در آن دوران هم با توجه به وضعیت ناامن عراق، سفرهای زیارتی به صورت گسترده برگزار نمی‌شد، اما از سال ۱۳۸۷ که ستاد بازسازی عتبات به همت سردار قاسم سلیمانی در شهرهای مقدس عراق فعالیت خود را آغاز کرد، سفر عتبات نیز رونق گرفت و از آن زمان سفر هوایی به عتبات نیز به صورت محدود برقرار شد؛ تا جایی که در سال ۸۷ حدود یک درصد از ۵۰۰ هزار زائری که به عتبات مشرف شده بودند، از طریق مرز هوایی عازم عراق شده بودند.