زیارت کاظمیه نماد قدرت و هویت شیعیان

بهمن دهستانی

سالروز شهادت امام کاظم(ع) در عراق علاوه بر مناسبت مذهبی، همزمان دارای دلالت‌های هویتی و فرهنگی پردامنه‌ای است که ساحت سیاسی عراق ر�� نیز متأثر ساخته است. پس از پیاده‌روی اربعین سالار شهیدان، زیارت کاظمیه در بغداد در ایام شهادت امام کاظم(ع) دومین آیین میلیونی شیعیان در عراق به شمار می‌رود به‌گونه‌ای که پایتخت این کشور را کاملاً تحت تأثیر قرار می‌دهد. با سقوط صدام در سال ۲۰۰۳، احیای شعائر دینی که با فشار و سرکوب حکومت بعث از صحنه حیات شیعیان حذف شده بود، آغاز و هر ساله بر عمق و ابعاد آن افزوده شد.
اهمیت پیاده‌روی به سوی کاظمیه در بغداد در سالروز شهادت امام کاظم(ع) به دلیل تشکیل بزرگ‌ترین گردهمایی دینی پایتخت است. بغداد که در تاریخ خود به عنوان پایتخت خلافت عباسیان شناخته می‌شود، با وجود سیطره دولت‌های شیعی مانند آل‌بویه در ادوار بعد، از نگاه جریان‌های سیاسی خارج از امامیه، متعلق به مکتب و فرهنگ خلفا معرفی شده است.این شهر مؤثر در تمدن اسلامی بستر جریان بخش قابل توجهی از حیات علمی و مدنی مسلمین در قرون میانه اسلامی بوده است که از آن به دوران شکوه تمدن اسلامی یاد می‌شود. گرچه به گواهی تاریخ، این دوران برای پیروان اهل‌بیت(ع) با محنت‌های فراوان همراه بوده و در نظر رایج میان شیعه رونق یافتن مکاتب بشری در بغداد برای به حاشیه راندن مکتب 
اهل بیت(ع) و ممانعت از بروز و نمود آن در مرکز سیاسی و اجتماعی سرزمین‌های اسلامی بوده است اما مقاومت امام کاظم(ع) در قعر زندان‌های خلافت عباسی و تعالیم وحیانی آن حضرت، حیات سیاسی، علمی و فرهنگی پیروان اهل بیت(ع) در آن زمان تا به امروز را به گونه شگفت‌آوری تضمین نمود. حرم امامین کاظمین در بغداد از همان دوران برپایی، کانون تجمع شیعیان بود و محلات شیعی بغداد که بعدها سهم عمده‌ای در پویایی مرکز تمدن اسلامی ایفا کردند بر گرد مزار و حرم امام کاظم(ع) شکل گرفت. به عنوان نمونه کرخ یکی از محله‌های شیعی بغداد بود که پس از بنای بغداد به عنوان پایتخت عباسیان شکل گرفت و شیعیان رفته‌رفته به این ناحیه روی آورده و بزرگانی از اصحاب ائمه(ع) مانند هشام بن حکم و علمای بزرگی مانند شیخ مفید، سیدمرتضی، سیدرضی و شیخ طوسی، به‌خصوص در دوران حکمرانی آل‌بویه بر بغداد، آن منطقه از پایتخت تمدن اسلامی را به مرکز فعالیت‌های علمی و مذهبی و سیاسی پیروان اهل بیت(ع) تبدیل نمودند.
در دوران معاصر و در یک قرن اخیر اقدامات زیادی برای نادیده انگاری هویت شیعی بغداد توسط حکومت‌های مختلف صورت گرفت که اوج آن در دوران صدام بود. پس از اشغال عراق توسط آمریکا و قدرت گرفتن شیعیان بنا بر اکثریت در بغداد، بسیاری از محافل ضدشیعی جهان عرب آن را زنگ خطری برای خود تلقی کرده و برای تخریب هویت و همبستگی بین شیعی در این کشور از هیچ تلاشی فروگذار نمی‌کردند و به منحصر کردن آن در نواحی جنوب عراق می‌پرداختند. با وجود تلاطم صحنه سیاسی عراق در ادوار مختلف، زیارت کاظمیه در ایام پایانی ماه رجب هر ساله صحنه قدرت‌نمایی هویتی و فرهنگی شیعیان است و با آنکه اغلب دلدادگان حضرت موسی بن جعفر(ع) تنها با اخلاص برای عرض ارادت به آن امام پیاده راهی بغداد می‌شوند اما شکوه و عظمت این شعائر، بسیاری از اراده‌های مخل امنیت و ثبات در عراق را به حاشیه می‌راند. این مسئله بار دیگر کارکردهای سیاسی و اجتماعی و هویت‌ساز زیارت را آشکار می‌سازد و شایسته است در مناسبات میان ملل مسلمان پیرو اهل بیت(ع) مورد توجه و استفاده قرار گیرد.