​​​​​​​نشسته‌ای جایی گوشه رواقی، وسط صحنی، جایی که پنجره‌ای رو به ضریح دارد، جایی که گنبد و گلدسته‌ها را می‌بینی. فرقی ندارد کجای حرم باشی؛ هرجا باشی هنر می‌بینی و نور و عرفان و اشراق. جایی بین کاشی‌ها که چشمت را اسیر کرده‌اند می‌بینی گل و مرغ‌ها و اسلیمی‌ها و برگ‌هایی بالا رفته‌اند و همان‌جا احادیث قدسی و اسماءالحسنی، آیات قرآن، احادیث ائمه(ع)، غزل‌ها و قصیده‌های فارسی، مدح و ثنا و البته نام‌هایی را هم می‌بینی که سعی کرده‌اند خودشان و نامشان را به برکت قداست این بنای محترم زنده نگه‌دارند. نام مردان و زنانی که جایی از این حرم مطهر بنایی را وقف و نذر کرده‌اند یا ساخته‌اند یا در زیبایی‌اش هنری به‌جا گذاشته‌اند. کتیبه‌هایی که حرف‌هایی چند صد ساله با ما دارند و از هر روزگاری که به‌جا مانده‌اند یادگاری گذاشته‌اند. 

کتیبه‌ها چه می‌گویند؟
چیزی که ما می‌بینیم یک نام است و یک شعر و یا سخنی پر ارزش. اما تاریخ به ما می‌گوید کاشی‌کاری‌ها و نقش و نگارهای حرم یادگار هنرمندان دوره خوارزمشاهی است. در دوره سلطان محمد خوارزمشاه، دو استاد کاشی‌کار به نام‌های «محمدبن‌ابی‌الحسین کاشانی» و «ابوزید نقاش» بودند که مأمور شدند دور تا دور حرم و محراب‌ها و رواق‌ها را کاشی‌کاری کنند. آن‌ها هم کتیبه‌ها را ساختند و هم کاشی‌ها را نقش زدند. بعدها در دوره صفوی کتیبه‌نویسی بیشتر شد. حالا کتیبه‌های زیادی از دوره صفویه، زندیه، افشاریه، قاجار و پهلوی اول به جا مانده است.
کتیبه‌هایی که در حرم امام رضا(ع) روی کاشی‌ها نقش بسته‌اند یا آیات قرآن هستند یا به کتیبه‌های حدیثیه معروف‌اند که حدیثی از پیامبر(ص) و ائمه(ع) است و یا کتیبه‌هایی هستند که تاریخی‌اند. کتیبه‌های تاریخی معمولاً دستور و حکمی را در خودشان دارند.
البته کتیبه‌هایی که شامل یک شعر زیبا در مدح امام رئوف است و کتیبه‌هایی که اطلاعاتی از تعمیر و ساخت سازه و بنا در قسمتی از حرم داده و نامی از سازنده و واقفش دارد را هم می‌شود به این تقسیم‌بندی کتیبه‌ای اضافه کرد.

کلام خدا بر در و دیوارهای حرم
اگر یکی از روزها در خلوتی حرم در روضه منوره نشسته باشید به خواندن زیارت، حتماً چشمتان به سوره واقعه خورده که در اطراف روضه منوره حک شده است. آیات قرآن در قسمت‌های مختلف حرم روی کتیبه‌های زیادی نقش زده شده‌اند. کتیبه نقش آیه «هل اتی» با خط ثلث هم از همین کتیبه‌های قرآنی حرم مطهر است. کتیبه‌ای هم که شامل آیات سوره جمعه است در زیر سقف گنبد حرم است و یادگار یکی از خوشنویسان دوره صفوی به نام علیرضا عباسی. از اسناد موجود درباره کتیبه‌ها مشخص می‌شود آیه «انا فتحنا»، آیه تطهیر، چند آیه از سوره نور، یک آیه از سوره احزاب، آیه‌هایی از سوره کهف و انسان و آیت‌الکرسی هم روی سنگ‌ها یا کاشی‌های پایین دیوارهای حرم نصب بوده است.
این‌ها فقط چند نمونه از آیات قرآن هستند که روی کتیبه‌های حرم حک شده‌اند: 
بسم الله‌الرحمن الرحیم انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنو الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزکوه و هم راکعون.
یا ایها الذین آمنوا لاتتخذوا و الذین اتخذو دینکم.
بسم‌الله الرحمن ارحیم اقم الصلوه لدلوک الشمس الی غسق اللیلتا و اجعل لی من لدنک سلطان نصیرا.
«بسم‌الله الرحمن الرحیم شهدالله انه لااله الا هو» تا «ان الدین عندالله الاسلام».
لااله الا الله، محمدرسول الله.
«قد افلح المؤمنون» تا «هم العادون»
«ان الحسنات یذهبن السیئات» تا «لا یضیع اجر المحسنین».
سبحان ربی العظیم و بحمده.
و...

آیات زیر قبه
زیرطاق گنبد در روضه منوره هم از آن قسمت‌هایی است که همیشه هنرمندی در دوره‌های مختلف تاریخی کاری بزرگ روی آن انجام داده است. مثلاً در سال 922 شمسی آقا حسن نقاش هراتی که شاگرد کمال‌الدین بهزاد می‌شود، زیر گنبد را با طرح‌ها و نقش‌های زیبایش هنرمندانه نقاشی می‌کند و در کتیبه‌ای که برای کارش تهیه کرده‌ بود، این شعر را می‌نویسد: «حَسَن به گرد دَرَت گشته بر طریق طواف/ تو کعبه‌وار همه حاجتش روا کردی». حالا هم نقش زیر طاق گنبد ترنج‌هایی هشت‌گوشه حاوی آیاتی از قرآن هستند. خطوط این ترنج‌ها برجسته و از جنس برنز با لایه آب‌طلاست و اطرافش سوره یاسین به خط کوفی نوشته شده است. 
در محراب دیوار جنوب شرقی حرم به خط کوفی برجسته، آیه «إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ رَاکِعُونَ» نوشته شده است. همچنین چند نمونه از اسماءالحسنی و کتیبه‌هایی با این متون را می‌شود در گنبد، محراب‌ها و طاق‌ها دید که همگی با خط ثلث درباره آیات قرآن هستند.

اینجا احادیث و کلام ائمه(ع) نقش دیوارند
قسمتی از حدیث سلسلةالذهب نیز روی سنگی با قلم سیاه خوشنویسی شده است. البته کتیبه‌ای هم شامل «دعای جوشن کبیر» بین دارالاسلام و گنبد حاتم‌خانی نصب بوده که گویا بر ۱۴ قطعه سنگ مرمر و به خط ثلث حکاکی شده بوده است.
بعضی از احادیثی که روی کتیبه‌ها هستند:
اخوك من ساواک في الشدة: برادرت کسی است که در سختی‌ها با تو برابری داشته باشد.
قلب الأحمق في فيه و لسان العاقل في قلبه: دل نادان در دهان او است و زبان دانا در دل او قرار دارد.
کفر ان النعمة مزيلها: کفران نعمت، نعمت‌ها را از بین می‌برد.
من طلب شيئا و جدّ وجد و من قرع بابا و لج ولج: هرکس دنبال چیزی را بگیرد و کوشش کند، آن را می‌یابد و هرکس در خانه‌ای را بکوبد و اصرار ورزد، آن در باز می‌شود.
زرني غبا تزدد حبا: مرا روز در میان زیارت کن که موجب زیادی محبت خواهد شد.
الجنة تحت أقدام الامهات: بهشت زیر پای مادران قرار دارد.

خبرنگار: صدیقه سادات بهشتی