عبور از این شهرها در راستای مسیر حساب‌شده‌ای بود که مأمون به منظور روبه‌رو نشدن با کمترین مانعی هنگام آوردن امام رضا(ع) به نزد خود، طراحی کرده بود. به همین دلیل این شهرها را می‌توان به عنوان کلیدهای راهنمایی در نظر گرفت و با وصل کردن آن، سیر کلیِ مسیر هجرت امام رضا(ع) را بدست آورد. با وجود این، نقطه‌چین‌های مجهولی با اتصال این نقاط نمایان می‌شد، چرا که پل ارتباط میان دو شهر، تنها از یک جاده نمی‌گذشت و با وجود مسیرهای متعدد میان دو شهر، به‌درستی معلوم نبود امام از کدام مسیر عبور کرده‌اند. 
دشواری و پیچیدگی تعیین مسیرِ درست از میان مسیرهای متعدد زمانی دوچندان می‌شود که به اذعان دکتر جلیل عرفان‌منش بدانیم برخی منابع بدون توجه کافی به جغرافیای طبیعی و سیاسی مناطق و شهرها، خط سیر حرکت امام رضا(ع) را از مناطقی اعلام کرده‌اند که هیچ تناسبی با مسیر راه‌های متداول آن زمان ندارد و یا به‌طور اساسی با مسیر جغرافیای راه‌ها و شهرها در تضاد است. 
او در کتاب «همگام با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو» این ماجرا را ناشی از نبود آگاهی‌های جغرافیای تاریخی می‌داند که با بیان حکایت‌های مجعول و ساختگی -که طی آن ناقلان این‌گونه روایات تلاش کرده‌اند ورود حضرت امام رضا(ع) را به شهری اثبات کنند که در مسیر هجرت امام قرار نداشته است- بر پیچیدگی ماجرا در طی زمان افزوده است. 
دکتر جلیل عرفان منش معتقد است اگر قدمگاه‌ها، یادمان‌ها و بناهای باقی مانده منسوب به امام رضا(ع) با دانش جغرافیای تاریخی صحت‌سنجی شوند، می‌توانند کمک قابل توجهی در تعیین مسیر هجرت امام رضا(ع) و نمایان کردن نقاط مجهول این مسیر داشته باشند. 
او تاریخ‌های محلی را منبعی قابل توجه در این خصوص معرفی می‌کند که با ارائه اطلاعات دست‌اول و پرجزئیات و تمرکز بر تاریخ یک شهر و منطقه، اطلاعات سودمندی از یادمان‌ها و بناهای باقی مانده از سفر امام رضا(ع) در مناطق مختلف ایران می‌دهند و نقش بسیار مهمی در تعیین مسیر امام رضا(ع) ایفا می‌کنند.
این یادمان‌ها شامل مساجد، قدمگاه‌ها و یا توقفگاه‌هایی است که امام رضا(ع) در سفر تاریخی خود به ایران در آنجا درنگ و یا توقف داشته‌اند و مردم به پاس احترام و توجهی که برای آن امام همام قائل هستند، بناهایی با معماری‌های متنوع ساخته و در طول قرون مختلف از آن‌ها مراقبت کرده‌اند. در میان این بناها سنگ‌نبشته‌هایی وجود دارد که از نظر تاریخی، عبور امام رضا(ع) را از شهر و توقف آن حضرت را در مکانی اثبات می‌کند. 
نویسنده کتاب «همگام با امام رضا(ع) از مدینه تا مرو»، قدمگاه خرانق مشهور به مشهدک و سنگ محراب قدیمی موجود در آن را نمونه‌ای از یادمان‌های به جا مانده معرفی می‌کند که اطلاعات مهمی از عبور امام رضا(ع) در اختیار محققان و مورخان قرار داده و بر اساس آن، عزیمت امام رضا(ع) را از مسیر یزد به توس تأیید می‌کند. 
او در خصوص یادمان‌های ساختگی و مجعول نیز وجود هشت قدمگاه در منطقه شوش منسوب به امام رضا(ع) را مثال می‌زند و منشأ پیدایش آن‌ها را عموماً خواب و رؤیا معرفی می‌کند. 
به باور دکتر جلیل عرفان منش، وجود این اماکن که منحصر به عبور آن حضرت از ایران است هر چند ساختگی است، اما عشق و علاقه مردم ایران به خاندان عصمت و طهارت (ع) را نشان می‌دهد، با وجود این نمی‌تواند دستمایه مناسبی برای تعیین مسیر عبور امام رضا(ع) قرار گیرد، آنچنان که برخی کتاب‌ها به آن تکیه کرده‌اند.قدمگاه‌ها و یادمان‌های به‌جا مانده از سفر تاریخی امام رضا(ع) در ایران تنها در صورتی می‌توانند راهنمای سودمندی برای تعیین مسیر هجرت امام رضا(ع) قرار گیرند که از اعتبار و اصالت تاریخی برخوردار باشند. 

خبرنگار: پارسا نیکوکار