نورالدین (یا فخرالدین) حمزه پسر علی‌ملک اسفراینی آذری(طوسی)؛ صوفی، شاعر و عارف قرن نهم هجری و از تبار رهبران سربداران بود.
شیخ آذری در سال 784 هجری قمری در اسفراین زاده شد و از آنجا که چندی در طوس می‌زیست، به «طوسی» نیز شهرت یافت و چون زایش او در ماه آذر بود، آذری خوانده شد. او ملک‌الشعرای دربار میرزا شاهرخ، پسر تیمور لنگ و از شاگردان و مریدان محی‌الدین طوسی و شاه نعمت‌الله ولی بود.
پدرش (عبدالملک) از سوی سربداران، صاحب اختیار اسفراین بود. در كودكی همراه با دایی خود به قره‌باغ رفت و با «الغ بیگ» همبازی شد و دوستی عمیقی بین آنان پدید آمد. وی از جوانی شروع به شاعری و مدح سلاطین، به‌ویژه سلطان شاهرخ تیموری كرد اما خیلی زود به عرفان روی آورد و به سلوک مشغول شد.
او دو بار با پای پیاده به حج رفت و یک سال در بیت‌الله‌الحرام مجاور شد و در آنجا به تحقیق در مناسک حج و نیز تاریخ كعبه پرداخت و كتاب «سعی‌الصفا» را درباره مناسک حج نگاشت؛ سپس به هند رفت و در دربار احمدشاه اول بهمنی به مقام ملک‌الشعرایی و معلمی علاءالدین همایون بن احمدشاه رسید و كتاب «بهمن‌نامه» را به او تقدیم كرد. گفته‌اند كه سلطان احمد به شیخ آذری، یک لک روپیه (50 هزار درهم) داد تا در برابر سلطان تعظیم كند اما شیخ نپذیرفت.
شیخ آذری پس از مدت‌ها اقامت در دربار هند، خواستار بازگشت به ایران بود اما به‌دلیل علاقه‌ای كه احمدشاه بهمنی به وی داشت، با مخالفت او روبه‌رو می‌شد؛ تا اینكه همسر و فرزندانش نیز به هند برده شدند. با وجود این، پس از مدتی به ایران بازگشت و تا پایان عمر در اسفراین به تربیت شاگردان و عبادت و تألیف مشغول شد. وی درعین انزوا با شاهزادگانی چون علاءالدین همایون، بایسنقرمیرزا و الغ‌بیگ میرزا، پسران شاهرخ ارتباط داشت.
او در سال 866 هجری قمری، در 82سالگی وفات یافت و در محدوده شهر تاریخی بلقیس اسفراین به خاک سپرده شد.