رأفت در آموزه‌های دینی ما چه جایگاه و آثاری دارد و چرا در میان امامان معصوم(ع) حضرت ثامن‌الحجج(ع) به این وصف شهرت دارند؟
در قرآن دو مرتبه تعبیر «رئوف» به کار رفته است: «وَ اللهُ رَئُوفٌ بِالْعِبادِ»؛ ائمه(ع) نیز که آن‌ها را به وصف «کُلُّهُم نورٌ واحدٌ» می‌شناسیم، مظهر این صفت رئوفیت و دیگر صفات جلالیه و جمالیه حضرت حق هستند.
اساساً تعبیر رئوف و رأفت در حق کسانی به کار می‌رود که دچار اضطرار و بیچارگی شده‌اند و به نوعی لطف و مهربانی است که هم خدا و هم ائمه اطهار(ع) به ویژه امام رضا(ع) آن را در بالاترین سطح دارند و این وصف در آن‌ها اظهریت دارد. در واقع لطف و مهربانی‌ای دارند که کام کسی تلخ نمی‌شود حتی اگر نیاز به این تلخ‌کامی باشد. بنابراین در بحارالانوار علامه مجلسی(ره) و در زیارت امام رضا(ع) می‌خوانیم: «اَلسَّلامُ عَلَیک یا اِمامِ رئوف». مهر و رأفت امام رضا(ع) جلوه‌های متنوع و متعددی دارد. به فرموده علامه طباطبایی(ره) هر کس وارد حرم مطهر حضرت علی ‌بن ‌موسی ‌الرضا(ع) می‌شود جلواتی از این رأفت را درک و مشاهده می‌کند و از در و دیوار حرم رأفت و رحمت می‌بارد.

چه جلوات خاص و منحصر به فردی از مهربانی در سیره امام رضا(ع) وجود دارد که رأفت حضرت(ع) را عینیت می‌بخشد و علنی می‌کند؟
از جلوه‌های رأفت حضرت علی‌ بن موسی ‌الرضا(ع) این است که هر کس به ایشان تمسک و توسل کند دست خالی بازنمی‌گردد، بنا بر تجربه شخصی دیده‌ام در میان امامان معصوم(ع)، حضرت رضا(ع) سریع‌تر به عرض حوائج و درخواست‌ها پاسخ می‌دهند. 
مرحوم آیت‌الله خویی بیان می‌کرد: در جوانی دستم به سوزشی دردناک و آزاردهنده مبتلا شد و پزشکان گفتند اگر انگشتت قطع نشود احتمال سرایت به دیگر اعضا و قطعی آن‌ها نیز وجود دارد، لذا قرار بر جراحی و قطع انگشتم شد... شب پیش از عمل با دل شکسته توسل به امام رضا(ع) پیدا کردم و عرضه داشتم: شما دارای ولایت تکوینی هستید به من عنایت کنید برای شما کاری ندارد! در عالم رؤیا شخصی را دیدم که بعد متوجه شدم امام رضا(ع) هستند، ابتدا ترسیدم و گفتم: نزدیک نیایید، ممکن است بیماری‌ام مسری باشد اما حضرت(ع) دست بر انگشت من کشیدند و فرمودند: الحمدلله خوب شد ... از خواب برخاستم و دیگر اثری از بیماری و سوزش دست نبود!یکی از جلوه‌های رأفت رضوی، دوستی با مردم است؛ در روایت است که مهربانی و مدارا با مردم نیم عقل است، هر شیعه‌ای که نسبت به خلق خدا رأفت داشته باشد، جلوه‌ای از جلوات رأفت رضوی در وجود او نهادینه شده است. از دیگر مظاهر رأفت در سیره امام مهربانی‌ها، تأکید و اهتمام به صله ‌رحم است، ایشان می‌فرمایند: هر کس دوست دارد عمرش طولانی و روزی‌اش فراوان شود صله ‌رحم به جای آورد. حتی ممکن است برخی در حق آدمی بد کرده باشند خوب است که بگذریم و به این بهانه از صله‌ رحم پرهیز نکنیم؛ چنان که توصیه است خوبی خودتان در حق دیگران و بدی دیگران در حق خودتان را فراموش کنید.

در چه ابعاد دیگری از سبک زندگی و سیره نورانی امام رضا(ع) می‌توان رنگ و بو و مظاهر رأفت را دید؟
امام رضا(ع) بر شرکت شیعیان و مؤمنان در تشییع جنازه یکدیگر تأکید داشتند و خود نیز در تشییع محبان و شیعیان شرکت می‌کردند. مهربانی با بردگان و زیردستان از دیگر جلوه‌های رأفت امام رئوف(ع) است چنان ‌که ایشان برای خود شأنی قائل نبودند و سفره غذایشان را از آن‌ها جدا نمی‌کردند و برتری انسان‌ها را به عمل صالح و تقوا می‌دانستند، این ادب و تواضع در مقام عمل در سیره رضوی بروز و ظهور داشته است. از راهبردهای اثرگذار امام رضا(ع) در مهرورزی، مدارا با غیرمسلمانان بود که سبب جذب بسیاری از آن‌ها به اسلام و تشیع شد!
علاوه بر این، امام رضا(ع) اهل ساده‌زیستی، زهد، میهمان‌نوازی و اجابت درخواست دیگران بودند، اعمالی که در مجموع موجب شده حضرت علی ‌بن موسی ‌الرضا(ع) به امام رئوف و مهربانی‌ها شهرت یابند. ما نیز در زندگی‌های امروز خود به هر میزان از این مظاهر الگو بگیریم و در عمل پیاده کنیم از عنایت‌های خدا و اهل بیت(ع) بهره‌مند خواهیم شد. اساساً بنا بر تصریح امام سجاد(ع) در مناجات ذاکرین، همین که به ما اجازه داده‌اند اسم مبارک ائمه(ع) را بر زبان بیاوریم و از دور و نزدیک زائر آن حضرات(ع) شویم نعمتی خاص و ناشی از لطف و رأفت است که ما بعضاً از آن غفلت می‌کنیم. خوب است هر روز به قدر قرائت صلوات خاصه امام رضا(ع) هم عرض ارادت کرده و هم از رأفت ایشان بهره بیشتر ببریم.

آیا هجرت امام رضا(ع) از مدینه به مرو و پذیرش اجباری ولایتعهدی مأمون را هم می‌توان از مظاهر رأفت امام رضا(ع) در حق شیعیان و مسلمانان دانست؟
بله؛ امام رضا(ع) با این پذیرش از ابتلای شیعه به مفسده‌ای عظیم جلوگیری کردند. همّ و غم ایشان حفظ دین خدا و حفظ شیعه و اعتقادات آن‌ها بود بنابراین همان ‌طور که امام حسن(ع) با صلح و امام حسین(ع) با قیام عاشورا چنین کردند امام رضا(ع) نیز با پذیرش ولایتعهدی مأمون دین خدا و شیعیان را مصون داشتند. با بررسی شروط امام(ع) برای پذیرش ولایتعهدی درمی‌یابیم حضرت(ع) باطناً میلی به این مسئله نداشته‌اند اما برای آنکه دستگاه خلافت متعرض شیعیان نشود و به آن‌ها سخت نگیرد و نیز دین خدا حفظ شود، با تدابیر و کیاستی خاص آن را پذیرفتند که این هم فصلی دیگر از رأفت رضوی را جلوه‌گر می‌کند.

فرصت زیارت از راه دور و نزدیک امام رضا(ع) و انس گرفتن با امام مهربانی‌ها چقدر فرصت بهره‌مندی از رأفت رضوی را فراهم می‌کند؟
در معنای زیارت آمده «الزياره حضور الزائر عند المزور»؛ وقتی زائری به زیارت کسی می‌رود فعل و انفعالاتی بین زائر و مزور ایجاد می‌شود، فارغ از ثواب و برکاتی که در روایت برای زیارت امام رضا(ع) تصریح شده است مثل ثواب 700 هزار حج به میزان معرفت زائر، صفات امام(ع) به وی منتقل می‌شود؛ امام شافی است، امام محی الاموات است، امام رئوف است و... اگر زائر ظرف و ظرفیت داشته باشد از همه این اوصاف به قدر وسع بهره‌مند می‌شود چنان که در حرم امام رضا(ع) به کرات می‌بینیم زائران با رأفت، مهربانی و محبت نسبت به هم رفتار می‌کنند.
هر یک از زیارات انشا شده برای علی‌بن موسی‌ الرضا(ع) که در مفاتیح آمده، به منزله منوی غذای روح است و رشد و تعالی روح و نزدیک شدن به امام(ع) را دنبال می‌کند که در واقع نزدیک شدن به خداست.

در جامعه امروزی که جامعه دچار چالش‌های مختلف است، چقدر نیازمند الهام از رأفت رضوی و پیاده کردن آن در سبک زندگی‌ خودمان هستیم؟ 
نفرت از خود، نفرت از دیگری یا شهر و سرزمین  و... همگی خلاف رأفت و سبک زندگی اسلامی است. بدبین کردن انسان‌ها نسبت به هم، گارد گرفتن، تکبر ورزیدن، خود را حق دانستن و امثال آن خروجی این نفرت‌پراکنی است. متأسفانه برخی از افراد نیز با رفتارهای سلیقه‌ای و اشتباه‌ خود این امر را تشدید می‌کنند در حالی که مردم نباید این‌ها را به حساب دین خدا بگذارند. در شرایط کنونی بیش از هر چیز نیازمند وحدت رویه و همدلی با گوش دادن به فرامین رهبر معظم انقلاب و پرهیز از تکبر و عُجب و مهربانی کردن در حق یکدیگر هستیم.

خبرنگار: آمنه‌ مستقیمی