سنت «شلیک توپ هنگام سحر و افطار» در شمار آداب رمضانی است که اگرچه در دوران ما دیگر رد و نشانی از آن باقی نمانده اما حکایت‌های جذاب و درس‌آموزی از آن روزگار و در پیوند با این سنت، هنوز در میان مردم رواج دارد که خالی از مطایبه و عبرت هم نیست.
از جمله اینکه نقل می‌کنند: به صدرنشین والاقدر حاجی میرزا آغاسی عرض کردند بین علما در رؤیت هلال شوال اختلاف است؛ گروهی مدعی‌اند ماه را دیده‌اند و فردا عید رمضان است و جمعی اصرار دارند فردا سلخ ماه صیام است توپچی حیران مانده است تا چه کند. حاجی فرمودند: عیبی ندارد بفرمایید توپ را در کنند؛ اما یواش!
در همین راستا پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چهارم اردیبهشت ماه اقدام به برپایی نشستی با عنوان «شلیک توپ ماه رمضان به روایت اسناد آرشیو ملی ایران» کرد که طی آن الهام ملک‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ، گزارشی از تاریخ رمضانی ایران عصر قاجار و سنت «شلیک توپ» ارائه داد.
ملک‌زاده در این نشست گفت: بنا بر آیه 187 سوره بقره مسئله مهم در روزه ماه رمضان تشخیص درست اول فجر برای امساک و اول شب برای افطار است. این کار با توجه به طلوع و غروب خورشید و موقعیت ستارگان در آسمان انجام می‌شد و نتیجه آن از راه‌های گوناگون از جمله اذان گفتن به آگاهی مردمان می‌رسید.
وی ادامه داد: یکی از بهترین شیوه‌ها در دوران معاصر شلیک توپ بود که بر اثر طنین صدای آن مردم به رسیدن وقت سحر و افطار آگاه می‌شدند. شلیک توپ کار ساده و کم هزینه‌ای نبود و توپچیان کسانی بودند که آموزش‌های لازم را دیده بودند.
در روزگار ناصرالدین شاه هزینه این مراسم به عهده حاکمان ولایات بود و با پیروزی انقلاب مشروطه پرداخت هزینه شلیک توپ به عهده وزارت داخله گذاشته شد، اما به سبب نابسامانی‌هایی که در دوران سلطنت احمدشاه سراسر کشور را فرا گرفت، تهیه مخارج شلیک توپ در ماه رمضان معضلی شد که وزارتخانه‌های داخله، مالیه و جنگ درگیر آن شدند و هر یک مسئولیت کار را به عهده دیگری می‌انداخت.
وی ادامه داد: با آمدن رمضان هر سال این مجادله شدت می‌گرفت، با این حال با هر ترتیبی بود این موضوع به‌صورت مقطعی فیصله می‌یافت تا سال بعد که دوباره سر بر می‌آورد! با روی کار آمدن رضا شاه، با وجود ممنوع شدن پاره‌ای از مناسک مذهبی ازجمله روضه‌خوانی و عزاداری در ماه محرم، مراسم شلیک توپ در ماه رمضان نه تنها ادامه یافت، بلکه قانون‌مندتر هم شده و ساماندهی، شلیک توپ و پرداخت هزینه آن به ارکان حرب کل قشون (ستاد ارتش) واگذار شد.
سپس از دی 1310، وزارت داخله عهده‌دار این کار شد و سامان درستی گرفت. حتی برای اینکه در هنگام شلیک توپ به رهگذران آسیبی نرسد، تمهیداتی در نظر گرفته شد. با این حال به‌سبب هزینه این کار و نیز کمرنگ‌تر شدن مناسک دینی در حکومت غیردینی رضا شاه، در سال 1319 دولت خود را از انجام دادن این مراسم کنار کشید و اعلام وقت روزه‌داری را به مؤمنان سپرد که به شیوه سنتی خود آن را به انجام برسانند. بدین‌ترتیب در حالی‌که کم‌وبیش در پاره‌ای از شهرها شلیک توپ ماه رمضان ادامه داشت، اما از ماه رمضان 1319، دیگر در هیچ نقطه‌ای از کشور انجام نشد و این رویه منسوخ شد.