اردوغان هم البته از این موضوع استقبال کرده و حتی از امکان انتقال گاز جمهوری آذربایجان و ترکمنستان از مسیر ترکیه به قاره سبز سخن گفته است. او چند روز پیش و پس از بازگشت از سفر ترکمنستان که مبنای آن گفت‌وگوهای گازی عنوان شده بود، از دستور به وزیر انرژی خود برای کار روی ساخت یک هاب منطقه‌ای سخن گفت. اینکه ترکیه تا چه میزان توانایی پیش بردن چنین ایده‌ای را داشته و وضعیت ایران در این چالش جدید چگونه خواهد بود موضوعاتی است که در گفت‌وگو با سیدعلی قائم‌مقامی، عضو مرکز تحقیقات ترکیه و غرب آسیا و تحلیلگر مسائل ترکیه به بحث گذاشته‌ایم.

 ترکیه از مطرح کردن چنین ایده‌ای چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
یکی از اهداف مهم ترکیه از مطرح کردن چنین ایده‌ای، بالا بردن وزن سیاسی و اعتبار منطقه‌ای و جهانی خود است. وقتی این کشور به معبر مهم انتقال انرژی به اروپا تبدیل شود قطعاً می‌تواند در آینده با استفاده از این ظرفیت بر اتحادیه فشار وارد کرده و منافع خود را پیش ببرد. ضمن اینکه این مسئله فی‌نفسه، پرستیژ جهانی، اعتبار منطقه‌ای و اثرگذاری ترکیه در حوزه انرژی و دیگر تصمیمات جهانی را تقویت خواهد کرد. البته نباید از یاد برد ترکیه مدت زیادی است که پشت درهای ورود به اتحادیه اروپا مانده است. حال، انرژی برگ امتیاز‌گیری مهمی در اختیار آنکارا قرار خواهد داد. ترکیه با این اقدام به دنبال دور زدن ایران و روسیه نیز است.
 همین دو روز پیش، سران جمهوری آذربایجان، گرجستان، رومانی و مجارستان توافق‌نامه‌ای درزمینه همکاری درباره انرژی امضا کردند. این مسائل حاکی از تلاش غرب با همراهی ترکیه برای حذف ایران و روسیه از معادلات انرژی است.

اروپا به اردوغان اعتماد دارد؟ نگاه روسیه چگونه است؟
اروپا فعلاً به‌شدت با بحران انرژی درگیر است، این مسئله سبب شده دست آن‌ها زیر ساطور ترکیه باشد. آن‌ها برای جبران کمبود گاز خود منابع جایگزین قابل اعتماد و در دسترسی ندارند و به همین دلیل همراه و موافق سیاست‌های اردوغان هستند. قراردادهایی هم که کشورهای اروپایی با جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان امضا کرده و یا در حال رایزنی برای امضا هستند نشان‌دهنده حساب ویژه آن‌ها روی خط ترانس - خزر است. 
اما به نظر می‌رسد روسیه نیز اکنون موافق برنامه‌های ترکیه است، چرا که 9ماه می‌شود درگیر بحران اوکراین بوده و به دنبال راهی برای صدور گاز خود به اروپا می‌گردد. ضمن اینکه روسیه و ترکیه باوجود اختلاف در پرونده‌های مختلف، این روزها همکاری متقابل خوبی را در حوزه سیاست خارجی آغاز کرده‌اند. به‌طور نمونه در موضوع سوریه، اردوغان خواستار حل این پرونده و گفت‌وگو با بشار اسد به میانجی‌گری روسیه شده است. 

مسلماً مطرح شدن چنین ایده‌ای از سوی ترکیه می‌تواند جایگاه ما در حوزه انرژی را با خطراتی روبه‌رو کند. نوع بازیگری ایران در مقابل این چالش باید چگونه باشد؟
اگر چنین اتفاقی بیفتد خطر جدی برای ما محسوب می‌شود چرا که نشان می‌دهد ما دور خورده و از محاسبات انرژی کنار گذاشته شده‌ایم. پس لازم است به سرعت چند اقدام مورد توجه تصمیم‌سازان قرار گیرد. نخست اینکه وزارت خارجه باید با ترکمنستان برای انتقال گاز این کشور به اروپا وارد مذاکره شود. این موضوع قطعاً همراهی روسیه را به‌دنبال خواهد داشت. ضمن اینکه ترکیه هم می‌تواند در این پروژه همراه شود؛ یعنی به‌جای عبور خط لوله از بستر دریای خزر که هزینه بسیار بیشتر و خطرات زیست‌محیطی غیرقابل پیش‌بینی به همراه خواهد داشت این خط گازی از خاک ایران عبور کند.
متأسفانه ما در این موضوع هم مانند بسیاری از مسائل سیاست خارجی دیر و منفعل عمل می‌کنیم. به‌طور نمونه در زمینه سواپ گاز ترکمنستان می‌توانستیم پیشقدم شویم. وقتی از سوی ما اقدامی نشود دیگر رقیبان وارد گود خواهند شد. در پیش گرفتن سیاست خارجی متعادل می‌تواند بسیاری از این چالش‌های ما را برطرف کند. البته در بحث افت جایگاه ایران در حوزه انرژی، توطئه سرویس‌های اطلاعاتی غرب را هم نباید نادیده گرفت. به‌غیر از ترکیه، تنها یک مسیر زمینی دیگر برای انتقال انرژی به اروپا وجود دارد و آن هم عبور از خاک عراق و سوریه است. اما آن‌ها این جغرافیا را ناامن کرده‌اند تا ایران نتواند برای انتقال انرژی کشورهای آسیای میانه از این مسیر اقدام کند چرا که اگر امنیت بود، می‌توانست مسیر گذر انرژی ترکمنستان و قزاقستان به اروپا به جای ترانس -خزر باشد.

خبرنگار: مهدی خالدی