​​​​​​​بسیار شنیده‌ایم ائمه معصوم(ع) انگار روح واحدی هستند که در 14 تن متکثر شده‌اند. 14تنی که هر کدامشان در ذهن ما با صفتی سنجاق شده‌اند. صفتی که هرچند در همگی‌شان هست اما در هر کدام جلوه متفاوتی پیدا کرده است.
این است که به‌طور مثال نام مبارک امام سجاد(ع) در ذهن و خاطره ما با صحیفه سجادیه و شیوه متفاوتش در گفت‌وگو با پروردگار ثبت شده و نام امام باقر(ع) با تسلطش به علوم در خاطرمان مانده است. در این میان یکی از این 14تن هست که ایشان را به عنوان رئیس مذهب شیعه می‌شناسیم. امام بزرگواری که شیعه جعفری، مکتب فکری خود را مدیون ایشان است.  

عصر امام صادق(ع)؛ دوران رشد و تعالی علم و فرهنگ اسلامی
امام جعفر صادق(ع) در تبیین فقه شیعه و بیان و معرفی اسلام بیشترین تأثیر را داشت و بیشترین روایات فقهی مربوط به آن حضرت است. فعالیت فرهنگی و یا جهاد بیشتر فرهنگی امام(ع) نیز به خاطر وضع سیاسی و اجتماعی بود كه در آن دوره به وجود آمد. پس از فشارهای شدید بنی‌امیه، بر اثر قیام‌ها و انقلاب‌هایی كه در سرزمین اسلامی بر ضد بنی‌امیه بر پا شده بود و جنگ‌های خونینی كه در نهایت منجر به سقوط خلافت بنی‌امیه شد و همچنین زمینه خوبی كه امام باقر(ع) با نشر حقایق و معارف اسلامی مهیا كرده بود، برای امام صادق(ع) امكانات بیشتر و محیط مناسب‌تری برای نشر تعالیم دینی پیدا شد. آن حضرت در درگیری بین بنی‌امیه و بنی‌عباس از فرصت استفاده کرد و به نشر تعالیم دینی پرداخت. شخصیت‌های علمی بسیاری در فنون مختلف عقلی و نقلی مانند زراره، محمد بن مسلم، هشام بن حكم، جابر بن حیان و... پا به عرصه وجود گذاشتند و کسوت استادی پوشیدند. گفته‌اند در حوزه درسی امام ششم(ع) 4هزار محدث و دانشمند شركت می‌كردند. بیشترین زمان زندگی حضرت امام صادق(ع) صرف ترویج ارزش‌های دینی و تربیت شاگردان بسیار شد و شاگردانش با نگارش کتاب‌هایی در حوزه علوم عقلی و نقلی، نهضت بزرگ و گسترده علمی را آغاز کردند و در همه دنیای اسلام روح دانش‌جویی زنده شد.
حالا حدود هزارو300 سال از آن کلاس‌های درس و روزهای پر تب و تاب مناظرات علمی گذشته اما باز هم همان رویه ادامه دارد. اگر روزگاری در نتیجه درگیری‌های سیاسی بین امویان و عباسیان، آزادی‌های سیاسی نسبی در جامعه ایجاد شد، همین آزادی نسبی موجب تفکر در دیگر حوزه‌ها و درنتیجه رشد علوم در ابعاد دیگر شد. حالا نیز همزمان با رشد علوم در اقصی نقاط جهان و رشد دنیای مجازی که امکان استفاده از بهترین کتابخانه‌های دنیا را در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای همه فراهم کرده، دیگر محدود ماندن در چهار دیواری یک نوع ایدئولوژی فکری امکان‌پذیر نیست، بنابراین توسعه مراکز علمی متناسب با علوم روز دنیا ضروری است.

موقوفاتی برای گسترش علم و آموزش
آستان قدس رضوی در این راستا تلاش‌هایی قابل توجه داشته است. وقتی اسناد موقوفات و نیت واقفان را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم با گذر زمان و رشد فکری مردم، واقفان زیادی علاقه دارند اموالشان برای توسعه علم و دانش و فناوری هزینه شود. گونه‌ای وقف که به تحقق عدالت اجتماعی، رشد و توسعه اقتصادی کشور، پیشرفت‌های علمی و رضایت‌مندی محققان، ایجاد و افزایش سطح اشتغال دانش بنیان کمک مؤثری می‌کند.
بررسی پنج نمونه از وقف‌نامه‌ها نشان می‌دهد در یک دهه اخیر، برخی از واقفان اموال خود را در راستای ترویج علم و دانش وقف کرده‌اند تا از این راه توشه‌ای برای سفر ابدی خود فراهم کنند.
«حاج محمد حسین اولیاء» یکی از واقفانی است که در تیرماه 1391 شش دانگ عرصه و اعیان یک مغازه در شهر یزد را وقف آستان قدس رضوی کرده است. در این وقف‌نامه آمده: «این وقف منوط به آن است که عواید حاصل از آن به مصرف مراکز آموزشی دانشگاهی آستان قدس رضوی از جمله دانشگاه علوم اسلامی به جهت پاسخ‌گویی به شبهات دینی دانشجویان با اولویت دانشگاه‌های یزد برسد».
موقوفه دیگر، وقف مجتمعی آموزشی است که «آیت‌الله عباس واعظ طبسی» تولیت فقید آستان مقدس حضرت رضا(ع) برای والده خود و از محل ماترک آن مرحومه در مردادماه سال 1390 تنظیم کرده است. مجتمعی آموزشی واقع در اراضی حسین‌آباد خواجه‌ربیع که وقف محصلان و دانش‌آموزان مجتمع آموزشی و برای اداره موقوفه هم منبع خاصی در نظر گرفته شد. در متن این وقف‌نامه آمده است: «حسب نظر تولیت محترم، آستان قدس موظف است همه ساله در سالروز درگذشت مرحومه مكرمه بانو محترم واعظ طبسی، از دانش‌آموختگان آن مجتمع با یک وعده غذا پذیرایی نماید. در امر آموزش و پژوهش به مسائل اخلاقی و پرورشی توجه ویژه‌ای باید مبذول گردد و مساعدت‌های مقطعی به دانش‌آموزان نیازمند این مدرسه نیز در اولویت قرار گیرد».

شریک شدن در وقف علم، شریک شدن در همه وقف‌ها
«غلامرضا نادری» نیز یکی از اهالی قائمشهر است که دی ماه 1391 شش دانگ عرصه و اعیان یک باب خانه مسکونی در روستای کوچکسرای قائمشهر را وقف و نام خود را در تاریخ جاودانه کرده است. در متن وقف‌نامه آمده: واقف شرط کرد بعد از وفات عین موقوفه با نظر تولیت آستان قدس رضوی بابت مؤسسه فرهنگی و آموزشی و یا درمانی استفاده شود.
در وقف‌نامه بانو «بهجت ربیعی» که در اسفندماه 1395 تنظیم شده می‌خوانیم: یک واحد آپارتمان در خیابان مطهری مشهد با تمامی متعلقات و منضمات شرعیه و عرفیه آن بر آستان قدس حضرت ثامن‌الائمه علی بن موسی‌الرضا(ع) وقف کرده است تا درآمد آن صرف مصارف آموزش و تعلیم قرآن مجید توسط آستان قدس رضوی شود.
درنهایت، بانو «فاطمه برنا» نیز در فروردین 1397، بخشی از مال نقدی خود را وقف حرم مطهر رضوی و در وقف‌نامه قید کرده: «این وجه نقد صرف آموزش و تعلیم و تربیت نونهالان قرآنی مهدالرضای آستان قدس شود».

خبرنگار: مریم احمدی شیروان