​​​​​​​بر اساس آمار، مصرف آرد یارانه‌ای کشور در سال 98، حدود 8/1میلیون تن بود که این رقم در سال99 به 8/3میلیون تن و سال1400 به 8/5میلیون تن رسید که اگر همین مسیر با رشد 2/5 تا 3درصدی ادامه می‌یافت باید سال1401 به 8/8 میلیون تن و امسال به 9 میلیون تن می‌رسید، اما با هوشمندسازی پیش‌بینی می‌شود تا آخر سال 1/5میلیون تن در مصرف آرد و نان صرفه‌جویی شود. برای هوشمندسازی یارانه آرد و نان سه گام در کشور اجرا شد که در گام نخست شفاف شدن داده‌ها، گام دوم مردمی‌سازی و گام سوم هوشمندسازی بوده که با دستگاه‌های هوشمند در نانوایی‌ها این امکان فراهم شده است. نتیجه این طرح کاهش27 هزار میلیارد تومانی هزینه تأمین آرد و نان کشور در سال گذشته است که معادل 1/5میلیون تن آرد است.

پیشگیری از قاچاق آرد بدون تغییر قیمت نان 
علی مصطفوی، دکترای اقتصاد و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی در گفت‌وگو با خبرنگار ما با اشاره به پیشینه 50 ساله پرداخت یارانه آرد در کشور می‌گوید: پیش از این، اعطای یارانه به ابتدای زنجیره تولید، یعنی گندمکاران صورت می‌گرفت بدین شکل که دولت گندم را با قیمت بالایی از کشاورز خریداری می‌کرد و بعد با قیمتی ارزان به نانوایی‌ها فروخته می‌شد. 
در این دوران ما حجم متنابهی از یارانه را برای آرد داشتیم تا کالای نان به عنوان کالای پایه‌ای زندگی مردم همیشه در دسترس همه باشد. اما در یکی دو سال گذشته به واسطه جهش‌های ارزی و خشکسالی، ناچار حجم بالایی از واردات گندم به کشور انجام شد و به تبع آن مسئله یارانه آرد هم بزرگنمایی شد.
وی می‌افزاید: دولت در سال 1401 تصمیم گرفت یارانه کالاهای اساسی را به استثنای نان، مردمی و نقدی‌سازی کند. 
دغدغه مسئولان در وزارت اقتصاد این بود که بتوانند جلو قاچاق آرد یارانه‌ای را بگیرند بدون اینکه قیمت نان تغییری کند، ازاین‌رو تصمیم گرفته شد شیوه‌ای متفاوت از پرداخت یارانه، برای آرد در نظر بگیرند که در آن مردم احساس گرانی نان را نداشته باشند و آن هدررفت‌ها و قاچاقی که در فرایند وجود دارد با یک سامانه‌ای به شکل هوشمند از این چرخه حذف شود.

10 هزار میلیارد تومان هرز منابع آرد کشور
مصطفوی ادامه می‌دهد: دولت به سمت این رفت که سامانه‌ای طراحی شود تا یارانه آرد به جای اینکه به ابتدای زنجیره یعنی تولیدکننده داده شود به انتهای زنجیره یعنی به نانواها برسد. به این شکل هم یارانه هدفمند شده و هم دلال‌هایی که این وسط یارانه آرد را استفاده می‌کردند دیگر نمی‌توانند از این یارانه بهره‌مند شوند. آن چیزی که برای عدم اصابت یارانه‌ای برآورد شده بود 10هزار میلیارد تومان بود که به تعبیری هرز منابع داشتیم که با اجرای این طرح، جلو این هدررفت گرفته شد. 
در گام نخست سعی شد پوزهای بانکی مختص این طرح در نانوایی‌ها نصب شود تا خرید و فروش نان انضباط پیدا کند. 

نقدی کردن یارانه نان با الزامات عدالت سازگار نیست
این عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی در پاسخ به میزان موفقیت این طرح تأکید می‌کند: هر طرحی را باید در برابر گزینه‌های رقیبش قرار داده و مقایسه کنیم. 
یکی از گزینه‌های رقیب این طرح، این بود که یارانه آرد را آزاد کنیم و قیمت نان کاملاً آزاد شود و به جای آن یارانه آرد به شکل مستقیم به خانواده‌ها داده شود. در مقابل این طرح بی‌تردید به این نتیجه می‌رسیم که طرح محیا بسیار عادلانه‌تر است. دلایل بسیاری می‌شود برشمرد که نقدی کردن یارانه آرد و نان خیلی با الزامات عدالت سازگار نیست و اتفاقاً موجب می‌شود امنیت غذایی مردم آسیب ببیند.
مصطفوی با اشاره به اینکه کالای نان برای ما ایرانی‌ها یک کالای فرهنگی است، تأکید می‌کند: در سبد مصرف غذایی برخی کالاها ضروری است یعنی حتی اگر نرخ آن افزایش یابد مردم مجبورند این کالا را مصرف کنند. پس اگر کالایی که ضروری خانواده است و امنیت غذایی را تأمین می‌کند افزایش قیمت پیدا بکند، بی‌شک ما آن‌ها را از دسترسی کافی به این کالا محروم کردیم. 

افت مصرف کالاهای اساسی با وجود دریافت یارانه
وی با تأکید بر اینکه عادلانه بودن هر یارانه‌ای را میزان اصابت آن یارانه به جامعه هدف تعیین می‌کند، می‌افزاید: اگر شما نیاز داشته باشید مصرف یک کالا در کشور زیاد شود باید خود آن کالا را به مردم بدهید چون پول لزوماً به مصرف نمی‌انجامد. کما اینکه ما می‌بینیم پس از افزایش قیمت کالاهای اساسی با اینکه مردم پول نقدشان را دریافت کردند اما مصرف آن کالاها به شدت افت کرد. بنابراین وقتی با مسئله نقدی‌سازی یارانه روبه‌رو شدیم با این چالش مواجه بودیم که ممکن است مصرف نان کاهش یابد. با این تصمیم وزارت اقتصاد، بدون اینکه افزایش قیمت در نان داشته باشیم توانستیم جلو انحراف در یارانه‌ها را بگیریم. 

یک زنجیره هزار متولی برای آرد و نان 
محمد مؤیدیان، پژوهشگر حوزه کشاورزی در گفت‌وگو با قدس می‌گوید: درباره طرح هوشمندسازی یارانه نان، یک مسئله که پیش از این در کل زنجیره داشتیم، عدم شفافیت سنگینی بود که در این زنجیره شاهد بودیم. زنجیره گندم، آرد و نان از زنجیره‌های ارزش اساسی و بزرگ در کشور ماست. هم از نظر طول زنجیره، هم از نظر حجمی که داخل این زنجیره به لحاظ اقتصادی جابه جا می‌شود و هم از لحاظ راهبردی بودن و نقش مهمی که در تأمین امنیت غذایی دارد دارای اهمیت است.
وی با اشاره به نقش نان در تغذیه دهک‌های پایین درآمدی می‌گوید: نان قوت غالب مردم است و پایه‌ای‌ترین غذایی که ما در کشور استفاده می‌کنیم و از این جهت بسیار مهم است. نکته‌ای که تا پیش از این وجود داشت این بود که این زنجیره دست متولی واحدی نبود، اکنون هم نیست، مدیریت به این شکل است که بخشی از زنجیره یعنی حلقه گندم دست وزارت جهاد است و از آن به بعد بخشی دست جهاد و بخشی دست وزارت صمت بوده و دست به دست می‌شده میان این دو وزراتخانه و انتهای زنجیره یعنی کارخانه‌ها ذیل وزارت صمت هستند. از آن طرف بحث مربوط به نانوایی جزو اصناف هستند که زیر نظر وزارت صمت و تعزیرات و سازمان حمایت قرار دارند. این تشتت مدیریتی و این چند پاره شدن، کمترین تبعاتش کاهش شفافیت است. 

نشتی در زنجیره ارزش گندم در نبود شفافیت
مؤیدیان می‌افزاید: وقتی شفافیت رخ نمی‌دهد، مسئله‌ای  که به وجود می‌آید این است که نشتی این وسط زیاد می‌شود و ناکارایی و عدم بهره‌وری در زنجیره ارزش گندم بالا می‌رود. این نبود شفافیت موجب فساد اقتصادی، نشت فیزیکی گندم، آرد و نان از زنجیره و اصابت نکردن یارانه به هدف می‌شود.
این پژوهشگر حوزه کشاورزی تأکید می‌کند: ما به زنجیره گندم، آرد و نان چند جا یارانه می‌دهیم؛ از نهاده‌های تولید گندم گرفته، بحث قیمت خرید تضمینی و در نانوایی‌ها هم باز اعطای یارانه داریم که این منجر به جذابیت این زنجیره برای سودجویان می‌شود. حداقلی‌ترین حالتی که می‌شد این رویه اصلاح شود و گام بزرگی هم است، شفاف کردن این زنجیره است که در وزارت اقتصاد پیش گرفته شد، فارغ از اینکه ما مثلاً 27 همت، گفته شده صرفه‌جویی داریم و 1/5 میلیون تن آرد را توانستیم ذخیره کنیم، جدا از این دستاوردها، این شفافیت خودش ارزشمند است و ما می‌توانیم بعد روی آن اعمال سیاست کنیم.

هوشمندسازی گام نخست، لازم ولی ناکافی
مؤیدیان تأکید می‌کند: در حال حاضر این شفافیت در پایانه فروشگاهی رخ می‌دهد و بی‌شک باید سامان��‌های قبل از این هم به این وصل بشود مثلاً کارخانه‌های آرد و خرید تضمینی و سیلوها و مباشران خرید از کشاورزان هم باید به این سامانه‌ها مرتبط شوند تا در آخرین اقدام‌های بحث شفاف شدن، داده‌های مزارع و رصد گندم را هم داشته باشیم. این شفافیت به عنوان پیش‌زمینه و ریل مدیریت زنجیره ارزش گندم گام اول، بسیار مهم و لازمی بود که برداشته شد ولی کافی نیست و باید اقدام‌های دیگری هم صورت گیرد. انتظار نداریم الان فقط با شفاف کردن سامانه فروشگاهی و تغییر شیوه پرداخت یارانه، همه چیز درست شود. این طرح بی‌شک گام‌به‌گام خواهد بود و باید همین مسیر ادامه پیدا کند تا نتیجه آن را ببینیم. 
وی تأکید می‌کند: در حال حاضر شکایت‌های زیادی از نانوایی‌ها داریم چون فضا مثل قبل نیست، شاکی هستند که آرد کم داریم و یا آرد به موقع نمی‌رسد و امثالهم که با شفاف شدن و در اختیار قرار دادن داده‌هایشان به خودشان می‌توانند عملکرد خودشان را شفاف ببینند و خیلی از این اعتراض‌ها حل می‌شود. یک موردی هم که قرار بود به طرح اضافه شود نظردهی مردم بود که اکنون به صورت برخط داخل پوزها این نظردهی را به شکل سه شکلک می‌توانیم مشاهده کنیم، کافی است مردم وقتی کارت می‌کشند و پرداخت را انجام می دهند نظرشان را بدهند. این باید تقویت شود تا سیاست‌های حمایتی که قرار است از نانوایی‌ها انجام بدهیم با این بازخوردهای مردمی بهبود یابد. 

خبرنگار: زهرا طوسی