​​​​​​​40 چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را در محضر استاد و پژوهشگر حوزه و عضو مجمع نمایندگان طلاب، حجت‌الاسلام والمسلمین حامد میرزاخان هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

با عرض تسلیت سالروز وفات حضرت عبدالعظیم(ع)، لطفاً از حدیث مشهوری که آن رجل الهی از امام رضا(ع) نقل کرده، برای خوانندگان عزیز بفرمایید.
با گرامیداشت شخصیت عظیم‌القدر حضرت عبدالعظیم(ع) که از اصحاب چند تن از ائمه معصوم ما بودند؛ عرض کنم حدیثی است معروف که مرحوم محدث عظیم و جلیل، شیخ مفید در کتاب گرانسنگ الاختصاص از قول حضرت عبدالعظیم و ایشان از قول حضرت علی بن موسی الرضا(ع) نقل کرده  است.
امام رضا(ع) در اين حديث به دوستان خود سلام می‌رسانند كه نشانه رعایت ادب و تواضع است. آن حضرت پس از سفارش به دوری از شيطان و ضرورت جلوگيری از تسلط او، چند دستور اخلاقی می‌دهند كه برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: راست‌گویی، ادای امانت، سكوت، ترک مجادله، ديدار دوستان و پرهيز از اختلاف.

درباره دستورات اخلاقی امام رضا(ع) توضیح دهید.
انسان سالک اگر به همین دستورات روح‌بخش و سعادت‌آفرین رضوی توجه کند و آن‌ها را به کار گیرد، مقرب درگاه حضرت احدیت خواهد شد و در درجه انبیا و اولیای الهی قرار خواهد گرفت. نخستین دستور، صدق و راست‌گویی است. همان حقیقتی که خداوند متعال در قرآن كريم مكرر به آن سفارش و تأكيد كرده است. جد بزرگوار امام رضا(ع) یعنی امام باقر(ع) نیز در این باره فرمودند: «تعلّموا الصدق قبل الحديث؛ پيش از سخن، راست‌گويی را بياموزيد». (بحارالأنوار، ج68، ص3) 
دستور دوم آن حضرت، امانت‌داری است. خيانت در امانت، از زشت‌ترين صفات و از چيزهايی است كه خداوند در ادا نکردن آن رخصتی به كسی نداده است و به گفته امام صادق(ع) بايد حتی به قاتل امام علی و امام حسين(ع) نيز بازگردانده شود. (صدوق، امالی، ص۲۰۴، ح۵). 

دو سفارش بعدی امام رضا(ع) که توسط حضرت عبدالعظیم(ع) به شیعیان رسیده چیست؟
دو دستور بعدی امام رضا(ع) تقریباً به هم ارتباط دارند: سكوت و ترک مجادله. سكوت، ميوه عقل بارور و دريچه حكمت را روی مؤمن می‌گشايد و وی را از آفات و بلایای فراوانی نجات می‌دهد. همان‌طور که ترک جدال با دوستان و خويشان و هم‌كيشان، در امور جزئی و بيهوده، انسان را از وسوسه‌های شیطانی و عاقبت سوء نجات خواهد داد. 
پيامبر گرامی اسلام(ص)، جدال و پافشاری در آن را موجب گمراهی امت‌ها و امیرالمؤمنین علی(ع)، آن را تباه‌كننده يقين دانسته‌اند.

دیدار با دوستان که این همه در روایات سفارش شده و امام رضا(ع) در این روایت تأکید فرموده‌اند؛ چه فوایدی دارد؟
ديدار با دوستان، استواری و استحکام رشته محبت را در پی دارد و پيوند دل‌ها و پاكيزگی جان‌ها را به ارمغان می‌آورد، از ملال و افسردگی جلوگیری و اسباب نشاط و شادابی را فراهم می‌کند. زيارت دوست، زيارت خداوند متعال است. ديدار برادران دينی، به‌ويژه اگر با ياد اهل‌بيت(ع) همراه باشد، موجب توجه افراد جامعه به يكديگر و رأفت و نرمی آنان با هم می‌شود. امام(ع) در این حدیث شریف، اين زيارت را موجب قرب و نزديكی اصحاب به ايشان می‌داند.

پرهیز از اختلاف، توصیه بعدی امام به شیعیان است. از آثار سوء اختلاف برای خوانندگان رواق بگویید.
توصيه آن امام همام به پرهيز از اختلاف و دوری از دشمنی با يكديگر، در راستای دستور الهی و توصيه‌های همه پيامبران و به‌ويژه خاتم انبیای الهی است. قرآن کریم، اختلاف و دودستگی را عقوبتی سخت برای امت‌ها و پيامبر اكرم(ص) نتيجه آن را غلبه باطل‌گرايان بر حق‌پرستان می‌داند. نابودی و هلاكت بسياری از ملت‌ها، زاييده اختلاف بوده است؛ از اين رو، امام رضا(ع) در اين حديث، امر به ترک اختلاف و جدال و انجام ديدار و خاموشی گزيدن در كنار آن می‌کند و سپس با شديدترين شکل ممکن، قسم ياد می‌كند هر كس دوستی از دوستان حضرتش را برنجاند، به سخت‌ترين عذاب دنيوی گرفتار می‌شود و در آخرت، از زيانكاران قرار می‌گیرد.
آزردن مؤمن، آزردن خداوند است و آزردن دوستان ولى، آزردن ولى خداست. آن امام مهربان و بزرگوار ما در اين سفارش به شیعیان، اختلاف و آزردن را به هم پيوسته می‌بيند. همچنین امام صادق(ع) از پيامبر رحمت و مهربانی(ص) همين پيام را از خداوند تبارک و تعالی نقل می‌كند كه «من أهان لی وليّاً فقد أرصد لمحاربتی». (مستدرک الوسائل، ج9، ص102)
امام رضا(ع) نيز در اين حديث با پيروی از اجداد و آبای طاهرین خود، به حضرت عبدالعظيم(ع) می‌فرمايند: «به دوستان من بفهمان خداوند از نيكوكار و بدكار آنان می‌گذرد، جز آن دسته كه برای خدا شريک قرار دهند و يا دوستی از دوستان مرا را آزار و اذیت کنند».

جان سخن و پیام امام رضا(ع) به ما شیعیان که توسط حضرت عبدالعظیم(ع) آورده شده، چیست؟
در روایات داریم «کونوا لنا زیناً و لا تکونوا علینا شیناً» (بحارالأنوار، ج65، ص151) اگر شیعه بخواهد مایه زینت و افتخار برای اهل‌بیت(ع) باشد و به دنیا اعلام کند ما پیرو بهترین و کامل‌ترین انسان‌ها هستیم، باید به برنامه اخلاقی که توسط آن بزرگواران آمده، عمل کند. برنامه‌ای سعادت‌آفرین و نجات‌بخش که هم موجب برکات دنیوی است و هم سعادت اخروی را به ارمغان می‌آورد. برنامه‌ای که خلاصه و چکیده همه ادیان آسمانی است و فطرت بشر به‌راحتی آن را می‌پذیرد؛ راست‌گویی، امانت‌داری، اتحاد و نداشتن مشاجره و تفرقه، با همه خوب و مهربان بودن.
اگر ادعای محبت و دوستی و شیعه امام رضا(ع) بودن را داریم، باید خود را متخلق به این صفات نیکو و پسندیده کرده و از این طریق، به آن بزرگواران در دنیا و آخرت تقرب پیدا کنیم.

خبرنگار: مریم احمدی شیروان