حرم مطهر در انقلاب اسلامی – قسمت اول
طنین «مرگ بر شاه» در صحن نو
محمدحسین نیکبخت
مشهد از همان ابتدای نهضت اسلامی همواره یکی از کانون‌های مبارزه با رژیم شاه بود. مردم این شهر مبارزه آشکار با طاغوت را از سال 1342 و پس از بازداشت امام خمینی(ره) آغاز کردند؛ واقعه مسجد فیل در پایین خیابان که در 22 مهرماه همان سال پس از سخنرانی پرشور شهید هاشمی‌نژاد رقم خورد شاهدی بر این مدعاست.
در آن واقعه، جمع زیادی از مردم بازداشت شدند و سه نفر نیز به شهادت رسیدند که باید آن‌ها را نخستین شهیدان نهضت اسلامی در مشهد بدانیم. تردیدی نیست که حضور علمای مبارزی مانند آیت‌الله خامنه‌ای، شهید هاشمی‌نژاد و مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی به این مبارزه نظم و شتابی فزاینده می‌داد. در تیرماه 1357، مبارزات مردم مشهد وارد مرحله جدیدی شد و درگذشت مشکوک شیخ احمد کافی، واعظ شهیر و تشییع جنازه وی در حرم رضوی یکی از نقاط اوج انقلاب اسلامی در مشهد را رقم زد.
درگذشت مشکوک یک واعظ نامدار
مرحوم کافی در حالی تهران را به مقصد مشهد ترک کرد که از سوی رژیم شاه و یکی از بازجویان کمیته مشترک برای برگزار نکردن مراسم میلاد امام زمان(عج) تحت فشار قرار داشت؛ می‌خواستند او را مجبور کنند که در مراسم به نفع رژیم حرف‌هایی بزند و او را بین این کار و خروج از تهران مخیّر کرده بودند. از طرفی دو سه ماه پیش از این اتفاق، او در یکی از منبرهای معروف خود از امام خمینی(ره) و تبعید ایشان به نجف یاد کرد و این سخنرانی بازتاب وسیعی در جامعه داشت. مرحوم کافی روز 30 تیرماه 1357 در چند کیلومتری مشهد تصادف کرد و درگذشت. انتقال پیکر وی به شهر و تجمع مردم برای تشییع آن، در حالی که آیت‌الله العظمی سیدعبدالله شیرازی بر آن نماز خواند، جمعیتی عظیم را به حرم مطهر کشید و این اجتماع مجالی برای شکل گرفتن یک تظاهرات انقلابی بود؛ این اتفاق روز اول مرداد سال 1357 افتاد.
حرم مطهر، کانون قیام بزرگ
هر چند نخستین تجمع برای تشییع پیکر مرحوم کافی روز 31 تیرماه 1357 و در میدان فردوسی مشهد رقم خورد اما تجمع اصلی مردم، روز اول مرداد و در حالی اتفاق افتاد که بنا بود مراسم اقامه نماز و تشییع پیکر مرحوم در حرم مطهر برگزار شود. زنده‌یاد حاج حیدر رحیم‌پور ازغدی نقل می‌کرد که انقلابیون مشهدی تصمیم گرفتند از این مراسم به عنوان هسته‌ای برای شکل گرفتن یک اعتراض بسیار گسترده در مشهد استفاده کنند. ساعاتی پیش از آغاز تشییع جنازه، تلاش‌هایی از سوی انقلابیون برای منفجر کردن مجسمه شاه در میدان شهدا صورت گرفت و جمعیتی که بخش عمده آن‌ها از اهالی مناطق محروم مشهد مانند منطقه طلاب بودند، از سوی خیابان طبرسی و در حالی که علیه رژیم شاه شعار می‌دادند به سوی حرم مطهر حرکت کردند. تلاقی این جمعیت با جمعیت انبوهی که در حرم رضوی حضور داشت موجب خارج شدن کنترل اوضاع از دست مأموران رژیم شد. با پایان یافتن مراسم اقامه نماز، شعارها سمت و سوی شدیدتری نسبت به رژیم گرفت. صحن نو (آزادی)، محل برگزاری نماز آکنده از جمعیت بود. شاهدان عینی افرادی مانند حسن کافی، برادر مرحوم کافی و زنده‌یاد حاج حیدر رحیم‌پور ازغدی از آغاز شعارهای یکپارچه جمعیت در این لحظات خبر داده‌اند. درست در همین زمان بود که برای نخستین بار شعار «مرگ بر شاه» در مشهد و در صحن نو طنین‌انداز شد. این اتفاق به سرعت سراسر حرم مطهر رضوی و خیابان‌های ورودی آن را تحت تأثیر قرار داد.
شلیک گلوله و گاز اشک‌آور به مردم
جمعیت در حال حرکت در خیابان طبرسی با وجود اعمال خشونت از سوی مأموران، خود را به حرم رساند و قیام اول مرداد شکلی کامل به خود گرفت. با دستور مأموران رژیم شاه، پیکر مرحوم کافی را به یکی از حجره‌های صحن منتقل کردند و درِ آن را بستند؛ آن گاه درگیری مستقیم با مردم آغاز شد. برای نخستین بار در تاریخ حرم رضوی به جمعیت زائران و مجاوران حاضر در صحن نو، گاز اشک‌آور شلیک کردند؛ گاز حتی به داخل رواق‌های اطراف هم نفوذ و شرایط تنفس زائران و مجاوران را سخت کرد. مأموران با این حرمت‌شکنی می‌خواستند جمعیت را متفرق کنند، اما این کار به راحتی امکان‌پذیر نبود. درگیری‌ها در صحن موزه (رواق امام خمینی(ره) فعلی) نیز ادامه داشت و به مجروح شدن جمع زیادی از مردم انجامید. عامل اصلی فرمان شلیک به زائران و مجاوران، سرهنگ زمانی‌پور بود که در اعمال خشونت افسارگسیخته شهرت زیادی داشت. در همین شرایط دختر 14 ساله‌ای به نام ناهید اسدی تلاش می‌کرد به مجروحانی که در اطراف حوض بزرگ صحن موزه افتاده بودند کمک کند. شاهدان عینی ماجرا می‌گویند فعالیت‌های او نظر سرهنگ زمانی‌پور را جلب و دستور شلیک به این دختر نوجوان را صادر کرد. این اقدام سبب شهادت ناهید اسدی شد؛ دختر شجاعی که در حرم رضوی به شهادت رسید و بسیاری از پژوهشگران او را نخستین شهید انقلاب اسلامی در مشهد می‌دانند. قیام اول مرداد 1357 را باید سرآغاز موج‌های گسترده اعتراض و مبارزه با رژیم پهلوی در مشهد مقدس بدانیم؛ قیامی که در حرم رضوی شکل گرفت و همه شهر مشهد را تحت تأثیر خود قرار داد.
درگذشت مشکوک یک واعظ نامدار
مرحوم کافی در حالی تهران را به مقصد مشهد ترک کرد که از سوی رژیم شاه و یکی از بازجویان کمیته مشترک برای برگزار نکردن مراسم میلاد امام زمان(عج) تحت فشار قرار داشت؛ می‌خواستند او را مجبور کنند که در مراسم به نفع رژیم حرف‌هایی بزند و او را بین این کار و خروج از تهران مخیّر کرده بودند. از طرفی دو سه ماه پیش از این اتفاق، او در یکی از منبرهای معروف خود از امام خمینی(ره) و تبعید ایشان به نجف یاد کرد و این سخنرانی بازتاب وسیعی در جامعه داشت. مرحوم کافی روز 30 تیرماه 1357 در چند کیلومتری مشهد تصادف کرد و درگذشت. انتقال پیکر وی به شهر و تجمع مردم برای تشییع آن، در حالی که آیت‌الله العظمی سیدعبدالله شیرازی بر آن نماز خواند، جمعیتی عظیم را به حرم مطهر کشید و این اجتماع مجالی برای شکل گرفتن یک تظاهرات انقلابی بود؛ این اتفاق روز اول مرداد سال 1357 افتاد.
حرم مطهر، کانون قیام بزرگ
هر چند نخستین تجمع برای تشییع پیکر مرحوم کافی روز 31 تیرماه 1357 و در میدان فردوسی مشهد رقم خورد اما تجمع اصلی مردم، روز اول مرداد و در حالی اتفاق افتاد که بنا بود مراسم اقامه نماز و تشییع پیکر مرحوم در حرم مطهر برگزار شود. زنده‌یاد حاج حیدر رحیم‌پور ازغدی نقل می‌کرد که انقلابیون مشهدی تصمیم گرفتند از این مراسم به عنوان هسته‌ای برای شکل گرفتن یک اعتراض بسیار گسترده در مشهد استفاده کنند. ساعاتی پیش از آغاز تشییع جنازه، تلاش‌هایی از سوی انقلابیون برای منفجر کردن مجسمه شاه در میدان شهدا صورت گرفت و جمعیتی که بخش عمده آن‌ها از اهالی مناطق محروم مشهد مانند منطقه طلاب بودند، از سوی خیابان طبرسی و در حالی که علیه رژیم شاه شعار می‌دادند به سوی حرم مطهر حرکت کردند. تلاقی این جمعیت با جمعیت انبوهی که در حرم رضوی حضور داشت موجب خارج شدن کنترل اوضاع از دست مأموران رژیم شد. با پایان یافتن مراسم اقامه نماز، شعارها سمت و سوی شدیدتری نسبت به رژیم گرفت. صحن نو (آزادی)، محل برگزاری نماز آکنده از جمعیت بود. شاهدان عینی افرادی مانند حسن کافی، برادر مرحوم کافی و زنده‌یاد حاج حیدر رحیم‌پور ازغدی از آغاز شعارهای یکپارچه جمعیت در این لحظات خبر داده‌اند. درست در همین زمان بود که برای نخستین بار شعار «مرگ بر شاه» در مشهد و در صحن نو طنین‌انداز شد. این اتفاق به سرعت سراسر حرم مطهر رضوی و خیابان‌های ورودی آن را تحت تأثیر قرار داد.
شلیک گلوله و گاز اشک‌آور به مردم
جمعیت در حال حرکت در خیابان طبرسی با وجود اعمال خشونت از سوی مأموران، خود را به حرم رساند و قیام اول مرداد شکلی کامل به خود گرفت. با دستور مأموران رژیم شاه، پیکر مرحوم کافی را به یکی از حجره‌های صحن منتقل کردند و درِ آن را بستند؛ آن گاه درگیری مستقیم با مردم آغاز شد. برای نخستین بار در تاریخ حرم رضوی به جمعیت زائران و مجاوران حاضر در صحن نو، گاز اشک‌آور شلیک کردند؛ گاز حتی به داخل رواق‌های اطراف هم نفوذ و شرایط تنفس زائران و مجاوران را سخت کرد. مأموران با این حرمت‌شکنی می‌خواستند جمعیت را متفرق کنند، اما این کار به راحتی امکان‌پذیر نبود. درگیری‌ها در صحن موزه (رواق امام خمینی(ره) فعلی) نیز ادامه داشت و به مجروح شدن جمع زیادی از مردم انجامید. عامل اصلی فرمان شلیک به زائران و مجاوران، سرهنگ زمانی‌پور بود که در اعمال خشونت افسارگسیخته شهرت زیادی داشت. در همین شرایط دختر 14 ساله‌ای به نام ناهید اسدی تلاش می‌کرد به مجروحانی که در اطراف حوض بزرگ صحن موزه افتاده بودند کمک کند. شاهدان عینی ماجرا می‌گویند فعالیت‌های او نظر سرهنگ زمانی‌پور را جلب و دستور شلیک به این دختر نوجوان را صادر کرد. این اقدام سبب شهادت ناهید اسدی شد؛ دختر شجاعی که در حرم رضوی به شهادت رسید و بسیاری از پژوهشگران او را نخستین شهید انقلاب اسلامی در مشهد می‌دانند. قیام اول مرداد 1357 را باید سرآغاز موج‌های گسترده اعتراض و مبارزه با رژیم پهلوی در مشهد مقدس بدانیم؛ قیامی که در حرم رضوی شکل گرفت و همه شهر مشهد را تحت تأثیر خود قرار داد.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
تیتر خبرها
