مرور داستان تاریخی عریضه‌نویسی در حرم مطهر رضوی
برسد به دست آقا...
محمدحسین مروج
شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که موقع زیارت مضجع شریف حضرت رضا(ع) متوجه شده باشید که برخی از زائران علاوه بر پول و نذورات خود، کاغذهایی را هم داخل ضریح مطهر می‌اندازند.
این‌ها همان نامه‌هایی است که نوشتنش از گذشته دور رسم بوده و حاوی درددل‌ها و درخواست‌هایی است که روی کاغذ آمده و به امیدی در ضریح انداخته شده است. اگرچه همه می‌دانیم امام رئوف و همه معصومان، حرف‌های ناگفته ما را از زبان دلمان می‌شنوند و از هر نقطه زیر آسمان خدا، می‌توان با آن‌ها گفت‌وگو کرد، اما برخی آداب و باورهای قدیمی هم برای گروهی از مردم دلگرم‌کننده و امیدبخش است و دلشان می‌خواهد برای امامشان نامه‌ای بنویسند و آن را داخل ضریح حرم مطهر بیندازند.
«زهرا فاطمی مقدم» کارشناس مسئول بخش ارزشیابی و پیش‌آرشیو اسناد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با ما، تاریخچه این سنت قدیمی در بارگاه مطهر امام هشتم(ع) را تشریح کرده است و ما هم طبق این اطلاعات، این قصه شیرین را برای شما روایت کرده‌ایم.
مدد گرفتن از امام معصوم(ع)
عریضه‌نویسی یک رفتار اجتماعی است که از گذشته‌های دور و در تمامی جوامع رایج بوده است. برای عریضه، تعاریف متعددی ارائه شده اما در مجموع عریضه به معنی دادخواهی، عرض حال یا نامه‌ای است که مردم برای شخصیتی بلندمرتبه می‌نویسند و مشکلشان را با او در میان می‌گذارند. در حقیقت عریضه‌نویسی به معنی عرض حال و یا درددل کردن مکتوب با کسی برای چاره‌جویی در گرفتاری‌هاست. عریضه‌ها دو دسته هستند؛ یک دسته عریضه‌هایی که مردم به حاکمان و یا مسئولان می‌نویسند که به اصطلاح به آن «عرایض عرفی» گفته می‌شود و دسته دوم عریضه نگاری‌های مذهبی است. گاهی افراد جامعه با نیازها و گرفتاری‌هایی مواجه می‌شوند که برای رسیدن به حاجات و رفع گرفتاری‌های خود، به دعا و کمک طلبیدن از پروردگار و بزرگان دینی متوسل می‌شوند. یکی از این شیوه‌ها، توسل به ائمه اطهار(ع) و واسطه قرار دادن آن‌ها برای رسیدن به آرزوها و خواسته‌هاست.
یکی از جدی‌ترین شکل‌های توسل حضور در بارگاه و بر سر مزار معصومین(ع) و یاری خواستن از آن‌هاست. با نگاهی به آداب و رسوم مناطق مختلف متوجه می‌شویم نوشتن عریضه برای امامان معصوم(ع) و بزرگان دینی در بسیاری از مناطق ایران از سالیان دور وجود داشته است. این عریضه‌ها، نامه‌هایی است که حاجتمندان، آن را یا خطاب به پروردگار می‌نویسند و در آن خدا را به حق و منزلت معصومین(ع) برای برآورده شدن حاجاتشان سوگند می‌دهند یا اینکه نامه‌شان را مستقیماً خطاب به ائمه معصومین(ع) می‌نویسند و آن‌ها را واسطه برآورده شدن حاجاتشان قرار می‌دهند. نکته جالب اینکه، عریضه‌نویسی مذهبی مختص مسلمانان نبوده و پیروان برخی ادیان دیگر نیز به آن اعتقاد دارند.
عریضه‌نویسی در آستان قدس رضوی
بر اساس اسناد موجود در آستان قدس رضوی، عریضه‌نویسی و توسل به امام رضا(ع) در قالب نوشتن نامه، از گذشته‌های دور رایج بوده است. این عریضه‌ها شامل دو دسته بوده است؛ دسته اول عریضه‌هایی که توسط مردم به داخل ضریح مطهر امام هشتم(ع) انداخته می‌شده و دسته دوم عرایضی که مردم و گاه خادمان و کارکنان حرم، برای حل مشکلاتشان خطاب به تولیت آستان قدس رضوی می‌نوشتند، موضوعی که تا به امروز نیز ادامه دارد و زائران می‌توانند علاوه بر دیدارهای مردمی، با نوشتن نامه و تحویل آن، به صورت مستقیم با تولیت این آستان مبارک در ارتباط باشند و انتقادها و پیشنهادهای خود را مطرح کنند.
عریضه‌نویس‌ها
شواهد تاریخی نشان می‌دهد این رسم از دوره صفوی (قرن یازدهم هجری قمری) شکل گرفته است. جالب اینکه، این موضوع مورد توجه میهمانان و زائران خارجی هم بوده و برای نمونه «خانیکوف» که یک گردشگر روسی بوده، در سفری که در قرن نوزدهم میلادی به ایران داشته، در کتاب سفرنامه خود، به انداختن عریضه در ضریح مطهر امام رضا(ع) اشاره کرده است. علاوه بر آن، در سندی دیگر مربوط به سال 1302 هجری قمری و دوره قاجار، وقتی ماجرای یک اتفاق در حرم روایت شده، به وجود عریضه‌ها در ضریح مطهر هم اشاره شده و آمده است: «عمارات مبارکات، اسباب آستان مقدسه تحویلی کشیک خامس که تحویل کشیک اول گردید، درست و بی‌عیب بود. از دست زواری شمعی افتاده بود و کاغذهای بین ضریحین آتش گرفته که خدام مطلع شده و آتش را ساکت نمودند».
بررسی این اسناد تاریخی مشخص می‌کند در دوره‌های مختلف، افرادی در حرم مطهر امام رضا(ع) حضور داشتند که شغلشان «عریضه‌نویس»، «کاغذنویس» و یا «عریضه تمام‌کن» بوده و احتمالاً عریضه‌های توسل به امام رضا(ع) و عریضه‌های ارسالی به تولیت آستان را برای زائران می‌نوشتند که این عرایض در زمان غبارروبی ضریح مطهر جمع‌آوری و بررسی می‌شده است. در مجموع عریضه‌ها را می‌توان در گروه اسناد تاریخی جای داد زیرا دارای مضامین اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی و بیانگر زندگی روزمره مردم و اجتماع انسانی هر دوره است.
«زهرا فاطمی مقدم» کارشناس مسئول بخش ارزشیابی و پیش‌آرشیو اسناد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با ما، تاریخچه این سنت قدیمی در بارگاه مطهر امام هشتم(ع) را تشریح کرده است و ما هم طبق این اطلاعات، این قصه شیرین را برای شما روایت کرده‌ایم.
مدد گرفتن از امام معصوم(ع)
عریضه‌نویسی یک رفتار اجتماعی است که از گذشته‌های دور و در تمامی جوامع رایج بوده است. برای عریضه، تعاریف متعددی ارائه شده اما در مجموع عریضه به معنی دادخواهی، عرض حال یا نامه‌ای است که مردم برای شخصیتی بلندمرتبه می‌نویسند و مشکلشان را با او در میان می‌گذارند. در حقیقت عریضه‌نویسی به معنی عرض حال و یا درددل کردن مکتوب با کسی برای چاره‌جویی در گرفتاری‌هاست. عریضه‌ها دو دسته هستند؛ یک دسته عریضه‌هایی که مردم به حاکمان و یا مسئولان می‌نویسند که به اصطلاح به آن «عرایض عرفی» گفته می‌شود و دسته دوم عریضه نگاری‌های مذهبی است. گاهی افراد جامعه با نیازها و گرفتاری‌هایی مواجه می‌شوند که برای رسیدن به حاجات و رفع گرفتاری‌های خود، به دعا و کمک طلبیدن از پروردگار و بزرگان دینی متوسل می‌شوند. یکی از این شیوه‌ها، توسل به ائمه اطهار(ع) و واسطه قرار دادن آن‌ها برای رسیدن به آرزوها و خواسته‌هاست.
یکی از جدی‌ترین شکل‌های توسل حضور در بارگاه و بر سر مزار معصومین(ع) و یاری خواستن از آن‌هاست. با نگاهی به آداب و رسوم مناطق مختلف متوجه می‌شویم نوشتن عریضه برای امامان معصوم(ع) و بزرگان دینی در بسیاری از مناطق ایران از سالیان دور وجود داشته است. این عریضه‌ها، نامه‌هایی است که حاجتمندان، آن را یا خطاب به پروردگار می‌نویسند و در آن خدا را به حق و منزلت معصومین(ع) برای برآورده شدن حاجاتشان سوگند می‌دهند یا اینکه نامه‌شان را مستقیماً خطاب به ائمه معصومین(ع) می‌نویسند و آن‌ها را واسطه برآورده شدن حاجاتشان قرار می‌دهند. نکته جالب اینکه، عریضه‌نویسی مذهبی مختص مسلمانان نبوده و پیروان برخی ادیان دیگر نیز به آن اعتقاد دارند.
عریضه‌نویسی در آستان قدس رضوی
بر اساس اسناد موجود در آستان قدس رضوی، عریضه‌نویسی و توسل به امام رضا(ع) در قالب نوشتن نامه، از گذشته‌های دور رایج بوده است. این عریضه‌ها شامل دو دسته بوده است؛ دسته اول عریضه‌هایی که توسط مردم به داخل ضریح مطهر امام هشتم(ع) انداخته می‌شده و دسته دوم عرایضی که مردم و گاه خادمان و کارکنان حرم، برای حل مشکلاتشان خطاب به تولیت آستان قدس رضوی می‌نوشتند، موضوعی که تا به امروز نیز ادامه دارد و زائران می‌توانند علاوه بر دیدارهای مردمی، با نوشتن نامه و تحویل آن، به صورت مستقیم با تولیت این آستان مبارک در ارتباط باشند و انتقادها و پیشنهادهای خود را مطرح کنند.
عریضه‌نویس‌ها
شواهد تاریخی نشان می‌دهد این رسم از دوره صفوی (قرن یازدهم هجری قمری) شکل گرفته است. جالب اینکه، این موضوع مورد توجه میهمانان و زائران خارجی هم بوده و برای نمونه «خانیکوف» که یک گردشگر روسی بوده، در سفری که در قرن نوزدهم میلادی به ایران داشته، در کتاب سفرنامه خود، به انداختن عریضه در ضریح مطهر امام رضا(ع) اشاره کرده است. علاوه بر آن، در سندی دیگر مربوط به سال 1302 هجری قمری و دوره قاجار، وقتی ماجرای یک اتفاق در حرم روایت شده، به وجود عریضه‌ها در ضریح مطهر هم اشاره شده و آمده است: «عمارات مبارکات، اسباب آستان مقدسه تحویلی کشیک خامس که تحویل کشیک اول گردید، درست و بی‌عیب بود. از دست زواری شمعی افتاده بود و کاغذهای بین ضریحین آتش گرفته که خدام مطلع شده و آتش را ساکت نمودند».
بررسی این اسناد تاریخی مشخص می‌کند در دوره‌های مختلف، افرادی در حرم مطهر امام رضا(ع) حضور داشتند که شغلشان «عریضه‌نویس»، «کاغذنویس» و یا «عریضه تمام‌کن» بوده و احتمالاً عریضه‌های توسل به امام رضا(ع) و عریضه‌های ارسالی به تولیت آستان را برای زائران می‌نوشتند که این عرایض در زمان غبارروبی ضریح مطهر جمع‌آوری و بررسی می‌شده است. در مجموع عریضه‌ها را می‌توان در گروه اسناد تاریخی جای داد زیرا دارای مضامین اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی و بیانگر زندگی روزمره مردم و اجتماع انسانی هر دوره است.
برچسب ها :
ارسال دیدگاه
تیتر خبرها
-
تصویرسازی در میدان جنگ روایتها
-
برسد به دست آقا...
-
ورشکستگی واقعی
-
هدفگذاری برای تقویت «مکتب هنر رضوی»
-
تودیع و معارفه؛ مسئله این است!
-
رخوت و انفعال حوزه دلیل صدور منشور روحانیت بود
-
عالمی که دستپرورده عرفان عملی علامه طباطبایی بود
-
بهرهمندی ۳ هزار و ۵۰۰ خانواده قائمشهری از کرامت رضوی
-
سفر به نیت زیارت اهل بیت(ع)
