به گزارش آستان‌نیوز، روز پرستار بهانه‌ای است تا در لابه‌لای اسناد قدیمی موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، به دنبال نخستین ردپاهای حضور این مدافعان سلامت در دارالشفای رضوی باشیم. در بررسی این اسناد، الهه محبوب، رئیس اداره اسناد رضوی همراه ماست.

اشاره به پیشینه پرستاری در 900 سند
در مرکز اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی بیش از 20هزار برگ، سند دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره پهلوی اول نگهداری می‎شود که حدود 900 سند آن مربوط به پرستاران است که به‎عنوان بیماردار و خادم بیمار در بیمارخانه یا دارالشفا مشغول به کار بوده‎اند.
الهه محبوب، اسناد دوره صفویه، افشاریه و قاجار را از نظر کتابت با خط سیاق از اسناد نفیس این مجموعه عنوان می‌کند.
وی به قدیمی‎ترین اسناد مربوط به شغل بیمارداری به سال 1011 هجری قمری اشاره دارد که مربوط به پرداخت مواجب و حقوق قاسم بیماردار است.
بر اساس این اسناد، تعداد کارکنان دارالشفا از پنج نفر در سال 1011 هجری قمری دوران شاه عباس اول صفوی، به 38 نفر در سال 1334 قمری دوران احمدشاه قاجار رسیده که بر این مبنا از سال 1011 هجری قمری، سابقه شغل پرستاری تا امروز در دارالشفا به 433 سال می‌رسد.

سمت‌های تشکیلات اداری دارالشفا
برخی تصور می‌کنند پیشه پرستاری از مشاغل بیمارستان‌های امروزی است، اما با توجه به اسناد آستان قدس رضوی، شغل بیمارداری از دوران صفویه مرسوم بوده و بانوان به وسیله بیمارداران زن مراقبت می‌شدند.
بیماردار باشی، بیماردار و خدمه بیمار، بخشی از مناصب و مشاغل تشکیلات دارالشفا از دوره صفویه تا پایان دوره قاجاریه بود.
رئیس اداره اسناد با اشاره به بررسی مشاغل و مسئولیت‌های موجود در تشکیلات اداری دارالشفا، به نام زنانی اشاره دارد که از دوره صفویه تا قاجاریه به شغل بیمارداری و خادمی بیماران منصوب بوده‌اند. چنان‌که در سندی مربوط به سال 1129 ق./1708 م. سکینه بانو که ادعای خدمت بیمارداری دارد به خدمت 30ساله مادرش در این مسئولیت اشاره می‌کند.
علاوه بر بیمارداری، عزب (امور اداری) دارالشفا را نیز زنان عهده دار بوده‌اند که در سندهای سال‌های 1140، 1148، 1151، 1159، 1161 قمری دیده می‌شود.
در دوره قاجاریه نیز اسناد زیادی مربوط به زنان شاغل در دارالشفا وجود دارد که مسئولیت آن‌ها پرستاری، رخت‌شویی و کهنه‌شویی بوده است.
براساس اسناد موجود، مراقبت از فرزندان و کودکان همراه مریض و نگهداری از نوزادان شیرخوار، به‌ویژه اطفال رها شده در حرم مطهر و رسیدگی به آن‌ها تا مشخص شدن وضعیتشان یکی دیگر از وظایف بیمارداران در دوران قاجاریه بوده است.

وظایف شاغلان در دارالشفای حضرت
وی به شرح وظایف شاغلان در دارالشفای حضرت براساس اسناد اشاره می‌کند و می‌گوید: بیماردارباشی مانند سرپرستار امروزی مسئول برنامه‌ریزی نوبت‌های کاری و اعلام حضور و مدت خدمت آن‌ها به سرپرست دارالشفا و لازم بوده از سواد کافی برخوردار باشد. بیماردار یا پرستار وظیفه مراقبت از بیماران را به عهده داشته و با توجه به جدا بودن بخش‌های زنانه و مردانه در بیمارخانه، بیمارداران مرد در بخش مردانه و بیمارداران زن در بخش زنانه مشغول به کار بودند.
خادمان یا بهکاران وظایفی از قبیل کمک پرستاری، شست‌وشوی ملحفه و لباس و رختخواب بیماران و پاکیزه نگه‌داشتن اتاق‌ها را بر عهده داشتند، بیمارداران و خادمان بیماران معمولاً نسبت به سایر پرسنل از سواد کمتری برخوردار بودند اما از نظر تجربه آموزش‌هایی دیده بودند.
بیمارداران نیز به خاطر نذر خدمت یا اعتبار پدرانشان مشغول به کار می‌شدند، با توجه به سختی کار و شیفت شب به نسبت سایر مشاغل دارالشفا و رعایت موازین شرعی، ارتباط نسبی و سببی در طول تاریخ، میان بیشتر کارکنان مشهود است.
آنچه از لابه‌لای اسناد بر می‌آید این است که سپیدپوشان روزهای خاکستری در شرایط سخت نیز از انجام وظایف خود پا پس نکشیدند.
 فداکاری مدافعان سلامت در دو سال شیوع کرونا همچون مدال زرینی بر سینه جامعه پزشکی در تاریخ این مرز و بوم خواهد ماند که یادآور خاطره حضور مجاهدان جامعه پزشکی در جبهه‌های نبرد حق علیه باطل و کمک‌رسانی به رزمندگان دفاع مقدس است.