ایران تنها کشوری در جهان است که یوزپلنگ آسیایی دارد و با وجود جمعیت کم این نوع از گوشتخواران در کشور، برخلاف تصور بسیاری از مردم یوزپلنگ مانند گرگ برای انسان خطری ندارد، اما متأسفانه در سال‌های اخیر به دلایل مختلف شاهد مرگ این حیوان توسط مردم هستیم. این جملات را دکتر باقر نظامی بلوچی، پژوهشگر و عضو هیئت علمی پژوهشکده محیط زیست در گفت‌وگو با قدس مطرح می‌کند و معتقد است حفاظت از یوزپلنگ را نباید با نگاه داشتن یا نداشتن صرفه اقتصادی به کشور نگریست، بلکه حفاظت از این حیوان برای ایران صرفه پیشرفت در بُعد علمی محیط زیست و حفاظت از گونه‌های گیاهخوار و گوشتخوار دیگر را به همراه دارد. 
حفاظت از یوزپلنگ از این حیث اهمیت دارد که یوزپلنگ ایرانی فقط در مرزهای کشور ما یافت می‌‌شود و پراکنش آن تنها محدود به ایران است. همچنین یوزپلنگ در زنجیره غذایی اکوسیستم نقش زیادی ایفا می‌‌کند.

پایش از جمعیت یوزپلنگ آسیایی در کشور طی چه دوره زمانی انجام می‌شود و این پایش نیازمند چه تجهیزاتی است؟
پایش سُم‌داران در ایران که شامل گاوسانان و گوزن می‌شود دو نوبت در هر سال انجام می‌شود که به تجهیزات خاصی نیاز ندارد. اما برای پایش گوشتخواران از تجهیزات تخصصی باید استفاده شود، یکی از این تجهیزات دوربین تله‌ای است که در مناطقی که یوز در آن سکونت دارد یا از آن عبور می‌کند قرار گرفته و لحظات حضور یوز را ثبت می‌کند.
متأسفانه طی 10 سال اخیر پایش دقیقی از جمعیت یوزپلنگ در کشور انجام نشده که این موضوع به دلایلی ازجمله نبود دوربین تله‌ای به تعداد زیاد در کشور، اجازه نداشتن برای نصب این دوربین به خاطر مسائل امنیتی در زیستگاه‌های یوزپلنگ و... است. به عنوان مثال، در برخی از مناطق زیستگاه توران اجازه نصب دوربین داده نمی‌شود که این موضوع می‌تواند پایش را دچار مشکل کند.
در مجموع با توجه به مشاهداتی که محیط‌بانان در مناطق زیست یوزپلنگ داشته‌اند به نظر می‌رسد تعداد این حیوان در کشور ما رو به کاهش است، زیرا هر کدام از این افراد (واحد شمارش یوزپلنگ) اسمی دارند و محیط بانان پس از رؤیت می‌دانند که کدام یوزپلنگ را در منطقه دیده‌اند از این رو شاید در بهترین حالت جمعیت یوزپلنگ در ایران بین 40 تا 50 فرد باشد.
در دهه 80 ما شاهد افزایش گونه آسیایی یوزپلنگ در ایران و مناطقی مانند یزد، اصفهان، کرمان و حتی خراسان شمالی بودیم، زیرا علاوه بر افرادی که به اسم می‌شناختیم، یوزهای بیشتری را رؤیت می‌کردیم، اما طی سال‌های اخیر بیشترین مشاهده یوزها در منطقه توران بوده است.

از نظر اقتصادی حفاظت از یوزپلنگ صرفه‌ای دارد؟
از پنج گونه یوزپلنگ که در جهان وجود دارد چهار گونه‌اش در آفریقاست و یک گونه آن یعنی یوزپلنگ آسیایی در ایران زندگی می‌کند. این موضوع شروعی برای حضور گردشگران به مناطق زیست یوزپلنگ و داشتن صرفه اقتصادی است اما با وجود این، نباید با نگاه صرفه اقتصادی به حفاظت از این حیوان نگریست، بلکه حفاظت از این حیوان برای ایران صرفه پیشرفت در بُعد علمی محیط زیست و حفاظت از گونه‌های گیاهخوار و گوشتخوار دیگر را به همراه دارد.
حفاظت از یوزپلنگ از این حیث اهمیت دارد که یوزپلنگ ایرانی فقط در مرزهای کشور ما یافت می‌‌شود و پراکنش آن تنها محدود به ایران است. همچنین یوزپلنگ در زنجیره غذایی اکوسیستم نقش زیادی ایفا می‌‌کند.

مشکل اصلی در حفاظت از یوزپلنگ آسیایی در کنار نبود تجهیزات تخصصی برای پایش جمعیت این حیوان چیست؟
برای حفاظت از یوزپلنگ در کشور مشکلات بسیاری وجود دارد، یکی از این مشکلات وجود معادن بسیار است. کسانی که اقدام به راه‌اندازی معدن جدید می‌کنند در بیشتر موارد جاده‌های نامناسبی می‌سازند که سبب می‌شود ماشین‌های سنگین تردد زیادی در این جاده‌ها داشته باشند، این موضوع موجب ترسیدن یوزپلنگ‌ها و عدم حضورشان در این مناطق می‌شود.
مشکل دیگر افزایش حضور دام‌ها، چوپانان و سگ‌های گله یا بی‌صاحب می‌شود. معمولاً برای هر گله 500 گوسفندی پنج سگ نگهبان وجود دارد که هر یک سگ می‌تواند یک یوزپلنگ را از بین ببرد. این مشکل در سال‌های اخیر با افزایش گله‌های گوسفند و سگ‌های گله یا بی‌صاحب روند رو به رشدی داشته است.
کمبود تجهیزات مناسب و تعداد کم محیط‌بانان نیز از دیگر مشکلات این حوزه است، زیرا وقتی محیط‌بان خودرو یا سوخت بیشتر برای خودرو نداشته باشد نمی‌تواند به مناطق مختلف یا دوردست زیستگاه برود. بسیاری از مسیرهای زیستگاه حیوانات گوشتخوار سخت‌گذر است و محیط بان باید تجهیزات لازم را داشته باشد تا در صورت ضرورت، از هر کدام از این تجهیزات استفاده کند.
یکی دیگر از مشکلات این است که مردم نمی‌دانند میان یوزپلنگ و گرگ از نظر خطرپذیری تفاوت وجود دارد. یعنی نمی‌دانند یوزپلنگ برای آن‌ها خطری ندارد اما گرگ خطرناک است، از این رو اخبار زیادی می‌شنویم که در مناطق مختلف یا یوزپلنگ را با تیر کشته‌اند یا به سرش شئ محکمی می‌زنند که می‌میرد یا با خودرو تصادف می‌کند، این ناآگاهی سبب کاهش تعداد یوزپلنگ در کشور می‌شود.

با توجه به اینکه زیستگاه توران یکی از مهم‌ترین مناطق زیست یوزپلنگ است چه تعداد محیط‌بان در این زیستگاه فعالیت دارند؟ آیا کمبود محیط‌بان در زیستگاه‌هایی مانند توران میزان تخلف‌ها را افزایش داده است؟
در حال حاضر 3 هزار محیط بان در کشور فعالیت دارند. از این تعداد در زیستگاه توران 91 محیط بان وجود دارد، نکته جالب توجه این است که با وجود تعداد کم محیط بان در این منطقه، کمترین میزان تخلف و درگیری را شاهد بوده‌ایم.

شما در گذشته مشاور پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بوده‌اید، این پروژه تا چه اندازه به رفع مشکلات حفاظت از این حیوان کمک می‌کرد و چرا دیگر پیگیری نمی‌شود؟
یکی از ویژگی‌های خوب داشتن یک پروژه بین‌المللی در کشور این است که به صورت مرتب ناظران و کارشناسان خارجی به ایران می‌آیند و از نزدیک با مشکلات حفاظت از یوزپلنگ ایرانی آشنا می‌شوند. حدود 95درصد از آن‌ها نیز بدون دریافت هزینه‌ای این کار نظارت را انجام می‌دادند، زیرا آن‌ها از سازمان جهانی حقوق خود را دریافت می‌کردند.
متأسفانه این پروژه به دلایل شخصی رؤسای گذشته سازمان محیط زیست اجرا نشد. با وجود اینکه در این پروژه بسیاری از پژوهشگران و کارشناسان متخصص برنامه عملی چهار ساله تدوین کردند که به صورت گام‌به‌گام باید اجرا می‌شد، رؤسای گذشته سازمان محیط زیست این برنامه را مناسب نمی‌دانستند و رد می‌کردند. در حالی که این برنامه عملی باید هر سال اجرا می‌شد اما این مسئولان اعتقادی به اجرایش نداشتند و این موضوع سبب شد این پروژه از اجرا بازبماند.

​​​​​​​خبرنگار: مهدیه قمری